Wie geeft een zier om de Vlaamse deplorables?


In 2016 maakte Hillary Clinton een blunder van een nauwelijks te bevatten omvang voor een politica met decennia ervaring op de teller. Ze zei namelijk een keer hardop wat ze echt dacht. Ze stond al niet bekend als een warme vrouw met veel voeling voor de gewone man, maar op een dag kwam het er allemaal uit. Ze sprak met de grootste minachting over de deplorables, de zielige sukkelaars die uit domheid, xenofobie en angst Trump achterna liepen.


Het resultaat kennen we. Donald Trump werd president en Hillary kon weer miljoenen gaan verdienen met speechen voor medemiljonairs. Ondertussen mag Joe Biden dan wel in het Witte Huis zitten, Trump maakt zich klaar voor een comeback. Een van zijn Minions, een radicaal rechtse afgevaardigde uit Lousiana die beweert dat de Bijbel zijn politiek programma is, is tot voorzitter van het Amerikaanse Congres verkozen. Niemand lacht nog met de deplorables met hun Make America Great Again-petten en T-shirts met als opschrift I love my gun and Jesus.

Hoe kon Clinton zo’n kapitale fout maken? Vermoedelijk was dat het resultaat van een totale vervreemding van het leven van de gewone Amerikaan. Ze dacht dat de deplorables een te verwaarlozen randfenomeen waren. Ze bleken met tientallen miljoenen te zijn.

Soms krijg je de indruk dat het hier niet zo heel anders is. Als je sommige politici bezig hoort, vraag je je evengoed af in welke wereld ze leven. Minister-president Jan Jambon (N-VA) vond dat poetshulpen rustig konden bezig blijven tijdens de coronapandemie, want het gezin kon ‘boven gaan zitten.’ Minister Bart Somers (Open VLD) lijkt oprecht te denken dat mensen die een beetje hun best doen in het leven, geen sociale woning nodig hebben.

De ‘nieuwe’ voorrangsregel in de kinderopvang is de zoveelste illustratie van een bijna onvoorstelbaar gebrek aan empathie. Als kers op de taart is er dan de premie van 5.000 euro voor de aankoop van elektrische wagens op een moment dat de dienstverlening van De Lijn een absoluut dieptepunt heeft bereikt. Verouderde, vuile bussen, talloze afgeschafte ritten: de verwaarlozing druipt er vanaf. Maandag was er weer eens een ‘spontane’ staking.

Nu kan je een lang debat opzetten over de vraag wie daar juist verantwoordelijk voor is. Operationeel is dat natuurlijk het management van De Lijn, maar uiteindelijk is de Vlaamse regering verantwoordelijk voor een adequate financiering en competent management. Mensen die de bus nemen, doen dat omdat ze niet anders kunnen. Je ziet ze staan in regen en wind, wachtend op bussen die niet komen. De poetshulp die op tijd op haar werk probeert te geraken voor die paar uur werk waarvoor ze 13 euro per uur krijgt. De alleenstaande moeder die haar kinderen op school probeert te krijgen. Oude mensen op weg naar een zieke partner in het ziekenhuis. Het zijn vaak mensen zonder gsm die niet weten dat de bus weer niet komt. Want ja, de informatieborden werken vaak niet, als ze er al zijn.

Op wie zouden die mensen nu stemmen? Zeker weten we het niet, we kunnen alleen maar vaststellen dat de ‘populistische’ anti-establishmentpartijen ondertussen samen 35 procent halen in de peilingen.

Daarin ligt de tragiek van de hele situatie. Omdat die partijen politiek buitenspel staan, tellen die mensen niet meer mee, zo lijkt het wel. Het heeft er alle schijn van dat de klassieke partijen ze hebben afgeschreven als potentiële kiezers. Dat verklaart mogelijk waarom ze zich geen fluit lijken aan te trekken van de mensen die weer eens tevergeefs op de bus staan te wachten.

Dat is toch geen gezonde situatie. Nu kun je inderdaad de koele calculatie maken dat je perfect aan de macht kan blijven zelfs als je een derde van de bevolking negeert. De mensen dus die letterlijk langs de kant van de weg blijven staan, geen betaalbare woning of kinderopvang vinden, die elke maand moeten krabben om rond te komen. Kortom, de Vlaamse deplorables. De sukkelaars die, als we de toon van sommigen goed begrijpen, ook een bedrijfswagen, groepsverzekering en eigen woning zouden hebben als ze eens zouden stoppen met klagen en zeuren.

Ik ga niet zo ver gaan om te zeggen dat er een strategie van verrotting is, zoals de ceo van De Lijn beweert over het bedrijf dat ze leidt. Daarvoor gaat er echt te veel geld naar zaken als openbaar vervoer, sociale huisvesting of welzijn. Maar het is duidelijk niet genoeg. Of het wordt niet goed besteed. Er is wel degelijk rot in sommige hoeken van onze samenleving. Je kunt dat laten zoals het is. Je kunt het zelfs nog wat verder aanwakkeren met woorden en daden. Helemaal zonder risico is dat niet. Vraag het maar aan Hillary Clinton.


Ive Marx, hoogleraar sociaal-economische wetenschappen (UAntwerpen)


DS, 31-10-2023