Donald Trump, de eerlijke leugenaar


De nieuwe Amerikaanse president verhult niet eens dat zijn beslissingen louter gestoeld zijn op eigenbelang en machtsverwerving, schrijft Tinneke Beeckman.


Liegen is verboden, verbergen is noodzakelijk. Dat is de regel in de politiek. Trump keert dat om: hij liegt zonder terughoudendheid en verrast door onthullingen. Natuurlijk liegen politici regelmatig, dat deden Trumps voorgangers ook. Maar politici worden doorgaans niet graag op leugens betrapt. Trump, daarentegen, blijft staalhard de realiteit ontkennen. Dat hij in 2020 de verkiezingen verloor van Joe Biden, bijvoorbeeld. Tegelijkertijd ensceneert en reveleert hij zijn intenties met opmerkelijke openheid. Het is te vroeg om te weten hoe zijn presidentschap zal verlopen. Voorlopig slaagt hij erin om de publieke mediacultuur briljant te bespelen, terwijl hij zijn persoonlijke macht benadrukt. Die macht is zo groot dat hij eerder een vorst dan een president lijkt. Zo wordt openheid een manier om die machtspositie te ondersteunen.

Trump gedraagt zich als een hedendaagse monarch. Hij fundeert zijn macht in het goddelijke. Hij heerst over een hofhouding, waarvan hij persoonlijke loyaliteit eist. Hij reageert wispelturig (wat zijn onafhankelijkheid benadrukt), en hij bepaalt de pikorde tussen de hovelingen door hen afwisselend te prijzen en te vernederen. Die hovelingen wedijveren om de gunst van de vorst; als concurrenten zijn ze niet geneigd zich tegen de vorst te verenigen.

In zijn inaugurale toespraak kende Trump zichzelf een goddelijke macht toe. God heeft hem gered (na de moordaanslag van 13 juli 2024) om Amerika opnieuw groot te maken. Trump aanvaardt dus niet dat zijn bewind maar tijdelijk, voor en door het volk zou zijn gegeven. Gelooft hij dat echt? Zo’n goddelijke verwijzing heeft in elk geval effect op zijn aanhangers. Aan Gods wil gehoorzamen ze vrijwillig. Ze ervaren die opdracht zelfs als een bevrijding. Zij voelen zich ook door die goddelijke opdracht aangesproken: Trumps grootsheid is die van Amerika, dus die van hen. Gedaan met machteloosheid en hulpeloosheid, de Almachtige heeft een plan waarin zij een rol spelen.

Tijdens de ceremonie heeft Trump aangegeven hoe zijn hofhouding eruitziet. Hij stelt uitvoerig familieleden en aanhangers voor. Hij laat zich op het podium omringen door techmiljardairs, niet door vooraanstaande politici en andere officiële vertegenwoordigers, zoals de gewoonte is. Die techmiljardairs hebben al jaren nauwe banden met de politiek, om hun bedrijfsbelangen te dienen. Nieuw is wel dat ze zo openlijk hun horigheid aan een politicus komen betuigen. Deels speelt mimetische begeerte een rol. Elon Musk was de eerste die geld en aandacht (platform X) ter beschikking stelde van Trumps campagne. Hij werd meteen beloond. Dat spoorde de andere ceo’s aan, ze vreesden met lege handen achter te blijven als ze niet zouden meedoen. Daarbij weten ze dat Trump er niet voor terugdeinst om rancuneus te reageren. Toen een journalist vroeg of Mark Zuckerberg (ceo van Meta, Facebook) van koers was veranderd uit angst voor zijn bedreigingen, antwoordde Trump, “misschien, misschien”. Dat is geen lichte zaak: Trump had gesuggereerd dat Zuckerberg een gevangenisstraf verdiende, omdat hij in 2020 Joe Biden aan de macht zou hebben geholpen (via zijn platformen Facebook en Instagram). Iedere andere president zou zo’n bedreiging hebben ontkend. Maar Trump houdt van de suggestie dat anderen hem vrezen.

Dat geeft het spektakel, waarbij rijke ceo’s hun instemming komen bewijzen, iets gênants. Het deed me denken aan Doctor Fisher of Geneva or the bomb party. In die roman van Graham Greene belooft de steenrijke Dr. Fischer dure cadeautjes aan zijn gasten, maar eerst moeten ze zich laten vernederen. Greene beschrijft hoe hebzucht en een hang naar macht maken dat mensen bereid zijn om intimidaties te ondergaan. Maar intussen leven ze in schaamte, wrok en angst.

Intussen heeft Trump allerlei claims gedaan die het liberale kader te buiten gaan. Hij wil het Panamakanaal terugnemen, hij wil Canada en Groenland inlijven. Vorige Amerikaanse presidenten hebben ook allerlei buitenlandse operaties gelanceerd, maar ze vermeden daarbij om bondgenoten aan te vallen. En ze zochten daarvoor excuses of hielden een vorm van schijn op: ze handelden zogezegd om de vrijheid en de democratie te verspreiden. Trump doet niet eens de moeite om zijn kolonisaties als iets anders voor te stellen dan wat ze zijn: pogingen om de economische en militaire macht van Amerika veilig te stellen.

Tegelijkertijd verhoogt Trumps onbeschaamde stijl zijn geloofwaardigheid bij zijn achterban. Hij doet wat niemand voor hem durfde (of wilde) doen: toegeven dat de Amerikaanse politiek vooral de superrijken ten goede komt. “The system is rigged”, beet hij Hillary Clinton in 2016 al toe: het systeem is doorgestoken kaart. Comedian Dave Chapelle noemt hem een “eerlijke leugenaar”, die juist daarom zo populair is.

Tinneke Beeckman is filosofe en schrijfster.


DS, 30-01-2025