School kan geen kant op met een probleemleerling
Bron: René Kneyber − 23/08/14, 14:54

OPINIE RENÉ KNEYBER Een leraar die geweld gebruikt, ervaart dat als onmacht, betoogt René Kneyber, docent en schrijver over orde en gezag. Het wordt daarom tijd hem écht te steunen.

De realiteit is dat de docent die zo uit zijn slof schiet, direct kan worden ontslagen, terwijl de betreffende leerling nog vrolijk door de school wandelt

Een vmbo-docent vecht zijn ontslag aan nadat hij na een schoolreisje een leerling zou hebben gemolesteerd (Trouw, 20 augustus). Een curieuze situatie. Enerzijds valt fysiek geweld door scholen, met name die uit blinde woede, nooit goed te praten. Het is namelijk een belangrijke taak voor onderwijzers om goed gedrag voor te leven, alsmede hoe je bij conflicten niet grijpt naar verbale of fysieke agressie, maar op andere, wellicht meer verlichte, manieren tot oplossingen probeert te komen. In een maatschappij waarin deze waarde niet vanzelfsprekend is, is het zaak dat men in het onderwijs deze waarde wel hooghoudt.

Zelfs in situaties waarin geweld doelbewust en functioneel wordt ingezet, ligt het moeilijk, met name onder leraren zelf. De vele docenten, met name op scholen in het speciaal onderwijs die in de dagelijkse praktijk moeten grijpen naar fysieke interventies, ervaren dit ook zo. Niemand is leraar geworden om leerlingen vast te grijpen, op de grond te leggen, de pijnprikkel toe te dienen, of de arm op de rug te draaien. Niemand zal dit doen zonder een zeker gevoel van onmacht.

Schoolreisje
Zo kan men zich ook voorstellen hoe dat tijdens dat schoolreisje moet zijn gegaan. Nadat de leerling keer op keer correcties en terechtwijzingen naast zich neer had gelegd, werd het deze docent met dertig jaar ervaring te veel. Hij zou de jongen uiteindelijk bij de keel hebben gegrepen, luidt de beschuldiging. Of heeft hij de jongen slechts 'hardhandig bij de arm gepakt', zoals de leraar zelf beweert? Dat is nu aan de rechter.

Fysiek ingrijpen gebeurt vaak als docenten het idee hebben er alleen voor te staan. Kennelijk kon deze docent zich niet beroepen op het vertrouwen dat de schoolleiding de leerling zal uitsluiten van volgende schoolreisjes, zal schorsen of anderszins zal bestraffen. We hoeven niet af te gaan op enkel vermoedens, de realiteit is dat de docent die zo uit zijn slof schiet, direct kan worden ontslagen, terwijl de betreffende leerling nog vrolijk door de school wandelt.

Dat sluit aan bij een groter probleem. Scholen kunnen met hun probleemleerlingen geen kant op; de rechten van de leerlingen zijn - bij wet - veel beter geregeld dan die dan van de onderwijzers. Een schooldirecteur die een groep jongens van school verwijderde wegens stelselmatig misbruik van een medeleerlinge, moest dat tot in de rechtszaal uitvechten.

Gedragsproblemen
Ook verwijzing van probleemleerlingen lukt vaak niet. Scholen voor speciaal onderwijs, waar leerlingen met bijvoorbeeld gedragsproblemen extra zorg en aandacht kunnen krijgen, zitten vol. En andere scholen zitten er niet op te wachten. De regel is nu eenmaal: als je een leerling kwijt wil, moet er een andere school zijn die hem aanneemt. U kunt zich het gesprek voorstellen: "Ik wil graag een leerling op uw school aanmelden, kan dat? Waarom we dat willen?" Tja.

Zo ervaren leraren dat stelselmatig, soms ronduit misdadig en gewelddadig gedrag ongestoord kan doorgaan. Niet gek dat zij dan soms hardhandig ingrijpen uit een gevoel van onmacht. En met al jaren bestaande absurde regelgeving is het ook niet gek dat ze geweld gebruiken om de orde te behouden. Met de komst van wettelijk geregeld passend onderwijs zal dat steeds vaker het geval zijn. Dat vraagt van scholen, besturen én de politiek om een adequaat gedragsbeleid voor leraren en leerlingen. Waarin de rechten van de welwillenden en het recht op veilig onderwijs zwaarder wegen dan het recht op onderwijs van moedwillige raddraaiers.

Mening: De oorzaak van de problematiek ligt volgens mij bij de opvoeding thuis. Het gevolg (de leraar zijn reactie) is niet een gedrag dat ‘gesteund’ mag worden, hij werd gedreven door onmacht / frustratie (een menselijke factor). Het is wel zo dat de menselijke factor bij een leerkracht in de schaduw staat van de menselijke factor van een ‘probleemkind’. De vergelijking met een politieagent kan gemaakt worden: de school kan net zo min met probleemleerlingen omgaan als de staat met probleemburgers. De vergelijking stopt echter bij de reacties: isoleerhokjes, geweld of uitsluiting is voor veel schoolmanagers niets minder dan imagoschade.

We horen en lezen het regelmatig in de media. Leerlingen worden steeds mondiger en voelen zich steeds 'groter'. Ze denken dat ze zich alles kunnen permitteren. Ze weten goed genoeg dat als puntje bij paaltje komt een school niets tegen hen kan doen, daarom doen ze maar wat. Een leerling die zich misdraagt op school krijgt aandacht, dit is wat deze leerlingen willen. Heel veel aandacht, daar draait het allemaal om. Net zoals werd vermeld in de vorige reactie heeft dit veel te maken met de opvoeding thuis. We leven in een maatschappij waarin iedereen druk bezig is met zijn/haar eigen leven. Ons leven bestaat uit werken en we werken om te leven. Om conflicten te vermeiden (en eveneens tijd de verspillen) laten de meeste ouders hun kinderen doen wat ze willen, dit is het makkelijkst. Geen gezeur of gemompel, alleen gelukkige gezichten. Dit is echter fout. Als een kind niet leert dat hij/zij niet alles kan/mag wat hij/zij wil zal dit kind later veel problemen veroorzaken. Dit komt omdat het kind denkt dat het alles kan en mag. Het kind denkt dat hij/zij het middelpunt is van de belangstelling en dat het zich alles kan permitteren. Eveneens is er in sommige gevallen een tekort aan aandacht. Denk maar aan ouders die nooit thuis zijn, de kinderen van deze ouders willen in sommige gevallen letterlijk vechten voor aandacht. Wie thuis geen aandacht krijgt, gaat het op school zoeken. Dit leidt op zijn beurt ook weer naar probleemgedrag. Ik vind dat de schuld niet bij de leerlingen ligt. De maatschappij maakt hen zo. Misschien moeten we de oorzaken aanpakken in plaats van de leerlingen, ik denk dat dit beter en sneller zal helpen dan de leerling te berispen. Het straffen van een leerling leidt enkel tot frustraties bij meerdere partijen en zal er in vele gevallen voor zorgen dat de leerling dit gedrag steeds vaker zal stellen omdat hij/zij weet dat er toch geen zware gevolgen aan vast hangen en dat hij/zij enorm veel aandacht krijgt bij het stellen van dat specifiek gedrag.