Afscheid

Rik Torfs


Op 6 maart 2003 schreef ik mijn eerste column voor De Standaard. Guy Verhofstadt was *premier, Steve Stevaert de rijzende ster, Peter Vandermeersch hoofdredacteur. Een andere tijd.

Vandaag, 29 mei 2017, valt het doek. Mijn laatste stuk voor deze krant. Niet simpel. Zoals het de voorbije weken lastig was om met schrijven door te gaan, alles in mij verzette zich ertegen. Vervreemding. Het leek alsof elk woord een ander werd, zodra het in de krant verscheen. Zoiets komt niet plots. De Standaard en ikzelf zijn de laatste jaren langzaam uit elkaar gegroeid, zoals vrienden vreemden worden en partners waar*nemers van elkaars gebreken. Ik neem het niemand kwalijk. We hebben een andere mensvisie, huldigen een andere ethiek. Waarom komt het afscheid nu? Er is naast een diepere oorzaak ook een duidelijke aanleiding.

De aanleiding is de zaak-Van Gool zoals ze in De Standaard vanaf 27 maart – de campagne voor de Leuvense rectorverkiezingen was net begonnen – dagenlang over vele pagina’s werd uitgesmeerd. Stefaan Van Gool werd door ons ziekenhuis en onze universiteit ontslagen omdat hij bij het uitvoeren van zijn klinische studies de te volgen procedures met voeten had getreden. Het dossier werd twee jaar geleden juridisch correct afgehandeld. De bevoegde overheidsinstanties, de betrokken patiënten en wetenschappelijke tijdschriften werden op de hoogte gebracht. Maar dat volstond niet volgens De Standaard, die het dossier weer oprakelde. We hadden het ontslag van Van Gool publiek moeten maken. Lees: in de media gooien. Daarvoor werden we op moralistische wijze gekapitteld. De krant suggereerde zelfs dat we de zaak ‘geheim’ hielden om financiële redenen. Daar sta je dan, machteloos.

Transparantie leidt tot extreem moralisme: de mens valt samen met zijn ontsporingen

Einde maart wist ik al: ik ga weg bij De Standaard. Maar dat kon niet meteen wegens de rectorverkiezingen. Dus ging ik door, een zware last. Tot zover mijn ervaring. Ik kan me voorstellen dat anderen in dossiers die hen aanbelangen weleens iets soortgelijks hebben gevoeld.

De diepere oorzaak van mijn vertrek is ethisch van aard. De mensvisie die de krant vandaag uitdraagt, is onverenigbaar met de mijne. Dat klinkt abstract. Dus een voorbeeld: het begrip transparantie.

Transparantie is al vele jaren hip. Ons leven is het best een open boek, klinkt het. Gevoelens delen is goed, gooi ze in de groep. En, meer structureel, bestuur en rechtspraak kunnen niet transparant genoeg zijn. Verschillende dingen eigenlijk. Toen kwam het ‘post-truth’-tijdperk. Transparantie werd nog belangrijker. Media zochten koortsachtig naar ‘echte’ feiten. Onderzoeksjournalistiek won weer veld. Elk aangetoond feit moet een publiek feit worden, alleen zo ontmasker je leugens. Transparantie wordt genadeloos: ze spaart niets of niemand. Wie een fout maakt, moet aan de schandpaal. Vergiffenis of een tweede kans zijn onverenigbaar met absolute helderheid. Het oordeel is belangrijker dan de mens.

Nochtans kan transparantie naar mijn mening wat bescheidener zijn. Ze slaat dan op heldere procedures, die altijd met de grootste zorgvuldigheid, inclusief het recht van verdediging, worden toegepast. Geen geritsel in de marge. Maar moet het resultaat van trans*parante procedures per definitie openbaar worden gemaakt? Dient een bedrijf de namen bekend te maken van werknemers die het ontslaat, met opgave van redenen? Moet iedereen die een fout maakt aan de schandpaal?

Volgens de tijdgeest wel, De Standaard lijkt te volgen. Alleen feiten en experts die voor correcte duiding zorgen, kunnen ons behoeden voor de leugen en het populisme. De schandpaal is daar een onderdeel van. Hij bevestigt dat de misdadiger een misdadiger is. Maar hij reduceert hem daar ook toe. Transparantie leidt zo tot extreem moralisme. De mens valt samen met zijn ontsporingen.

Dat is een troosteloze ethische keuze. Ik geloof in barmhartigheid en vergiffenis. In onvolkomenheid. Iedereen maakt fouten. We mogen mensen niet zomaar afschrijven, ook niet in naam van radicale transparantie. Die zal trouwens nooit tot minder fouten leiden, wel tot grotere behendigheid in het verbergen ervan. Hoe strenger de moraal, hoe groter de hypocrisie. Dat zien we nu al.

Ik verlaat De Standaard om ethische redenen. Maar zonder rancune. Integendeel. Ik ben alle lezers van vroeger en nu uiterst dankbaar. Met weemoed neem ik van u allen afscheid. Ook de krant ben ik erkentelijk voor de jarenlange trouwe samenwerking. En de toekomst? Tegenstanders hoeven geen vijanden te zijn. Zij zijn bondgenoten op zoek naar een verbeelde waarheid.


DS, 29-05-2017 (Rik Torfs)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Bij het afscheid van een columnist

Karel Verhoeven


Columnisten zijn gasten van de krant. Hun verblijf is per definitie tijdelijk. Elke column heeft zijn houdbaarheid. Niettemin is het afscheid van Rik Torfs (DS 29 mei) jammer. Omdat hij ook na veertien jaar nog altijd goed was, en omdat hij met bitterheid vertrekt. Torfs heeft een andere mensvisie, een andere ethiek dan de krant, schreef hij in zijn laatste column, maar ook hij draait niet rond de pot, de berichtgeving over de zaak-Van Gool heeft hem vervreemd van de krant.

Elke columnist die een machtige functie uitoefent, moet een schizofrenie aan de dag kunnen leggen tegenover de krant waarvoor hij schrijft. Want de krant bericht ook kritisch over hem en zijn organisatie. De krant is niet de vriend van haar columnisten. In de zaak-Van Gool botste De Standaard frontaal met de belangen van haar columnist.

Als rector heeft Rik Torfs de keuze gemaakt om de zaak-Van Gool uit de media te houden. Van Gool kreeg juridisch de garantie dat niemand over zijn ontslag zou communiceren. Wij hebben bijna een jaar gezocht naar de echte redenen voor dat onverklaar*bare ontslag van het goudhaantje van het Leuvense Universitair Ziekenhuis. En naar documenten die dat staafden. Vervolgens brachten we dat uit, onweerlegbaar correct. Transparantie is vanzelfsprekend relatief. Maar de vergelijking die Torfs zelf eerder maakte tussen academische fraude en misbruik in de kerk, is treffend. Ook in de kerk is decennia gepleit voor vergiffenis en barmhartigheid tegenover de zondaars, en is openbaarheid steevast verketterd als schandpaal.

In twee redactionele commentaren in de krant hebben we toegelicht waarom wij deze zaak onderzochten (DS 27 maart en DS 5 mei ). Een toonaangevende professor knoeit met medische experimenten op kinderen. Hij gaf en geeft zijn patiënten hoop die hij wetenschappelijk niet kan hard maken. Hij zondigt tegen de ethische regels. De universiteit blijft hem opvoeren in een televisieprogramma als topdokter (niemand sprak toen over ‘uitsmeren over vele pagina’s’) terwijl de interne onderzoeken al flinke twijfel zaaien over de wetenschappelijke waarde van zijn therapie. Na zijn ontslag verhuist de arts naar Duitsland, waar hij in een privékliniek zijn experimentele behandeling voortzet. Daar trekt hij ook Belgische patiënten voor aan. Verschillende van zijn patiënten doen een emotionele oproep om hun dure behandeling van de laatste kans te helpen betalen. Intussen pleit de ontslagen arts in de media dat het Riziv zijn behandeling moet terugbetalen. De arts geniet nog alle respect, dus zijn woorden wegen. De arts riskeert twee jaar celstraf, maar koopt zijn straf af. Bonus daarbij is dat justitie de feiten niet openbaar maakt, zoals wel het geval was geweest als de zaak door een rechter was behandeld.

Transparantie heeft grenzen. Inderdaad, als nieuwsmakers vinden wij dat de publieke opinie naast plichten ook rechten heeft. De toekomstige patiënten van Van Gool, bijvoorbeeld. De maatschappij die empathie heeft met die patiënten en die gelooft in de kracht van Van Gools geneeskunde. Iedereen die zich liet inspireren door de topdokter. Van een universiteit verwacht de maatschappij eerlijke communicatie, niet alleen pr. Nog een keer de vergelijking met de kerk: ook professoren genieten levenslang autoriteit. Met dat verschil dat ze elkaar continu uitdagen door een open, vrij en kritisch debat. Alleen zo boeken de wetenschappen vooruitgang. Bevreemdend dus, wanneer een rector pleit voor minder transparantie.


DS, 30-05-2017 (Karel Verhoeven)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB