Oekraïne / Een voorzichtige vuist tegen de staatscensuur


De media – de vierde macht – spelen een belangrijke rol in de strijd om het presidentschap in Oekraine. Maar bij de staatsgedomineerde media broeit het protest. Tientallen journalisten zijn opgestapt uit onvrede met de censuur.


KIEV - In het oosten van Oekraïne ging dit weekend zelfs de grootste staatszender UT-1 even op zwart. In de machtsbasis van presidentskandidaat en premier Viktor Janoekovitsj waren de autoriteiten woedend dat de protesten van de oppositie in Kiev op UT-1 te zien waren. In een andere oostelijke stad, Charkov, dreigden de autoriteiten om de enige oppositiezender 'Vijfde Kanaal' af te sluiten.

,,Sinds onze werkonderbreking van vier dagen geleden laten we de demonstraties op tv zien'', zegt Olga Kasjpor van UT-1. ,,De stemming onder de journalisten is totaal omgeslagen. We controleren nu elkaar op gebalanceerde berichtgeving.''

Het broeit in de Oekraïense media. Oekraïne kent een behoorlijke staatscontrole over de pers. Berucht werd de moord op de onafhankelijke journalist Gongadze in 2000, waarbij zelfs president Koetsjma betrokken was. Koet sjma's zwager, en het hoofd van zijn presidentiële administratie controleren de landelijke tv-zenders -commercieel of niet.

In de aanloop naar de verkiezingen kozen de tv-zenders zwaar partij voor premier Janoekovitsj, wees onderzoek van de OVSE uit. Over zijn rivaal Joesjtsjenko werd alleen negatief bericht. Het een jaar oude 'Vijfde Kanaal' was een uitzondering, maar dat is in Oost-Oekraïne slecht te ontvangen.

De meeste Oekraïners hebben maar weinig keus in tv-kanalen, zegt Lesija Ganja van Telekritika, een onafhankelijke website over Oekraïense media. ,,Als de staats-tv niet bericht over een storm, dan is er geen storm geweest.''

Op 28 oktober kwam het eerste protest van de tv-journalisten tegen de 'temniki', de ongeschreven regels over wat wel en niet gezegd mag worden op tv. ,,Wij weigeren deel te nemen aan deze informatie-oorlog'', schreven journalisten van vijf tv-zenders. Een tiental nam al voor de verkiezingen ontslag. Bij het Vijfde Kanaal gingen journalisten enkele dagen in hongerstaking .

Die 'temniki' zijn iets heel subtiels, legt Ganja uit. ,,Colin Powell ontmoet onze president Koetsjma, en daarover wordt uitgebreid bericht. Maar dat Powell de verkiezingsuitslag afwijst, dat komt niet in het journaal, en op de iets vrijere zenders achteraan in een voetnoot.'' Soms gaat het minder subtiel. Zo zagen de Oekraïeners de wedstrijd Roma-Dynamo Kiev deze week zonder geluid, vanwege de vele spreekkoren voor Joesjtsjenko op de tribune.

De straatprotesten kwamen de eerste dagen niet op de staats-tv. Daarop riepen de journalistenvakbond en Telekritika op tot verzet.

Dat had resultaat. Nog meer journalisten weigerden werk, en de dag na de verkiezingen ging een van de drie grootste zenders '1+1' om. ,,Wij zullen voortaan alleen de waarheid zeggen'', zei oprichter Oleksandr Rodnjanski. Een paar dagen later wees hij de hoofdcensor -officieel het hoofd informatie- de deur.

Bij de commerciële zender ICTV zegde een groep journalisten het vertrouwen in de leiding op, maar de meesten trokken onder druk hun protest weer in. Vika -die haar echte naam niet durft te zeggen- nam wel ontslag. ,,Nu staat mijn leven op z'n kop. Ik zit in een tent in het centrum, zonder baan en weet niet hoe het zal aflopen.''

Olga Kasjpor van UT-1 waarschuwt voor teveel optimisme. ,,De eigenaren van onze zenders blijven voorlopig dezelfde. Maar we hebben onze eigen kracht gevoeld.''


Trouw, door Wendelmoet Boersema, 29-11-2004

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

De politieke oppositie in Oekraïne moet de blokkades opheffen en oppositieleider Viktor Joesjtsjenko moet bereid zijn tot een compromis, heeft de scheidende president van Oekraïne, Leonid Koetsjma, zondag gezegd.
"Een compromis is de enige manier om onvoorspelbare gevolgen te voorkomen", aldus Koetsjma zondag tijdens een vergadering van zijn Nationale Veiligheidsraad.

Koetsjma noemde de blokkades - Joesjtsjenko's aanhangers hebben een kordon gelegd rond de regeringsgebouwen in Kiev - een grove schending van de wet, hetgeen "zoals u heel goed weet, in ieder land onaanvaardbaar is".
Joesjtsjenko trok zich niets aan van de kritiek van Koetsjma. Hij riep zijn tienduizenden aanhangers in en rond het Onafhankelijkheidsplein in het centrum van Kiev op hun vreedzame protest voort te zetten.

Wel zouden vertegenwoordigers van Joesjtsjenko zondag verder praten met vertegenwoordigers van premier Viktor Janoekovitsj, de man die door de Oekraïense kiesraad tot winnaar van de op 21 november gehouden presidentsverkiezingen is uitgeroepen. Het Oekraïense parlement verklaarde de presidentsverkiezingen zaterdag ongeldig. Hoewel het besluit staatsrechtelijk niet bindend is, vormt de motie - die werd aangenomen door 255 van de 429 aanwezige parlementsleden - een duidelijke blijk van groeiend ongenoegen over de politieke impasse. Het parlement sprak ook zijn afkeuring uit over het beleid van de centrale kiesraad.

De raad riep de door Moskou gesteunde Janoekovitsj vorige week, na dagen te hebben gedraald, uit tot winnaar van de verkiezingen. Aanhangers van de westers georiënteerde Joesjtsjenko houden echter vol dat hij de verkiezingen heeft gewonnen en zijn de straat opgegaan om tegen de fraude te protesteren.

Koetsjma maakte vrijdag na besprekingen met de twee presidentskandidaten en vertegenwoordigers van de Europese Unie de vorming bekend van een werkgroep die een uitweg uit de crisis moet zoeken. Joesjtsjenko zei vast te houden aan nieuwe verkiezingen, georganiseerd door een nieuwe kiesraad. Moskou zou daar niet ongunstig tegenover staan, meldde het persbureau Oenian. Honderdduizenden aanhangers van Joesjtsjenko verzamelden zich in de afgelopen week in Kiev om te voorkomen dat hun favoriet de overwinning door de neus werd geboord. Joesjtsjenko heeft vooral steun in Kiev en het westen van het land.

In het oosten is juist voor Janoekovitsj de steun groot. In verschillende steden organiseerden aanhangers van de premier manifestaties waar pleidooien werden gehouden voor autonomie. Aan het eind van zo'n bijeenkomst in Donetsk probeerde een man van middelbare leeftijd zaterdag het podium met benzine in brand te steken, maar door de wind kwam de benzine op zijn kleren en vatte hij zelf vlam. De man werd afgevoerd naar een ziekenhuis.

In Severodonetsk waren zondag 3.500 afgevaardigden van Janoekovitsj' Partij van Regio's uit zeventien zuidelijke en oostelijke regio's in spoedvergadering bijeen. Gesproken werd over de wenselijkheid van autonomie voor Zuid/Oost-Oekraïne. Janoekovitsj en de burgemeester van Moskou, Joeri Loezjkov, namen deel aan de vergadering.

Boris Kolesnikov, de leider van de regio Donetsk en een belangrijk bondgenoot van Janoekovitsj, waarschuwde dat als Joesjtsjenko president wordt het zuidoosten van Oekraïne zich zal afscheiden en een nieuwe federale staat zal vormen met als hoofdstad Charkiv. Joesjtsjenko, op zijn beurt, liet weten dat de door hem gevormde schaduwregering, het Nationaal Reddingscomité, van plan is de gouverneurs van de oostelijke regio's Charkiv, Donetsk en Loehansk voor de rechter te slepen wegens separatisme.

GVA© 29/11/2004