Na maanden vruchteloos onderhandelen is dit de enige conclusie: verklaar deze bestuursstijl failliet


Al die maanden dat onderhandelaars een Arizona-coalitie proberen op te tuigen, hebben tot nog toe alleen desinformatie, wantrouwen en chaos gebracht, schrijft Ive Marx. Op doordachte, coherente en berekende plannen is het wachten, en dat voedt het wantrouwen in de politiek.


Je zou willen hopen dat alles nog in orde komt als de federale onderhandelaars ooit een akkoord bereiken, maar eigenlijk is het al grotendeels om zeep. De onderhandelaars zijn er werkelijk met glans in geslaagd een diepe laag van wantrouwen in de politiek aan te dikken.

We gaven ze misschien nog enig krediet, al die maanden dat ze zaten te onderhandelen, of dat hoopten we toch. Want, ja, al de hervormingen die we nodig hebben, zijn complex en politiek delicaat (lees: je kunt er alleen maar stemmen mee verliezen). Het is een zoektocht naar evenwichten die verkoopbaar zijn aan de eigen achterban en de bredere bevolking. Iedereen wist dat Vivaldi het mooie weer maakte met geld dat er niet was. We waren klaar voor een portie realiteits- en verantwoordelijkheidszin.

Maar wat krijgen we? Meer van hetzelfde gekibbel. Meer dreigementen en wederzijdse verwijten. Lekken in de media, zogezegd om “strategische” redenen. Kijk eens hoe slim we bezig zijn.

Het resultaat: desinformatie, wantrouwen en chaos. Mensen die zich doodongerust maken of zich geschoffeerd voelen. Schermutselingen tussen politiemensen en collega’s van de brandweer. Het is grotesk, intriest, en onaanvaardbaar.

De onderhandelaars doen exact het omgekeerde van wat ze zouden moeten doen als ze enige verantwoordelijkheidszin hadden: het intergenerationeel contract redden.

Want, let wel, de pensioenhervorming waarover zoveel is te doen, is niet zozeer een budgettaire kwestie. Het is vooral een kwestie van het herstel, of op zijn minst het instandhouden van het ongeschreven contract tussen burger en overheid (dat zijn wij allen, inclusief de jongere en ongeboren generaties). Dat contract stelt dat verplichtingen vandaag (zoals sociale bijdragen) zich vertalen in rechten morgen. En het is min of meer voorspelbaar, zodat mensen weten waar ze aan toe zijn, als ze leraar of communicatieadviseur worden. Dat sociaal contract laat mensen toe beslissingen voor de langere termijn te nemen. Het wekt vertrouwen dat de overheid haar engagementen kan en zal nakomen.

Maar wat er lijkt aan te komen, is niks van dat. Erger nog: we beginnen de indruk te krijgen dat zelfs de wil of ambitie daartoe ontbreekt. Al weten we dat niet echt goed, want alles voltrekt zich in het geheim. Begrijpelijk tot op zeker hoogte, je voert immers geen onderhandeling op straat. Maar je zou wel graag de indruk krijgen dat een doordacht, coherent en berekend plan in de maak is.

Niks wijst daarop. Ik schreef het al eerder: de fameuze supernota – voor zover we die kennen – is een waslijst aan maatregelen, waarbij het volstrekt onduidelijk is hoe die samenhangen of tot wat ze optellen. Elk verbindend, laat staan wervend narratief ontbreekt. Niks lijkt onderbouwd of fatsoenlijk doorgerekend.

Neem de voorgestelde hervormingen in de ambtenarenpensioenen. Daar zijn ingrepen wenselijk. Lees maar het lijvige rapport van de academische pensioencommissie onder leiding van toen nog professor Frank Vandenbroucke (Vooruit) en besteld door toenmalig pensioenminister Alexander De Croo (Open VLD). Premier De Croo en minister Vandenbroucke deden er vervolgens niets mee. Of dat vooral de schuld van de PS en zijn pensioenminister Karine Lalieux is, doet nog weinig ter zake.

Er moet eindelijk wat gebeuren, maar wat nu naar buiten lekt, riekt naar revanchisme. De nauwelijks verholen ondertoon is dat ambtenaren profiteurs zijn die al genoeg privileges hebben. Daarmee bouw je geen draagvlak voor een hervorming, zelfs als elementen ervan legitiem zijn.

Het financiële vermogen der Belgen heeft ondertussen een recordhoogte bereikt: 1.608 miljard euro. Trek daar de schulden van af en er blijft nog 1.252 miljard over. Dan is de waarde van vastgoed zelfs niet meegeteld, goed voor nog eens zo’n 2.000 miljard. Er staan dus hopen spaargeld op de spaarboekjes. Hoe komt dat? Zou het niet veel te maken hebben met het feit dat mensen geen vertrouwen meer hebben dat de overheid legitieme verwachtingen zal nakomen? Veel wijst daarop.

Wat zich in de Wetstraat afspeelt, zou je als een cynische strategie kunnen zien. Je schept chaos en wantrouwen, met als gevolg dat mensen nog meer als zot gaan sparen, waardoor je het je makkelijker maakt om te besparen. (Vermogensbeheerders zullen het beeld niet ontkrachten dat de overheid bestaat uit een bende hopeloze, onbetrouwbare knoeiers.)

En helaas hebben die niet helemaal ongelijk. Want welke manier van besturen is dit nu, als je dat woord zelfs nog kan gebruiken. Politici die zichzelf maandenlang veroordelen tot gepalaver (en blijkbaar geroep) over koude koffie en Cheetos. Die vaak niet eens weten waarover het gaat, dan wel te zeer van slaap gedepriveerd zijn om zich te herinneren waarover het ging. Veel nattevingerwerk en geïmproviseer. Natuurlijk worden er aan FOD’s of het Planbureau berekeningen gevraagd, dat zou er nog aan ontbreken. Maar uiteindelijk is dit een tapijtenhandel, door mensen die zelfs niet veel van tapijten kennen.

Verklaar deze bestuursstijl failliet.

Ive Marx is hoogleraar (UAntwerpen) en doceert vooral in de opleiding sociaal-economische wetenschappen.


DS, 21-01-2025