Delhaize als kanarie in de mijn


Als Delhaize in moeilijkheden komt, dan staat er een levensstijl onder druk. De financiële elite doet er alles aan om ons meer te doen consumeren, maar we vertikken het. En met reden, zegt Bart Sturtewagen.


Op het einde zal het nog allemaal onze schuld zijn: we consumeren te weinig. Hoe kan de economie groeien als we minder kopen? Al jarenlang geven de centrale banken ons de pap in de mond: spaar niet, beste mensen, laat het geld rollen. Ook geld dat u nog niet hebt. Leen het toch! We duwen de rente omlaag. Op de bank brengen uw centen niets op. Hier, we drukken nog geld bij, zodat u mag vrezen dat uw spaarpotje stilletjes door inflatie zal wegsmelten en dat er dus haast bij geboden is.

Allemaal zonder effect. De financiële elite die ons bestiert, zit met de handen in het haar. Ze weet dat alles om de middenklasse draait, maar, gezeten in haar ivoren toren, begrijpt ze de psychologie van die groep niet meer. En dus snapt ze niet waarom de beproefde recepten uit het handboek niet meer werken. Het volstaat nochtans de kanaries in de mijn te volgen. Als Delhaize struikelt, dan gaat er iets goed fout. Delhaize is altijd het winkelmerk van de opwaarts mobiele middenklasse geweest. Gestudeerd, goede job gevonden, flink gewerkt, gebouwd, gereisd, altijd in voor nieuwe impulsen.

Die zelfverzekerde groep is in verwarring. Daardoor is die, meer dan voorheen, op de kleintjes gaan letten. Dat is een hardnekkige gedragswijziging. We zijn gewoon geraakt aan vele dingetjes die het leven leuk maken. Als we vrezen dat het minder wordt, beknibbelen we niet op de extraatjes, maar op de basisuitgaven. Voor het flessenwater en het wc-papier naar de Aldi en voor de tapas straks bij de barbecue naar de iets te dure delicatessenzaak. Je leeft maar één keer, toch?

Het model van Delhaize, met ruimere loon- en werkvoorwaarden dan de concurrentie, was berekend op klandizie die geleerd had te genieten van kwaliteit en een wat exotischer assortiment. Een correcte, betaalbare fles wijn, bijvoorbeeld. Geen snobisme, maar proeven van het goede leven. Mag een paar euro’s kosten, zonder gek te gaan doen.


Ander weer op til

Aan de bovenkant van die brede middengroep zitten mensen die altijd op hun pootjes vallen en nooit iets te kort komen. Maar dat zijn er weinig en je laat er geen economie op draaien. Aan de onderkant ploeteren diegenen wier toestand het eerst precair wordt als de conjunctuur slabakt. Misschien een eenoudergezin. Ze heeft een diploma, maar daar kan je niet van eten. Ze bleef naar Delhaize gaan omdat het in de buurt is en dus handig, zonder eigen auto. Voor deze groep doet een crisis meteen pijn.

Het probleem is dit keer erger omdat de onzekerheid nu ook zit bij de brede groep tussen die twee uitersten. Er is een massa mensen voor wie een beetje crisis niet weegt op hun consumptiegedrag, maar die nu vrezen dat er fundamenteel ander weer op til is.

De economische goeroes breken zich het hoofd over de vraag hoe we het spook van de deflatie kunnen tegengaan. In een omgeving van dalende prijzen kan een zelfvoedend proces van structurele economische malaise ontstaan: dalende omzet, geen investeringen of jobcreatie, minder consumptie, krimpende groei, enzovoort. Juist tegen dat verschijnsel kampt de Europese Centrale Bank. Maar tevergeefs.

Het is maar vanuit welke invalshoek je het probleem bekijkt. Voor gewone mensen is er van deflatie geen sprake. Alles wordt duurder. Wonen, kinderen laten studeren, belastingen, nieuwe basisbehoeften zoals smartphones en tablets die steeds sneller verouderen, autorijden. Alles vreet aan het budget. Zelfs voor wie wat opzij heeft gezet en kan meesurfen op de beursgekte dreigt er gevaar: de koersen zijn al te hoog geklommen.


Onzekerheid over einde loopbaan

Wonen is een interessante case over het verschil tussen theorie en praktijk: de lage rente zou de woningmarkt of de lust om te bouwen moeten aanzwengelen. Met hetzelfde loon kan je een beter huis afbetalen, of hetzelfde huis sneller of met een kleiner deel van je inkomen. Dat zegt de theorie. Maar de praktijk is dat nettolonen niet meer reëel aangroeien. Dus smelt de hypotheek niet meer zo snel als vroeger weg als uitgavenpost. De huizenprijzen stijgen desondanks sneller dan de inflatie, want er zijn portefeuilles die een belegging zoeken die nog wat opbrengt. En de overheid subsidieert nog steeds het huizenbezit. Wachten heeft geen zin. Je moet dus wel ingaan op die iets te hoge prijs voor je droomwoning. Hoezo, deflatie?

De onzekerheid die is ontstaan rondom het eindeloopbaanbeleid is een andere majeure factor. Zelfs wie er vrede mee heeft dat het systeem alleen betaalbaar blijft als we allen langer werken, weet niet zeker of er wel een werkgever is die hem of haar tot zijn 65ste in dienst wil houden. Het staat in de sterren geschreven dat er op termijn geknabbeld zal worden aan het anciënniteitsmechanisme, zodat ook wie mag blijven, toch inlevert. Bovendien zal vervroegd uittreden zwaarder worden bestraft en zullen de subsidies voor langetermijnsparen verminderen. De belasting bij het incasseren van pensioenspaarplannen en groepsverzekeringen zal stijgen. En wat wordt het straks met de ziektekosten als we allen ouder worden? Hoezo, het geld laten rollen?

Wat macro-economisch steek houdt, spoort niet altijd met de beslissingen van de houder van een gezinsbudget. De burger/consument/belastingbetaler/toekomstige gepensioneerde weet dat de rekening vroeg of laat bij hem terechtkomt. De akte van geloof in een betere toekomst, die de economische theorie van hem verwacht, valt zwaar.


DS, 13-06-2014 (Bart Sturtewagen)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB