Een tragische paradox


Alles wel beschouwd, is het leven in dit deel van de wereld vrij gerieflijk, goed geregeld, veilig en van honger en de ergste materiële zorgen gevrijwaard. Niet iedereen leeft in de beste omstandigheden, maar nooit eerder genoten zovelen van zoveel welvaart. Met uitzondering van sommige streken in het oostelijk deel van Europa, leeft het hele continent in vrede en voorspoed. Nooit was het oude werelddeel zo welvarend en gedroeg het zich - de eigen geschiedenis in aanmerking genomen - zo vreedzaam en verdraagzaam. Op een aanslepend conflict in de Balkan na, kent Europa geen oorlog meer. Een hele generatie kon opgroeien en oud worden zonder de vrees naar het front te worden gestuurd om een stuk grond te veroveren. Alle Europese landen gedragen zich min of meer democratisch, geen enkele overheid past systematische folteringen toe, alle kinderen gaan naar school, en sinds mensenheugenis mochten nooit zoveel migranten uit minder welvarende landen zich hier vestigen. Corruptie en criminaliteit zijn niet uit de samenleving verdwenen, maar in principe staat niemand boven de wet - zo bepaalt de wet. Hier heerst recht en geen willekeur, hier leeft de burger in vrijheid en niet in knechtschap.

Eindelijk heeft Europa een begin gemaakt met de toepassing van de ideeën die verlichte geesten hier bedacht hebben. Thomas Paines 'rechten van de mens' en Immanuel Kants 'eeuwige vrede' zijn nog niet gerealiseerd, maar enige vooruitgang is wel geboekt.

En toch gaat het niet goed met Europa. Het oude continent is op het wereldtoneel machteloos en onbetekenend geworden. Voor de oplossing van geen enkel wereldprobleem speelt Europa - dat veel van deze problemen geschapen heeft - nog een rol van betekenis. Niemand verwacht dat de vrede in het Midden-Oosten door Europese diplomaten zal worden hersteld, niemand rekent nog op Europa om de aidsepidemie te stoppen, niemand gelooft dat Europa de prijs van de olie kan bepalen - of een vervangproduct voor olie zal vinden. De hoop is op de VS gevestigd, die met ouderwetse vitaliteit grenzen verleggen; en op het Verre Oosten, waar de zon weer lijkt op te komen. Op vrijwel alle gebieden waarop Europa een pioniersrol speelde, hinkt het nu landen achterna, die twee eeuwen geleden niet op de wereldkaart stonden.

En toch is dit vergrijsde Avondland niet ten onder gegaan door uitputting, volgens het scenario van Oswald Spengler. De Europese Unie is een economische supermacht geworden, die haar producten over de hele wereld verkoopt. Het systeem van productie en consumptie draait als een snorrende machine, met royale lonen voor degelijke arbeid als smeerolie. Algemeen sociaal welzijn is hiervan het resultaat én de bestaansvoorwaarde. Daarom is Europa gebaat bij vrede en stabiliteit.

Militair is deze reus een dwerg. En juist in die zwakte ligt de nieuwe kracht van het oude continent. De krijgskunde is hier een irrelevante wetenschap geworden en de 'eer van het vaderland' een uitgebannen sentiment. De inspanningen worden gericht op een humanisering van de samenleving, niet langer op de ontplooiing van macht en de groei van eigendunk.

Maar het werk is niet voltooid en dreigt nu, in zijn onvoltooide staat, zijn eigen product te elimineren. Want de wetten van de geschiedenis zijn niet afgeschaft. Europa wordt als een weerloze figurant uit de wereldarena verdreven. De actie heeft zich verlegd. Het is een tragische paradox dat een beschaving door het verwezenlijken van haar idealen gedoemd lijkt te moeten verdwijnen.



INFO : De auteur is natuurkundige.

Gerard Bodifée, Knack, 18/08/2004

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB