“De Turkse overheid is veranderd, niet Zaman”


Vorige week werd de Turkse oppositiekrant Zaman brutaal overgenomen door de autoriteiten. Zaman is niet het eerste Turkse medium dat door de overheid wordt ingelijfd. Joris Leverink sprak ter plaatse met journalisten en de voormalige hoofdredacteur van Zaman, een krant die zelf ook niet onbesproken is.


“Dit is nu misschien wel het best beveiligde gebouw van het land,” grijnst Mustafa Edib Yilmaz, de welbespraakte buitenlandredacteur van de Turkse krant Zaman. Hij wijst naar de dranghekken, de zwaarbewapende agenten en de waterkanonnen, die sinds enkele dagen zijn werkplek feitelijk van de buitenwereld hebben afgesloten. De krantenredactie is veranderd in een politiekazerne.

Hij spreekt er luchtig over, maar tegelijkertijd steekt hij zijn angst niet onder stoelen of banken: “Natuurlijk ben ik bang. Voor mezelf, voor mijn familie en voor mijn dochter. Maar mij zullen ze de mond niet snoeren, het is belangrijk dat de wereld hiervan op de hoogte wordt gebracht.”

Het is daags nadat de Turkse autoriteiten Zaman, de grootste krant van het land, en zijn Engelstalige dochteronderneming Today’s Zaman over hebben genomen. “Een belangrijke stap in de strijd tegen het terrorisme,” zo luidt het relaas van de overheid; “een illegale overname om kritische journalisten de mond te snoeren,” klinkt de riposte van de tegenpartij.

Yilmaz stelt voor in een restaurant in de buurt van zijn werkplek af te spreken, want bezoekers worden door het nieuw aangestelde bestuur niet langer welkom geheten. Een dag eerder trof ik zijn collega Esra – niet haar echte naam – al op een uitgestorven speelplaats tussen twee flatgebouwen in een naburige wijk. “Voor de veiligheid,” legt ze uit. De schrik zit er bij haar duidelijk in, en ze wenst niet bij naam genoemd te worden. Waar ze bang voor is? Als spionne of provocateur aangemerkt te worden omdat ze met een buitenlandse journalist spreekt. Haar baan is ze toch al kwijt, maar met een beetje kwade wil kan haar nog zoveel ergers overkomen.


Een volkomen legaal proces

Op vrijdagavond forceerden zwaarbewapende agenten de toegang tot het hoofdkantoor van de krant, gelegen in een buitenwijk van Istanbul. De honderden demonstranten die zich voor het pand verzameld hadden in solidariteit met ‘hun’ krant, werden met grof geweld uiteengejaagd. Dikke wolken traangas, waterkanonnen en agenten die rubberkogels afvuren op ongewapende demonstranten; het zijn inmiddels alledaagse taferelen voor iedereen die het Turkse nieuws volgt.

De overname van de Feza-mediagroep – bestaande uit Zaman, Today’s Zaman en het nieuwsagentschap Cihan – gebeurde op bevel van een lokale rechtbank, en als we de Turkse premier Ahmet Davutoglu moeten geloven was deze beslissing absoluut niet politiek gemotiveerd. “Dit is een volkomen legaal proces. Niemand moet enige twijfels koesteren betreffende persvrijheid in Turkije,” stelde de premier zondag in een interview dat live werd uitgezonden op televisie.

De verzoenende woorden van Davutoglu ten spijt wijst alles er toch wel degelijk op dat de overname van Zaman een politieke manoeuvre was van de AKP-regering, bedoeld om een van de belangrijkste oppositiekranten de mond te snoeren. Met een circulatie van zo’n 650.000 exemplaren was Zaman de grootste krant van het land. Dit in combinatie met zijn nauwe banden met de Gülen-beweging, een vroegere bondgenoot en huidige aartsvijand van de AKP, maakten de krant tot een gevaarlijk instrument in de handen van de politieke opponenten van de huidige regering.


Van vriend tot vijand

Midden in de nacht gaat de telefoon. Het is Sevgi Akarçeşme, de voormalige hoofdredacteur van Today’s Zaman, die terugbelt voor een interview. Ze klinkt uitgeput en gestrest en vertelt dat ze niet langer in Turkije is. Ze is het land ontvlucht, waar naartoe laat ze in het midden. “Het is te riskant, ik loop het risico gearresteerd te worden en ben vertrokken voordat ze me een reisverbod op konden leggen,” legt ze uit.

“Turkije is niet langer een gezonde plek voor journalisten. Ze proberen onze krant kapot te maken, en hun uiteindelijke doel is om alle kritiek de kop in te drukken,” stelt ze, verwijzend naar de AKP-regering onder leiding van president Recep Tayyip Erdogan.

Ze reageert gepikeerd op de vraag naar de relaties tussen Zaman en de AKP in het verleden, toen Gülen en Erdogan nog dikke maatjes waren en ze samen de ladder van de macht beklommen. Aan de top bleek er slechts plaats voor één te zijn en daarmee begon een felle machtsstrijd tussen de twee oude bondgenoten, die tot op de dag van vandaag het politieke landschap van Turkije kleurt. “Ik ben het zó zat om hiernaar gevraagd te worden,” zegt Akarçeşme op geërgerde toon. “Het is de overheid die veranderd is, níet de krant!”

Niet iedereen is het hiermee eens. Zo herinneren velen in Turkije zich bijvoorbeeld nog de beruchte Ergenekon en Balyoz coup-processen tussen 2008 en 2012, waarbij de meer religieus georiënteerde Erdogan en Gülen de handen ineensloten om de macht van de seculiere militaire top voor eens en altijd te breken. In die tijd speelde Zaman een belangrijke rol in het vormen van de publieke opinie ten nadele van de verdachte generaals, waarbij journalistieke ethiek in sommige gevallen aan het kortste eind trok.

Dani Rodrik, een econoom van Turkse komaf en tegenwoordig professor in internationale politieke economie aan de Harvard University, is sinds lange tijd een criticus van zowel Erdogan’s AKP als Gülen en zijn beweging. “Zaman en andere aan Gülen verbonden media spuwden een eindeloze stroom leugens en halve waarheden tijdens de Ergenekon en Balyoz processen,” vertelt hij per mail vanuit Amerika. “En toen de manipulaties naar buiten werden gebracht deden ze hun best om deze te verhullen en de politie en aanklagers, die deze schijnprocessen [tegen de legerleiding, JL] aanstuurden, te verdedigen.”

Hij noemt het “meer dan ironisch” dat Zaman nu het doelwit is van een lastercampagne van dezelfde partij die zij zelf in het verleden in het zadel heeft geholpen.


Vrij spel

“Geen enkele krant is perfect en Zaman is daar geen uitzondering op,” weerlegt buitenlandredacteur Yilmaz de kritiek. “Zaman heeft vergissingen gemaakt, maar ik denk niet dat de krant hierdoor voor altijd van het democratisch speelveld buitengesloten moet worden.”

Hoe dan ook, ondanks het feit dat ook Zaman in het verleden niet altijd onpartijdig is geweest – en misschien zelfs vandaag de dag nog kritiek verdient voor zijn eenzijdige verslaggeving van het huidige conflict in het oosten van het land: met Yilmaz vinden velen de overname van de krant een “onvoorstelbare misdaad”.

De gebeurtenissen van afgelopen weekend kwamen zeker niet als een verrassing. Zaman– journaliste Esra vertelt dat zij en haar collega’s al twee jaar dagelijks aan het werk waren met het idee dat de politie ieder moment kon binnenvallen. “Het was een echte uitputtingsslag, ik ben psychologisch gebroken,” vertelt ze met tranen in haar ogen.

Met de overname van Zaman is het niet de eerste keer dat de persvrijheid in Turkije zware klappen krijgt. In het afgelopen jaar werden al meerdere kritische dagbladen en televisiezenders gesloten of uit de lucht gehaald. In oktober 2015 werden de kritische dagbladen Bugün en Millet overgenomen en tot pro-overheidsmedia omgetoverd, en een week voor de inval bij Zaman werd IMC TV, een televisiezender die veel aandacht besteedde aan het conflict in het oosten op bevel van de openbare aanklager van de sateliet gehaald wegens “het maken van propaganda voor een terroristische organisatie.”

Het past allemaal in een trend waarbij de overheid onder leiding van Erdogan steeds meer macht naar zich toe trekt, steeds minder kritiek duldt en hard aan het werk is het hele sociale, politieke en economische landschap van Turkije naar haar hand te zetten. De overname van Zaman was een belangrijke stap in dit proces. Dat de AKP zover heeft durven gaan, geeft aan hoe onaantastbaar Erdogan’s partij zich voelt.

Het uitblijven van harde kritiek uit het buitenland en het gebrek aan een verenigde oppositie – zowel politiek als sociaal – in eigen land betekent dat de AKP vrij spel heeft om haar immer meer repressieve beleid ten uitvoer te brengen.

“De toestand is verschrikkelijk,” besluit Yilmaz het gesprek. “Het is de slechtst mogelijke situatie die iemand had kunnen bedenken. Turkije staat op de rand van de afgrond. Alleen een wonder kan het land nog redden.”


Apache 11-03-2016 (Joris Leverink)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB