De bevlogen leraar bestaat niet meer


Jirka Claessens ziet met lede ogen aan hoe het onderwijs oppervlakkiger wordt. Kennisoverdracht is een vloek geworden en leerlingen halen hun wijsheid vooral uit sociale media. Het vreet aan haar dat ze het tij niet kan doen keren.


Is de gemiddelde leerkracht een mak schaap dat zich uitgeblust en moegestreden naar de slachtbank laat leiden? Of is hij een bevlogen, passionele persoonlijkheid à la John Keating in Dead Poets Society? Misschien is hij een mens zonder eigenschappen, gekneveld in een keurslijf van regelgeving, monddood gemaakt door fantoomangsten. Wat denkt u? Als ik aan een leraar denk, dan zie ik eerder een ijsbeer die wanhopig en machteloos het ijs onder zijn poten ziet wegsmelten.

Mijn taak bestaat erin om jongeren kritisch naar de wereld te laten kijken en dit via de Nederlandse literatuur en cultuur in het algemeen. Ook probeer ik leerlingen uit de twee laatste jaren correct te leren schrijven en hun taal te beheersen. Dat is nodig. Ik ben een lerares Nederlands en esthetica in de derde graad van een aso-school.


IJzige desinteresse

De jongste jaren worstel ik met zowel de leerlingen als mezelf. Laten we ervan uitgaan dat de worsteling met de leerlingen alles te maken heeft met de generatiekloof en met het feit dat de leerling, geruggensteund door zijn ouders en eventueel het gerecht, meestal het grote gelijk aan zijn kant heeft.

Wat rest, is het gevecht met mezelf. Introspectie dringt zich op en ietwat ongerust zoek ik de maatschappelijke relevantie van mijn job. Ik kom tot de verbijsterende conclusie dat ik de kweekvijver verzorg waarin de kiezers gedijen van de eerste de beste oelewapper die op het schouwtoneel verschijnt. Het vreet aan mij dat ik de oppervlakkigheid en onverschilligheid dien en zelfs uitdraag als leerkracht, want dat wordt van mij gevraagd. Ik ben verveld tot een coach die het opzoekwerk leidt. Kennisoverdracht is een vloek geworden. Wie heeft er spelling of spraakkunst nodig?

Wil ik dan de John Keating van mijn school zijn? Helemaal niet. De vrije, onafhankelijke en tegendraadse collega’s zijn allang op rust of dood. Mijn generatie buigt het hoofd en zwijgt. Leerlingen worden, zoals men pleegt te zeggen, ‘mondiger’, assertiever. Hoeft dit een probleem te zijn? Neen, wel integendeel, wat is er mooier dan een generatie jongeren die opkomt voor haar idealen en ideeën? En daar, ik geef het toe, verliezen ze mij: achter welke vlag scharen ze zich? Op welke barricades staan ze? Ik weet het niet. De ijzige desinteresse en onverschilligheid die ze tentoonspreiden in mijn klas doet me steigeren. Here we are now, entertain us.

Vergis u niet, ik verwijt mijn leerlingen niets, ik pleit schuldig aan de desinteresse van de leerlingen. Waarom? Ik ben alleen in gedachten een John Keating, in realiteit ben ik eerder Charlie Chaplin die in Modern Times verstrikt raakt in een machine. Via het digitaal leerplatform vul ik de agenda van de leerlingen in. Ik pas de toetsen aan in hun schema. Ik stel uiteraard de nodige remediërende taken op en dring er via mails op aan dat leerlingen ze maken. Ik stel brieven op voor de ouders en de leerlingen, want wat niet op ‘papier’ staat bestaat niet. Communicatie staat centraal, tot uit den treure. Ik herwerk mijn syllabussen zodat die arme bloedjes niet te veel moeten schrijven, ik bepamper en betuttel mijn leerlingen. Ik ontneem hun zo elke verantwoordelijkheid en laat hen leven in de beste der werelden. Zij gedijen daar prima in. Logisch, als er al eens iets fout loopt is het, dat spreekt vanzelf, nooit hun verantwoordelijkheid.


Verkleutering

De gevolgen laten zich voelen, steeds lichtere kost moet worden opgediend om ze naar een diploma te loodsen. Who the f*** is Hugo Claus? Zij aanvaarden mijn onnozele verkleuteringen, wentelen zich erin, verkennen de grenzen. Een boek lezen? Inzicht krijgen in een tekst? Te vermoeiend, en bovendien, wie doet hen wat als ze alleen door de samenvatting scrollen? De snelle beeldcultuur overspoelt alles en maakt het voor jongeren onmogelijk even stil te staan, stilte te aanvaarden, te zoeken naar antwoorden of, en nu begeef ik me echt op glad ijs, na te denken. Mijn leerlingen leven met hun smartphone in de hand en halen hun wijsheid voornamelijk uit sociale media. Kritiekloos. Daar kan geen Tom Lanoye of Dimitri Verhulst tegenop.

Hoe reageer ik op deze evolutie? Ik eis niet dat ze de boel de boel laten en zich buigen over gelaagde teksten, neen, ik doe mijn job naar behoren en tracht methodes te ontwikkelen om hen te boeien. Ik herkauw de leerstof tot Youtubefilmpjes en invulsyllabussen. Dit is mijn taak als leraar, als coach. De paradox is dat ik hen verder op de weg van de desinteresse en oppervlakkigheid zet.

Zeker, er zijn elk jaar witte raven, jongeren die interesse vertonen, die lezen, nadenken, filosoferen … Maar laten we eerlijk wezen, zij worden niet aanvaard door de klas. De leerlingen die de prijzen wegkapen op een proclamatie zijn zelden welkom op het galabal achteraf. Je moet echt uit stevig en goed hout gesneden zijn om ook daar te weerstaan aan de lokroep van de oppervlakkigheid die de norm is geworden.

Mijn taak als leerkracht is de jongeren kritisch te leren kijken naar de wereld. Hun de werktuigen te leveren om als jongvolwassene met inzicht de wereld te veroveren, na te denken over de wereld en zijn leiders. In mijn ogen levert het onderwijs nog steeds de bakstenen om een democratisch huis te bouwen. Het besef dat ik in die taak faal, weegt zwaar, zeker omdat het ooit anders is geweest en ik er niet in slaag het tij te doen keren.

Dit betoog is uiteraard mijn persoonlijke mening. Ik spreek niet voor een school, een lerarenkorps, een groep. Dit is mijn desillusie, mijn mislukking. Ik voel me verbonden met de ijsbeer die het ijs voelt smelten onder zijn poten. Ik voel me machteloos en langs alle kanten klem gezet.

Onverschilligheid is een maatschappelijk probleem geworden. Een dialoog dringt zich op, zeker en in de eerste plaats in het onderwijs.


DS, 07-06-2017 (Jirka Claessens)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB