‘Ik ben bang dat we straks onszelf gaan censureren’


In Egypte hebben onafhankelijke journalisten geen enkele ruimte meer, behalve om president Sisi te prijzen.


‘We zijn op de redactie allemaal behoorlijk dooreengeschud na wat er gebeurd is’, zegt Lina Attalah aan de telefoon vanuit Caïro. Attalah is de hoofdredactrice van Mada Masr, de laatste onafhankelijke nieuwswebsite van Egypte. Tien dagen geleden, op vrijdagnacht, werd nieuwsmanager Shady Zalat thuis uit zijn bed gelicht en meegenomen naar een onbekende locatie. Op zondag 24 november vielen de veiligheidsdiensten binnen op de redactie, waar toen achttien journalisten aan het werk waren.

‘Hun inval heeft drie uur geduurd. Ik werd samen met twee collega’s meegenomen’, vertelt Attalah. ‘We werden zo’n uur vastgehouden in een politiewagen, daarna zijn we vrijgelaten.’ Ook Shady Zalat kwam later die dag weer vrij. ‘Hij is nog behoorlijk onder de indruk van zijn opsluiting,’ zegt de hoofdredactrice, ‘maar hij is al opnieuw komen werken.’

Onder het regime van Hosni Moebarak, dat in 2011 door de Tahrir-revolutie ten val werd gebracht, was er in Egypte geen officieel censuurmechanisme. Er waren slechts twee restricties: journalisten mochten niet berichten over de gezondheid van de president en geen kritiek uiten op het almachtige Egyptische leger. Hoewel Moebarak aan het hoofd stond van een autocratisch regime, was de pers over het algemeen vrij om kritisch te berichten over wat in Egypte gebeurde. Dat staat in een schril contrast met de huidige situatie onder Abdelfattah al-Sisi. Sinds de voormalige legergeneraal vorig jaar met 97 procent is ‘verkozen’ voor een tweede termijn – een uitslag die mensenrechtenactivisten ‘een farce’ noemen – is volgens de Columbia Journalism Review in Egypte een reeks draconische wetten ingevoerd die de verspreiding van ‘desinformatie’ strafbaar maken. Wat ‘fake news’ is, blijft zeer vaag. Aanklagers zijn wettelijk niet verplicht om duidelijk te omschrijven waarin precies de valse informatie schuilt.


Wet tegen ‘fake news’

Daarbij wordt een aanklacht voor ‘fake news’ vaak met andere zaken vermengd. Wie bijvoorbeeld wordt aangeklaagd voor desinformatie, kan daarnaast ook beschuldigd worden van lidmaatschap van een terroristische organisatie of pogingen om de veiligheid van het land te ondermijnen. ‘In de ogen van de autoriteiten is onafhankelijke journalistiek in Egypte een vorm van terrorisme geworden’, zegt Hussein Baoumi van Amnesty International daarover aan Columbia Journalism Review. Voor wie geen problemen wil krijgen, zit er maar één ding op: Sisi en zijn regime prijzen. Human Rights Watch schat het aantal politieke gevangenen op 60.000.

Egypte richtte in maart vorig jaar ook een meldingspunt op waar burgers ‘fake news’ en ‘geruchten’ kunnen signaleren. Onder het mom van de strijd tegen cybercriminaliteit hebben de autoriteiten het recht om websites af te sluiten die de veiligheid van het land zouden bedreigen. In Egypte zijn al meer dan vijfhonderd websites geblokkeerd.


Geen beschuldiging, geen klacht

De website van Mada Masr is al sinds 2017 geblokkeerd, al weten de lezers in Egypte dat verbod te omzeilen. ‘De autoriteiten proberen onze invloed in te perken door onze berichtgeving ontoegankelijk te maken,’ zegt Lina Attalah, ‘maar onze lezers vinden ons via alternatieve domeinnamen en lezen onze artikels op de sociale media.’ De nieuwssite overleeft financieel dankzij een lidmaatschapsprogramma.

Attalah weet nog altijd niet waarom de veiligheidsdiensten op de redactie binnenvielen. ‘Er kwam nooit een aantijging, beschuldiging of precieze klacht’, zegt ze. ‘Misschien zijn we vrijgelaten, omdat er veel internationale druk kwam. Misschien voelde het regime zelf ook aan dat ons viseren een stap te ver zou zijn.’

De redactie van Mada Masr is opnieuw aan de slag, maar de hoofdredactrice geeft toe dat ze schrik heeft. ‘Niet alleen van een nieuwe inval. Ik ben vooral bang dat we straks onszelf gaan censureren, wat tot nu nooit gebeurd is.’


DS, 02-12-2019 (Ine Roox)