'Er is niks mis met een 'bubbel' van sociale media, zolang we er ons bewust van zijn dat we erin zitten'

'Wie vandaag sociale media gebruikt, zit niet in een bubbel maar in een groot netwerk, en heeft wellicht méér kennis van wat er in de wereld gebeurt dan de lezers van de kranten van dertig jaar geleden hadden', schrijft Kevin De Laet van Vlinks.

Over de verkiezing van Donald Trump is al heel wat geschreven en dat wil ik niet opnieuw doen. Sinds enkele weken zien we een uitloper van die verkiezingen dat wel een kritische kijk verdient: de plotse ontdekking van het fenomeen van de sociale media en vooral het "valse nieuws" dat voor de verkiezing van Trump zou hebben gezorgd. Met de opkomst van de "Post truth politics" wordt verondersteld dat mensen niet meer stemmen op basis van feiten maar op emoties en gefabriceerd nieuws. Vooral de sociale media zijn hier de boosdoeners. Er zijn uiteraard nadelen te benoemen aan de hedendaagse, nieuwe manier van massacommunicatie. Feiten en bronnen worden inderdaad vaak niet gecheckt, maar kunnen we eerlijk zeggen dat dat vroeger wel zo was? De vraag is: wat doen we daar mee?

Welke instantie bepaalt wat correct is en wat niet? Want zo eenvoudig is zo'n oordeel vellen niet altijd. Leugens worden vaak als halve waarheden verteld. En even vaak worden waarheden gewoon niet verteld of bedolven onder tonnen non-nieuws -genre Zwarte Pietendiscussies- wat ook als een vorm van propaganda gezien kan worden.

Blijkbaar stemde de kiezer vroeger massaal op basis van rationele overwegingen, maar ergens halverwege de jaren 2000 veranderde dit. Dat is ongeveer wat we moeten verstaan onder de recente opstoot van kritiek op die sociale media. "We zien alleen nog nieuws waarmee we het eens zijn," zo schreef voorzitter van Jong VLD Maurits Vande Reyde enkele weken terug hier op Knack.be met de waarschuwing dat "ook Trump kan winnen". Wat hij zegt is: we kiezen zelf het nieuws dat we willen lezen, horen en zien. Maar laten we het anders formuleren: vroeger werd het nieuws voor ons gekozen. We kwamen enkel te weten wat de kranten schreven, en er was geen Facebook om snel ánder nieuws met veel mensen te delen. Over bubbels gesproken...

Opperste waarheid in de eigen bubbel

Iedereen zit in zekere mate in een "bubbel". Niks mis mee, zolang we ons daar maar van bewust zijn. Het wordt problematisch wanneer men de arrogantie heeft van de eigen bubbel als opperste waarheid te beschouwen of te ontkennen dat men in een bubbel zit. Want ik durf er voor te wedden dat ook de bubbel van de critici van de bubbels ook nogal wat lacunes zullen vertonen wat betreft objectieve en volledige berichtgeving. Zo'n bubbel is trouwens niet altijd een slechte zaak. Ik durf met zekerheid te beweren dat ik de voorbije jaren dankzij de sociale mediabubble waar ik in zit méér over de wereld heb geleerd dan dankzij de Vlaamse 'mainstream-pers'. Dankzij die social media bubbles vond ik bijvoorbeeld een interessante studie over het vrijhandelsverdrag CETA die een heel ander beeld geeft dan wat de Vlaamse regeringspartijen en de Europese politieke elite ons voorschotelen.


'Het is dankzij de sociale media dat burgerbewegingen sommige thema's onder de aandacht kunnen brengen.'

Door Facebook krijg ik al jaren gedetailleerd nieuws over wat er in Catalonië gebeurt -volgend jaar misschien wel de oorzaak van politieke crisis op Europees niveau- maar in de Vlaamse pers amper belicht laat staan geduid. Dankzij de sociale media krijg ik ook al maanden gedetailleerd nieuws over Standing Rock; een thema dat pas deze weken stilaan in de Vlaamse pers binnen sijpelt. Toegegeven, Catalonië en Standing Rock, dat is niet direct relevant voor de doorsnee Vlaming. Maar CETA, da's toch wel andere koek. Hoeveel Vlamingen zouden vandaag iets weten over dit verdrag, behalve dan dat de Waalse minister-president er tegen was? Het is dankzij de sociale media dat burgerbewegingen het in de aandacht konden brengen. Wie er meer informatie over wil moest de voorbije jaren naar alternatieve mediabronnen zoeken, of voortgaan op de social media bubble. Men kan gerust de vraag stellen wie nu eigenlijk in de bubble zit.

De kracht van sociale media is nu juist dat we niet meer af hangen van één of enkele mediakanalen. Waar de critici van de sociale media-bubbels geen rekening mee lijken te houden is dat geen één bubbel dezelfde is, sociale media zijn per definitie netwerken en iedere deelnemer heeft een bubbel die overlapt met een hoop andere deelnemers, die op hun beurt met nog andere deelnemers in verbinding staan. Dat is een groot contrast met twintig jaar geleden, toen de overgrote meerderheid van de kiezers/burgers allemaal samen in één enkele bubbel zat. En die bubbel was écht niet vrij van propaganda en vals nieuws. Om maar een voorbeeld te geven, één dat tot honderdduizenden doden en een complete chaos in het Midden-Oosten heeft geleid: "weapons of mass destruction".

Politieke heksenjachten

De krant The Washington Post -destijds een van de grootste propagandakanalen voor die oorlog "tegen massavernietigingswapens"- lanceerde enkele weken terug zelf een ware heksenjacht tegen nieuwssites die als propaganda en bronnen van "vals nieuws" worden beschouwd. Een hele lijst "verdachte" websites en nieuwskanalen werden opgesomd die leest als een "wie is wie" van al wat niet tot het establishment hoort, van links tot rechts, sites die verantwoordelijk worden geacht voor de overwinning van Donald Trump.

De krant hoopt daarmee naar goede oude McCarthyaanse traditie de politieke heksenjachten tegen landverraders in te voeren. Deze "zwarte lijst" werd aangeleverd door een schimmig onderzoeksteam genaamd "PropOrNot", dat overigens weigert details te geven over de eigen financiers en leden, noch over het zogenaamde onderzoek dat het voerde naar vals nieuws. De krant heeft zelf nog geen enkele verantwoording moeten afleggen voor de honderdduizenden doden die ze zelf mee heeft veroorzaakt door het verspreiden van oorlogspropaganda en vals nieuws. Het was trouwens niet de enige oorlog die de krant heeft helpen uitlokken. Een dikke eeuw voordien lag de krant ook mee aan de basis van de Spaans-Amerikaanse oorlog.

Vertrouwen in de media

Een oorzaak van het fenomeen van de social-media-bubble zit juist in het gegeven dat het vertrouwen in de zogenaamde mainstream-media en -pers tegenwoordig ver te zoeken is. Ondertussen weten de meeste mensen dat het niet zo gezond is om alle informatie en berichtgeving uit één enkele bron te halen. De journalistiek van de toekomst zal dan ook in steeds grotere mate zich juist moeten én gaan beroepen op die vermeende social-media-bubble. Het is bovendien ook fout van de zaken tegenover elkaar af te zetten als onderling exclusief. Het is perfect mogelijk van zowel naar het televisienieuws te kijken als naar de YouTube-filmpjes die op Facebook gedeeld worden, net als het perfect mogelijk is om zowel Knack of de krant te lezen als de schrijfsels op weblogs en andere websites. Ik denk dat het merendeel van de mensen dat ook doet.

Dan is er natuurlijk wel het probleem van de valse berichtgeving die al eens de ronde doet. Ik heb me, toegegeven, er zelf ook al enkele keren door laten vangen. En er wijze lessen uit getrokken: check de bronnen vooraleer zo'n berichten verder te delen. Ik kan best geloven dat er nog steeds velen zijn die dat niet doen en wellicht nooit zullen doen. Niet iedereen kan het onderzoekswerk doen dat de journalistiek eigenlijk zou moeten voeren, maar volgens sommigen helaas alsmaar vaker nalaat.

Maar verklaart dat fenomeen van valse berichten dan de opkomst van Donald Trump of het Brexit-geval? Heeft het echt niet te maken met onvrede met het gevoerde beleid, met groeiende schuldenbergen, met een vluchtelingencrisis waar Europa geen vat op lijkt te hebben, met de corruptie en de ongelofelijk arrogante manier waarop de politieke elite met de burgers om gaat? Met de ongelofelijk arrogante manier waarop we allerhande CETA- en TTIP-verdragen voorgeschoteld krijgen zonder het minste debat? Trouwens, op welk wetenschappelijk onderzoek is heel deze discussie over "vals nieuws" eigenlijk gebaseerd? Misschien moeten we eens nachecken of dat dezer dagen zo vaak gedeelde nieuwsfeit over vals nieuws zélf geen vals nieuws is.

Bubbel of netwerk?

Laat ik afsluiten met de vaststelling dat zo ongeveer iedereen van mijn generatiegenoten en jonger (de zogenaamde millennials in brede zin) die sociale media in het bloed heeft. Helaas voor de critici gaan die zogenaamde social-media-bubbles dus ook niet meer verdwijnen. Integendeel, de netwerken zullen alsmaar groter worden en het klassieke mediaconcept alsmaar verder overschrijden. Dit is de generatie die voor zijn berichtgeving en nieuwsvergaring niet langer afhangt van het VRT- of VTM-journaal of enkele grote persagentschappen, maar met enkele klikken in contact kan komen met mensen en dus informatiebronnen aan de andere kant van de planeet.

De "sociale media-bubbelaar" zit niet in een bubbel maar in een groot netwerk en heeft wellicht méér kennis van wat er in de wereld gebeurt dan de lezers van de kranten van dertig jaar geleden hadden. En net als vroeger zal er dan al wel eens propaganda en bedrog rondgaan dat gedurende enige tijd als feit wordt gehyped, maar net als vroeger en wellicht zelfs nog meer dankzij het effect van zo'n netwerken zal dat bedrog uiteindelijk ook ontmaskerd worden door de nieuwe generatie journalisten. Journalisten die op een heel nieuwe manier aan bronnen geraken. Dankzij de sociale media kan iedereen een journalist worden en nieuwsfeiten op hun waarheidsgehalte gaan checken. Misschien is dat juist wat bepaalde lobbygroepen hard vrezen?


Bron: Knack, 'Er is niks mis met een 'bubbel' van sociale media, zolang we er ons bewust van zijn dat we erin zitten', 10/12/'16, http://www.knack.be/nieuws/belgie/e...ion-787623.html


Eigen mening:

Naar mijn mening is de komst van sociale media iets bijzonder goeds op het vlak van de verspreiding en volledigheid van wereldnieuws. Vroeger luisterden men enkel maar naar het radionieuws, en keek men naar het avondjournaal. De zaken die daar werden aangehaald, en vaak het nieuws vanuit één bepaald standpunt bekeken, namen we aan als de absolute waarheid. Dit tijdperk is de laatste jaren met de komst van sociale media al lang voorbijgestreefd. De dag van vandaag staat social media boordevol met nieuws van over de hele wereld, en worden hoofdpunten meer dan ooit in vraag gesteld en vanuit verschillende hoeken bekeken. Volgens mij schuilt het gevaar niet zo zeer in de hoeveelheid bronnen die ons aangereikt worden, maar in onze kritische kijk op de informatie. Hoe meer bronnen, hoe meer we onze kijk op de wereld kunnen vergroten. Waar we naar mijn mening wel omzichtig mee moeten omspringen, is het feit dat alle zaken op sociale media als waarheid wordt aangenomen. Uiteindelijk kan iedereen een artikel posten en dit als de waarheid beschouwen. Hierbij vindt ik het aan ons om een kritische kijk te ontwikkelen en uit de artikels de informatie te halen die voor ons relevant is. We moeten ons bewust zijn van het feit dat social media een bubbel creëert die bij iedereen verschillend is. Deze bubbel omvat voor iedereen andere informatie, normen en waarden. Kritisch analyseren is een vaardigheid die in de 21ste eeuw meer dan noodzakelijk is, niet?