Excellerende studenten? Ja, maar vooral in desinteresse


Theorie en praktijk liggen soms wel een eind uit elkaar als het om excellentie in het onderwijs gaat, constateren Bianca van der Zeeuw en Maaike Thiecke.


Goed is niet meer genoeg. Onderwijs in Nederland moet tegenwoordig 'excellent' zijn. Om niet meer voor onze buurlanden onder te doen. Om interessant te blijven als kennisnatie en wereldwijd afgestudeerden af te blijven leveren. Staatssecretaris Dekker deelde in januari aan 76 basis-, middelbare en speciale scholen het predikaat 'excellente school' uit. Want, zo betoogde hij: "Ik vind het hoog tijd dat de grijze deken van gelijkheid er eindelijk af gaat. Verschil mag er zijn."

Tegelijkertijd lanceerde hij nieuwe ideeën waarmee veelbelovende leerlingen zich kunnen onderscheiden. Cum laude wordt bijvoorbeeld een officieel predikaat op middelbareschooldiploma's en leerlingen die uitblinken in een vak, mogen dat een niveau hoger afsluiten dan hun andere vakken.


Boven het maaiveld

Ook in het hoger onderwijs tieren de excellentieprogramma's welig. Uitblinken is niet meer voor stuudjes. Excelleren is noodzakelijk als je nog enigszins aan de bak wilt zodra Duo, de uitvoeringsorganisatie van de overheid voor het onderwijs, jouw studiesubsidiekraan dichtdraait. Boven het maaiveld uitsteken is een must als je je als opleidingsinstituut verzekerd wilt weten van nieuwe aanwas. Excelleren is het nieuwe zwart. Weg met de zesjescultuur, welkom nieuwe generatie uitblinkers!

Wij komen als organisatieadviseurs maar weinig studenten tegen. We hebben voornamelijk te maken met bestuurders en leidinggevenden in grote organisaties, we werken met teams en hooguit een incidentele stagiair. Toen we werden uitgenodigd om een gastles over organisatieverandering te geven aan derdejaarsstudenten, verheugden we ons erg op de ontmoeting met deze nieuwsgierige, leergierige generatie. Met misschien een totaal ander perspectief op veranderen, op organisaties, op leidinggevenden. Wie weet wat zij ons nog konden leren...

Op de ochtend dat we aankwamen druppelde de nieuwe generatie uitblinkers zonder groeten het lokaal in. Sommige studenten droegen een alcoholwalm met zich mee. De meesten vonden hun mobiel interessanter dan ons college. Maar ze verbijsterden ons vooral met hun totale gebrek aan belangstelling voor het vak waarvoor ze worden opgeleid. De reactie op vragen naar hun ervaringen en dilemma's, was blanco. Ons verhaal werd van tafel geveegd met de opmerking: "Jullie lopen elke dag in organisaties in verandering rond, wij nooit, dus daarom zijn we het er niet mee eens." Achteraf ontvingen we zelfs een gepikeerde mail van een student, die vond dat we toch niet konden verwachten dat hij zich een heel uur concentreerde. Wat dachten we wel niet?


Normaal gedrag?

Geschokt door de apathie van deze studenten, bevestigde de vaste docent laconiek dat hij hun houding volstrekt normaal vindt. Hij maakte niet anders mee. We reden naar huis met een knoop in de maag.

Zijn deze studenten de volgende generatie in onze organisaties? Is dit het basismateriaal waaruit excellente studenten moeten voortkomen? En hoe is het mogelijk dat docenten dit gedrag normaal vinden? Het idee dat elke dag docenten hun riedel afdraaien aan studenten die hun tijd uitzitten, is te treurig voor woorden. Wat hebben wij met z'n allen gedaan met studenten dat ze zo ongeïnteresseerd en weinig leergierig zijn?

We houden de optie open dat we gewoon een stom verhaal vertelden. Dat we volstrekt de verkeerde snaar raakten bij deze studenten. Op de een of andere manier is dat een vervelende, maar minder verontrustende optie dan dat deze mentaliteit, die zo mijlenver afstaat van ons excellentie-ideaal, echt de norm is geworden in ons onderwijs.

Maaike Thiecke en Bianca van der Zeeuw: organisatieadviseurs Plan B Voor de verandering


Blog Trouw, 04-04-2014 (Maaike Thiecke en Bianca van der Zeeuw)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Verandering is per definitie iets dat zich nog moet bewijzen (ook in Nederland). Jongeren in de Westerse cultuur zijn eigenlijk conservatief ingesteld: er is eten en luxe genoeg, waarom veranderen, waarom er moeite voor doen? Is de crisis in het algemeen voelbaar voor jongeren, is een tiener bewust van de grote boze volwassenen wereld? Ik ervaar de pedagogische aanpak van het onderwijs niet als een motor om mensen klaar te stomen voor de ‘echte’ wereld. Moeite moeten doen, binnen de school, is bijna taboe geworden en ook de zorgstaat die we zijn zorgt voor dezelfde conclusie. De methodiek van ‘keuzes’ mogen maken staat haaks op de regel dat je nu eenmaal dingen in het leven zal moeten doen. Na een tienerleven, in een als maar versnellende zap-cultuur van ‘magjes’, kan ik me voorstellen dat men vragen heeft rond het ‘moeten’. Concentratie voor een heel uur (?), moeten we daar achteraf geschokt om zijn?

De laatste 40 jaar is er een opmars geweest om opvoeding en onderwijs aan te passen. Hoofdzakelijk draaide het hier om probleemjongeren, schoolverlaters en anderen die de norm niet konden halen. Er wordt geconcentreerd op methodes om de ‘zwakkeren’ omhoog te helpen, de ‘sterkeren’ worden in mijn ogen snel als zelf reddend beschouwd (en worden in hun ogen bestraft door ‘extra’ werk te krijgen). Het begint al in de kleuterklas; de broekplassers worden gestimuleerd met een beloning als ze een dagje de broek droog houden. De klassieke opvoeding predikte eerder voor straf. De zindelijke kinderen krijgen geen beloning en sommigen vervallen om ook een schouderklopje te krijgen. De ‘wedloop’ om beloond te worden (iets dat vroeger enkel gold bij het correct en goed presteren) is in zijn eigen staart aan het bijten. Natuurlijk hebben de ‘zwakkeren’ nood aan hulp en differentiatie, maar waar is de ‘push’ voor de ‘sterkeren’ als zij ervaren dat een 6 eigenlijk hetzelfde is als een 9? Het resultaat is eindelijk opgemerkt en er wordt nu gewezen naar de mensen die zijn opgevoed met deze nieuwe methodieken.
Waar staat het excellentie-ideaal in een wereld met leuzen als ‘hij/zij moet het niet eten als hij/zij het niet lust’, ‘de zwakkeren moeten meer kansen krijgen’, ‘er zijn geen probleemkinderen, enkel kinderen met problemen’? Het zijn idealen van een luxe-wereld.

Is apathie trouwens zo verwonderlijk bij tieners? Apathie is ook een uiting van gebrekkig vertrouwen of berusting, het is een te verwachten reactie wanneer de organisatie (hier, Plan B Voor de verandering) niet adequaat reageert op de wensen van de doelgroep. Het presenteren van een muur van tekst in een PowerPoint is bijvoorbeeld weinig motiverend in een wereld van sms’jes, flitsende spektakelfilms en de als maar versnellende informatiestromen.