Waar de F-16-zaak echt om draait: kernbommen


De regering kan niet beslissen over de vervanging van de F-16’s zonder ook te beslissen over hun nucleaire taak. Maar openlijk kan dat niet, want de atoombommen zijn een staatsgeheim. Zodat het dossier nooit transparant of democratisch afgerond kan worden.


Drie weken geleden landde op de luchtmachtbasis van het Limburgse Kleine-Brogel een bekende gast. Een C-17A, een viermotorig transportvliegtuig van de Amerikaanse luchtmacht, met registratie 08-8197. Het behoort tot de 62ste transportwing, gestationeerd op de basis McChord in de staat Washington, aan de Amerikaanse westkust.

Dat is een eind vliegen, maar de toestellen hebben dan ook een bijzondere opdracht. Ze behoren tot een eenheid die als enige nucleair materiaal vervoert, als Prime Nuclear Airlift Force. Zo’n C-17 komt naar Kleine-Brogel omdat er Amerikaanse tactische atoombommen opgeslagen liggen, tien à twintig stuks van het type B61. Ze staan er onder het beheer van 134 man personeel van het Amerikaanse 701st Munitions Support Squadron.

Soms maken de C-17’s een ommetje langs de Nederlandse luchtmachtbasis Volkel. Geen toeval: ook daar liggen B61-bommen. Vliegtuigspotters bij Kleine-Brogel zagen in 2016 zes keer zo’n C-17 landen, in 2017 was dat acht keer, dit jaar arriveerde al elke maand bezoek uit McChord, op 21 januari, 20 februari en 13 maart.


Zweden trekken zich terug

In de vervanging van de F-16 zijn de kernbommen de olifant in de kamer. Officieel worden ze geen onderwerp van gesprek, omdat ze een staatsgeheim zijn. Maar toch zijn ze cruciaal. Want het is de taak van de F-16’s van de 10de tactische wing in Kleine-Brogel om, zo nodig, die bommen te droppen.

Of ook de vervanger van de F-16 die taak krijgt, kan de regering niet officieel zeggen. Maar officieus is dual capability, voor conventionele én nucleaire taken, wel een vereiste. Zo begreep Zweden het toch. Het trok vorige zomer de Saab Gripen als kandidaat voor de vervanging terug. Het kon zich politiek en diplomatiek niet vinden in de eis tot ‘operationele ondersteuning’ in de Belgische tender. Begrijp: het bedrijf wil niet meewerken aan nucleaire oorlogsvoering.

Verhelderend daarvoor is het document van het kabinet van minister van Defensie Steven Vandeput (N-VA) dat vorige week uitlekte (DS 28 maart). Het statuut van die nota uit 2015 is onduidelijk, maar ze is wel het werk van prominente militaire kabinetsleden. Voor hen staat het als een paal boven water dat België ‘wil deelnemen aan de nucleaire capaciteit van de Navo’. Alleen een vervanger van de ‘vijfde generatie’ achten ze daarom geschikt. Versta: de Amerikaanse F-35. Voor Saab zich terugtrok, deed het Amerikaanse Boeing dat ook al: het vond dat de Belgische eisen de F-35 bevoordelen tegenover zijn F-18 Super Hornet.

De kabinetsnota bevestigt wat de Amerikaanse kernwapenexpert Hans Kristensen eerder al in deze krant stelde: als België de nucleaire taak wil behouden, komt alleen de F-35 in aanmerking (DS 30 januari 2014). Zoals voor Nederland. Maar niet voor Griekenland, dat in 2001 uit de nucleaire club stapte en met de F-16 blijft vliegen. In theorie kunnen ook andere vliegtuigen de opdracht aan, maar het is niet waarschijnlijk dat de Amerikanen zullen toestaan dat het nucleaire mechanisme in niet-Amerikaanse toestellen ingebouwd wordt.


Aftandse tweedekker

Dat de top van de luchtmacht een boontje heeft voor de F-35 is bekend. Het toestel is dan ook – toch als het doet wat constructeur Lockheed Martin belooft (zie inzet) – het beste wat er te koop is. En ook: toys for boys. Dus stellen Vandeput en zijn generaals de F-16 nu graag voor als een aftandse tweedekker die dringend naar de schroothoop moet.

Er speelt nog een andere factor mee: prestige. Het steekt de minister, hoge militairen en diplomaten dat ze bij internationaal overleg altijd het verwijt krijgen dat België te weinig investeert in defensie – wat met de huidige regering overigens niet verbeterde. Maar als België de F-35 koopt, zo beloofde de Amerikaanse minister van Defensie James Mattis, zullen de VS België niet langer kapittelen over de te geringe militaire uitgaven. De Amerikanen zijn zo zeker van hun zaak, dat het State Department eind vorig jaar de verkoop van de F-35 aan België al goedkeurde, nog voor de regering-Michel ertoe besliste. ‘Ongewoon’, aldus waarnemers.

Prestigezucht verbindt de F-35 nog nauwer met de kernbommen in Kleine-Brogel. Uit de kabinetsnota uit 2015 en uit het al eerder gelekte militaire document Horizon 2030 (ook uit 2015) blijkt dat topmilitairen de nucleaire opdracht zelf inzetten voor hun prestige. In haast identieke termen stellen beide nota’s dat België via die bommen ‘een vooraanstaande rol’ verwerft in het internationale overleg: het krijgt zo een hoog ‘politiek soortgelijk gewicht’. Vandeput haalde een analoog (ook door officieren voorgezegd?) argument aan, toen hij begin 2016 de aankoop van Patriot-raketten suggereerde: ‘politiek erg interessant’ omdat België zo ‘een zitje koopt in een selecte club Navo-landen’.


Leterme intomen

Dit alles maakt de besluitvorming in de vervanging van de F-16 erg diffuus. Wat beoogt de overheid precies: de defensie versterken of prestige kopen? En als de regering de ‘nucleaire capaciteit’ nodig vindt – en daar lijkt het op – moet ze bij de vervanging van de F-16 normen hanteren waarover ze niet openlijk wil spreken. Wat meteen ook elk parlementair of publiek toezicht onmogelijk maakt.

Het kortwiekt ook de regering zelf. Geheimhouding schuift alle kennis en macht naar officieren, diplomaten en ambtenaren. Toen in 2010 premier Yves Leterme (CD&V) zich wat ‘te enthousiast’ toonde om die bommen te laten weghalen, zetten ze samen met Amerikaanse diplomaten een discreet offensief op om hem ‘in te tomen’ – zo staat het letterlijk in Amerikaanse diplomatieke documenten die via WikiLeaks uitlekten. Het mag dus niet verbazen dat diezelfde legertop niet happig was om minister Vandeput te melden dat de F-16’s toch nog zes jaar langer meekunnen dan eerst berekend was (DS 20 maart). Dat zou alleen de rust verstoren.

Zo drijft dit dossier op sluipende besluitvorming, buiten elke politieke verantwoording om. Niet alleen de band tussen de nucleaire taak en de F-35 toont dat aan. Het bleek ook toen de Amerikanen besloten de B61-bom om te bouwen tot een geleide bom. Die is trefzekerder, maar het risico bestaat dat de drempel om het tuig in te zetten, lager wordt.

Bij overleg in 2007 en 2010 stemde België met die modernisering in, al kan geen enkele politicus van toen zich daar iets van herinneren. Omdat militairen en diplomaten dat in hun eentje beslisten, om rust te laten waar rust was?

Waarom zo vaak C-17’s tussen McChord en Kleine-Brogel vliegen, heeft met die modernisering te maken. Dat alleen al creëert een voldongen feit dat, zo lang de regering laat begaan, zal bepalen tot welke miljardenaankoop België zich verbindt.


DS, 06-04-2018 (Marc Reynebeau)