Zoals gezien op tv


Wie zou in de Belgische politiek de tegenhanger zijn van het centrale personage in de Amerikaanse tv-serie House of cards? Media gingen het de voorbije dagen vragen bij de politici zelf. En of ze zich erkenden in het beeld dat de serie van de politiek toont? Zoiets gebeurde eerder met de Deense serie Borgen. De actrice Sidse Babett Knudsen, die erin het hoofdpersonage speelde, stelde wel vaker vast dat interviewers haar verwarden met haar personage en dat zij als actrice geen ervaringsdeskundige is die veel kon zeggen over de ruimte voor idealisme in de politiek of over hoe het vrouwen er vergaat.


Hypes als die rond Borgen of House of cards suggereren dat politieke systemen en structuren statisch of neutraal zijn, en dat het verder alleen de vraag is hoe persoonlijkheden en individuele karakters erin functioneren – of niet. Alsof het louter om invuloefeningen gaat, gedragen door clichés als de eeuwige machtswellust of de corrumperende invloed van het politieke bedrijf. Zeker, de series getuigen van nuance en zin voor complexiteit, maar dan blijft het toch als in de reeks The Sopranos: hoe menselijk ze de hoofdpersonage ook uitbeeldt, de sympathieke familyman Tony is er niet minder een gangster en een moordenaar om.

Net omdat ze zo sterk op personalisering berusten, zijn series als deze zo onderhoudend. Maar terwijl ze een mogelijk oordeel alleen richten op de moraal van individuen, laten ze hen functioneren in een context waarbij ze zich verder onthouden van elk ethisch of zelfs politiek oordeel.

Net het omgekeerde was echter het geval in een andere tv-serie, Breaking bad, waarin een leraar scheikunde met een ongeneeslijke ziekte zich in de drugsproductie stort en erin ten onder gaat. De serie toont niet zozeer een persoonlijkheid (die van hoofdpersonage Walter White is onspectaculair, zoals zijn naam al suggereert), maar vooral een systeem en wat het doet met dat personage.

Zelfs een hoogopgeleide leraar moet erin vrezen dat zijn ziekte (hij heeft longkanker, al rookte hij nooit) volstaat om zijn doorsnee-middenklassegezin in de armoede te storten. Criminaliteit lijkt hem het enige alternatief. Al is het ook mogelijk om te besluiten: dat is wat er gebeurt in een samenleving zonder goede ziekteverzekering. De politieke betekenis en de sociale kritiek graven veel dieper in Breaking bad, waarin de lucratieve drugshandel voorbeeldig de marktregels volgt. White kan er als leraar wel veel lof krijgen in het officiële discours, maar verdient toch zo weinig dat hij, al voor de medische tegenslag toeslaat, moet bijklussen in een carwash, waar de sociale verhoudingen en waardering net omgekeerd zijn: hij wast er de auto van een rijke nietsnut die bij hem in de klas zit.

Borgen of House of cards borduren verder op de perceptie waarin individuele karakters de bovenhand krijgen op de structuren en de instellingen waarin ze functioneren. Dat is niet anders in de Belgische politiek, zoals met het aanhoudende gefoeter over de lijststem bij verkiezingen. Dat stelt dat kiezers beter alleen voorkeurstemmen uitbrengen, wat de illusie voedt dat uitsluitend specifieke politici aanwijzen voor specifieke mandaten de weg naar de ware democratie kan openen. Toch leert de praktijk dat zo verkozen electorale goudhaantjes, die overal en op alle kandidatenlijsten opduiken, nooit lang meegaan en hun mandaten maar zelden voltooien, laat staan dat ze er democratische verantwoording voor afleggen – hun namen zijn bekend. Ze illustreren vooral hoe die op persoonlijkheden gerichte beeldvorming misleidende percepties creëert.

Erg flagrant is het geval met CD&V*vicepremier Kris Peeters, over wie al wekenlang te horen is dat de controverses die de ‘Zweedse’ coalities tot ‘kibbelkabinetten’ maken, hun verklaring alleen vinden in Peeters’ politieke frustraties. Wat ‘bezielt’ Peeters toch, zoals het laatst nog eens luidde. Het antwoord is nochtans bekend: het gaat niet om een gefrustreerd karakter, wel om brede partijpolitieke verhoudingen, evoluties, belangen en ambities. De framing van Peeters als slechte verliezer verbergt het uitzicht op die bredere context van systemen en structuren, zoals nu over de rol die het sociaal overleg nog kan of mag hebben.

Over de relatie tussen structuren en karakters valt wat te leren uit een volgende tv-reeks: Lilyhammer (op Canvas), over een Amerikaanse maffioso die ondergedoken leeft in een Noors stadje. Hij verbaast zich over de welvaartsstaat, maar ziet ook meteen hoe dat systeem hem kan dienen: om Oekraïense danseressen in zijn nachtclub te laten subsidiëren, want subsidies dienen toch om de multiculturele uitwisseling te ondersteunen? Een reality check toont een gangster altijd snel de weg in het systeem zoals het is.


DS, 04-03-2015 (Marc Reynebeau)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB