Als de waarheid te heilig wordt

Ian Buruma


Progressieve media in Engelstalige landen zijn in de greep van een fanatiek streven naar één morele waarheid. Dat gaat ten koste van de meningsvrijheid, meent Ian Buruma.


Iedere dag staat op de opiniepagina’s van The New York Times te lezen dat president Donald Trump een domme, gevaarlijke, racistische vlegel is. Dat is voor de meeste lezers geen nieuws. Maar het geeft wellicht een prettig gevoel om dat dagelijks bij het ontbijt bevestigd te zien.

Interessanter is daarentegen om te lezen wat een rechtse senator met presidentiële ambities denkt. Vandaar dat de opinieredactie van de krant het de moeite waard vond om een stuk te plaatsen van senator Tom Cotton, een onaangename volksmenner die het vanzelfsprekend vindt om het leger in te zetten tegen demonstranten die vinden dat zwarte Amerikanen geen genoegen meer moeten nemen met discriminatie en politiegeweld.

Het resultaat is bekend: de chef van de opiniepagina moest aftreden, zogenaamd omdat het stukje niet strookte met het redactiebeleid van de krant en omdat zwarte collega’s door de mening van Cotton persoonlijk gevaar zouden lopen (DS 4 juli).

Als voormalig hoofdredacteur van The New York Review of Books, heb ik zelf enige ervaring met de spanningen die nu in de VS hoog oplopen (DS 21 september 2018). Mede door de invloed van sociale media, blijven conflicten over wat wel of niet moet worden geplaatst zelden binnenshuis. A.G. Sulzberger, de eigenaar van The New York Times, zei onlangs dat een redactie opiniestukken nu anders moest benaderen, omdat veel lezers ze via de sociale media zullen lezen, waardoor de context ontbreekt.


Fit to print

Nu is het redactiebeleid van The Times altijd vrij duidelijk geweest. Nieuws moet zo objectief mogelijk worden gepresenteerd: ‘All the news that’s fit to print.’ En de opiniepagina’s zijn er om verschillende meningen te plaatsen die ertoe doen. Wat een machtige senator denkt, doet er tenslotte wel toe.

Maar er is nu een beweging aan de gang in de redactielokalen van de meeste progressieve kranten en tijdschriften in de VS die daar heel anders over denkt. Die zogenaamde objectiviteit in het nieuws zou maar nep zijn, een rookgordijn om witte, conservatieve, racistische, mannelijke vooroordelen te verdoezelen. Daar zit een kern van waarheid in. De objectiviteit van The Times is inderdaad soms een schijnobjectiviteit. De parmantige toon van de ‘journal of record’ is niet vrij van huichelarij.

Maar het doel om op de nieuwspagina’s de feiten zo objectief mogelijk op een rijtje te zetten en de opiniepagina’s open te houden voor allerlei meningen, ook meningen die de meeste lezers tegen de borst zullen stuiten, blijft van belang.

Mensen die tegen deze traditie in opstand zijn gekomen, willen iets anders. Wat zij nastreven, is niet zozeer feitelijke nauwkeurigheid, maar ‘de waarheid’: dat de essentie van mannen ‘giftig’ is, dat vrouwen per definitie het slachtoffer zijn van mannelijke onderdrukking, en dat witte mensen, alleen al door hun aangeboren privileges, bewust of onbewust zwarte mensen onderdrukken.

Alweer, dat is niet helemaal onwaar. Discriminatie van vrouwen, zwarte mensen, transseksuelen, en anderen, is een feit, waarvan veel mensen die daar geen last van hebben, zich vaak nauwelijks of niet bewust zijn. En ongelijkheid is vaak niet sporadisch, maar systematisch. Er is niets mis met pogingen in de media om daar aandacht aan te besteden.

Maar ‘de waarheid’ waar mensen nu zo fanatiek naar streven, heeft iets religieus, iets van de zuivere leer. Mensen die ‘de waarheid’ met een zekere scepsis benaderen, of nog erger, met gevoel voor humor, zijn afvalligen, ketters, die moeten worden gestraft voor hun ongeloof.


De ‘fout’ van Spike Lee

Een van de problemen met religie is dat die nog meer met emoties beladen is dan politieke meningen. Dat heeft te maken met het menselijke gevoel van eigenwaarde ontleend aan een collectieve identiteit. Het zou merkwaardig zijn als iemand die op de Republikeinse Partij stemt, zich persoonlijk gekwetst zou voelen door de mening van een lid van de Democraten. Maar als je aan de Heilige Maagd komt, dan kom je aan een gelovige katholiek, en zo ook met andere godsdiensten.

Belijders van ‘de waarheid’ over vrouwendiscriminatie of racisme voelen zich evenzo gekwetst door mensen die niet zuiver zijn in de leer. Vandaar dat mensen die het ware geloof niet betuigen, een bekentenis moeten afleggen en zich publiekelijk moeten verontschuldigen.

De zwarte filmregisseur Spike Lee, terecht gevierd om zijn scherpe blik op rassendiscriminatie in de VS, was zo onvoorzichtig om zich laatst in een radio-interview te laten ontvallen dat Woody Allen een vriend van hem was, dat hij Allens werk bewonderde, en het jammer vond dat Allen vanwege onbewezen beschuldigingen van ontucht tegen een kind was ‘gecancelled’ – dat zijn films niet meer kunnen worden getoond.

Drie dagen later, vermoedelijk na een twitterstorm van verontwaardiging, moest Lee zijn verontschuldiging aanbieden. Wat hij had gezegd, was fout. Hij was blijkbaar bang ook getroffen te worden door de cancel culture.


Missiedrift

Ik heb de indruk dat deze beweging om ‘de waarheid’ te verspreiden sterker is in Engelstalige landen dan elders, en dan vooral in de Nieuwe Wereld*: de VS, Canada en Australië. Waarom is niet meteen duidelijk. Het zou iets te maken kunnen hebben met de puriteinse protestantse traditie. Het zou ook kunnen samenhangen met de bloedige ontstaansgeschiedenis van de nieuwe wereld: de uitroeiing van inheemse volkeren, slavernij.

Ik herhaal: het is de hoogste tijd om de positie van vrouwen, zwarten en andere benadeelde minderheden onder de loep te nemen en daardoor hopelijk te verbeteren. Maar het is een trieste ironie dat de dogmatische missiedrift in de media indruist tegen de even sterke democratische traditie in Engelstalige landen. In de Amerikaanse grondwet heeft de vrijheid van meningsuiting minder beperkingen dan in Europa. Van de wet mag je heel ver gaan, tot de verspreiding van nazipropaganda toe. Vandaar misschien dat sociale pogingen om mensen te dwingen om ‘de waarheid’ te betuigen des te groter zijn.


DS, 07-07-2020 (Ian Buruma)

Ik vind dit een geweldig mooi artikel. Het doet mij veel vreugde om te lezen dat hier in België de mainstream-kranten toch nog genoeg realiteitszin en beroepseer hebben om deze trend naar één ideologisch waarheid te zien en te erkennen.

Echter is het ook wel grappig en jammer dat elke zin waarin dit wordt aangekaart wordt gevolgd met een bevestiging dat die ene waarheid eigenlijk toch wel de juiste is.