‘We zullen oprechter moeten worden'


Dankzij camera's en DNA-technologie worden dieven steeds vaker betrapt en verkrachters gevonden. Zou die technologie ons ook kunnen helpen om de misdaad te voorkomen? Zou minder privacy een betere mens opleveren?


‘Als iedereen alles weet, dan zal het lonen om het goede te doen.'

Het goede nieuws is: steeds meer misdadigers worden gepakt omdat hun exploten werden gefilmd. Meestal zonder dat ze zich daarvan bewust waren. Het overkwam onlangs de verkrachter van een als vrouw verklede student in Brussel. En de autodieven van wie op Facebook meteen een filmpje circuleerde. Ook DNA-stalen spelen steeds vaker een rol bij de oplossing van zware misdaden. In Friesland werd recent nog de dader van een dertien jaar oude moord gevonden nadat van een paar duizend mannen het wangslijm was onderzocht.

Het slechte nieuws is: behalve die van manifeste misdadigers wordt ook de privacy van de modale, godsvrezende burger hoe langer hoe meer aangevreten. Door camera's en biotechnologie. Maar ook door de mogelijkheden van het internet en de onstuitbare opmars van allerlei sociale media. Wij delen nu al meer details van ons privéleven met de rest van de wereldbevolking dan ons lief is. Talrijk zijn de doemdenkers die ons met grote regelmaat waarschuwen voor deze kwalijke trend. Privacy, vinden zij, is een heilig mensenrecht dat te allen prijze moet worden beschermd. En daar valt ongetwijfeld bijzonder veel voor te zeggen.

Maar wat als we deze kwestie nu eens op z'n kop zouden zetten? Wat als we onze privacy zouden kunnen prijsgeven in ruil voor een betere wereld? Beeld het u even in: iedereen gaat ermee akkoord dat we overál worden gefilmd, dat we allemáál een DNA-staal afstaan aan een centrale databank – zouden we dan misschien betere mensen worden, in de wetenschap dat booswichten sowieso tegen de lamp lopen?

Guillaume Van der Stighelen acht dat niet uitgesloten. ‘In een volledig transparante wereld zal het lonen om het goede te doen', gelooft de auteur van de spirituele bestseller Echt. ‘Je zult bovendien geen andere keuze hebben dan te zijn wie je bent. Wie veinst, zal meteen door de mand vallen.'


De nette burger

In een interview met Kanaal Z voorspelde Van der Stighelen drie jaar geleden al een nieuw generatieconflict. Er groeit vandaag een generatie op die het gewend is om voortdurend van alles te delen op het internet. ‘Jongeren die opgroeien in die transparantie zullen het logisch vinden dat alles gemeenschappelijk is,' zei hij. ‘En daar zal onze generatie, die nog is opgegroeid met privacy, een gigantisch probleem mee krijgen.'

‘Ik heb destijds veel reactie gekregen op dat interview', zegt Van der Stighelen vandaag. ‘Ik bedoelde niet dat ik een wereld zonder privacy wíl, ik bedoelde wel dat we daar onvermijdelijk naartoe gaan. We kunnen er dus maar beter mee leren leven. Ik denk trouwens dat die ontwikkeling niet negatief hoeft uit te pakken. De mens kennende zal hij ook van deze nieuwe situatie prettig gebruik leren maken. Hoe, dat weet ik niet. Maar we zullen ons gedrag ongetwijfeld leren aanpassen. Ik vermoed ten goede. In een wereld met minder privacy bestaat de kans dat we noodgedwongen veel oprechter zullen moeten zijn.'

En het hoeft niet eens noodgedwongen, denkt Van der Stighelen. ‘Een simpel voorbeeldje. Ik herinner mij nog wat een oude cafébazin tegen mij zei toen ik in 1977 haar zaak overnam: “Laat nooit iemand in je kassa kijken!” Vandaag zie je dat jonge mensen daar helemaal anders over denken. Vroeger wilde de cafébaas per se voor een stuk in het zwart werken. Nu willen ondernemers zoals Jeroen Meus alles officieel doen, als nette burgers. Ze vrezen alleen dat ze het financieel niet zullen halen. Vandaar de discussie over de invoering van die geregistreerde kassa in elk café en restaurant. Doordat het systeem jarenlang is scheefgegroeid, beseft zelfs staatssecretaris voor Fraudebestrijding John Crombez dat je de horeca niet kunt verplichten om in één stap alles officieel te doen. Terwijl dat wel de toekomst is. De wereld zal alleen maar transparanter worden. Op alle mogelijke vlakken. Al zul je natuurlijk nog altijd geheimen kunnen hebben. Maar dan moet je ze helemaal voor jezelf houden en nérgens delen, anders weet de hele wereld het. Maar dat was vóór het bestaan van internet ook al zo. (lacht) Als je twee vrienden in vertrouwen neemt, weet de rest van het dorp het ook meteen.'


De gewassen handen

Wie een camera aan de wasbak in het bedrijfstoilet hangt, kan de proef op de som nemen. Tel een week lang hoeveel mensen hun handen wassen na toiletbezoek. Teken vervolgens drie stippen (twee ogen en een neus) en één gebogen lijntje (een mond) boven de spiegel. De toiletbezoekers zullen – onbewust weliswaar – het gevoel hebben dat ze worden bekeken en ze zullen, juist: vaker hun handen wassen. ‘Je bekeken voelen helpt wel degelijk om normerend gedrag te stellen', zegt filosoof Johan Braeckman. ‘Als je weet dat er camera's hangen, zul je je automatisch beter gedragen.'

Of alomtegenwoordige camera's de misdaad drastisch zouden doen dalen, durft Braeckman niet met stelligheid te beweren. ‘Het is vooral bij het oplossen van misdaden dat camera's helpen, ik weet niet of ze ook preventief werken. Al kan ik mij voorstellen van wel. Het omgekeerde doet zich namelijk wel voor: als mensen weten dat ze niet bekeken worden, dat alle controle wegvalt, dan stijgt de misdaad altijd: na een aardbeving of andere natuurramp, of bij rellen, als er grote chaos heerst – dan zie je altijd dat er meer verkracht en geplunderd wordt.'

Braeckman vindt het geen halszaak om wat privacy prijs te geven als daar iets tegenover staat. ‘Ik heb nog niet alle mogelijke tegenargumenten grondig bestudeerd, maar in principe ben ik er niet tegen als iedereen een DNA-staal zou afstaan voor een centrale databank. Ik denk dat we daar op termijn sowieso naartoe gaan, en de voordelen zijn volgens mij groter dan de nadelen. In een DNA-databank die alleen door de overheid kan worden gebruikt, onder strenge voorwaarden, zouden mensen bijvoorbeeld snel een donor kunnen vinden. Ook bij een moord, verkrachting of als iemand vermist is, zou het speurders kunnen helpen.'

Idem dito voor het signaal van onze gsm dat overal kan worden getraceerd. ‘Mede dankzij die technologie heeft men Ronald Janssen uiteindelijk in beschuldiging kunnen stellen voor de moord op Annick Van Uytsel. En zelf heb ik nog nooit enig nadeel ondervonden van het feit dat men ook mijn gsm te allen tijde kan traceren.'

Misschien vinden we onszelf te interessant, zegt Braeckman. ‘Ik denk toch dat vooral intellectuelen misbaar maken over elke inbreuk op onze privacy. De gemiddelde mens maakt daar minder problemen van. Zelf lig ik er niet wakker van als mensen weten waar ik ben, of hoeveel ik verdien, of met wie ik een relatie heb. Ik ga mijn seksleven niet te grabbel gooien, maar eigenlijk heb ik geen bijzondere geheimen. Mensen mogen alles van mij weten.'


De getemde mens

‘Braeckman loopt duidelijk voorop', reageert Van der Stighelen. ‘Sommige evoluties zijn onafwendbaar, en dus kunnen we er maar beter ons voordeel mee doen. Het wordt erg boeiend om te zien hoe dat de komende jaren zal evolueren. En de mens blijft vast creatief genoeg om ook in een transparante wereld nog een scheve schaats te rijden.'

‘Meer transparantie sluit privacy niet uit', denkt ook Braeckman. ‘Je hoeft niet alles van jezelf prijs te geven op sociale media, niemand verplicht je daartoe. Die controle behoud je zelf. Los daarvan is de kans groot dat we onszelf en de wereld kunnen verbeteren dankzij nieuwe technologie die onze privacy vermindert. In die zin doet de mens aan zelfdomesticatie: wij maken onszelf tammer en gedweeër, onder meer met technologische snufjes. Daar zijn veel voordelen aan verbonden. De misdaad gaat naar beneden, onze beschavingsgraad stijgt. De Amerikaanse evolutiepsycholoog Steven Pinker heeft dat in zijn boek Ons betere ik nog aangetoond: op de lange termijn bekeken neemt het geweld in onze samenleving duidelijk af.'

Bon. Zullen we alvast overal camera's hangen, dan? Stijn Vivijs, coördinator van het Leuvens Instituut voor Criminologie, probeert het enthousiasme enigszins te temperen. ‘Tot dusver kunnen we niet zeggen dat bewakingscamera's de criminaliteit doen dalen', zegt hij. ‘De criminaliteit kan zich bijvoorbeeld verplaatsen. Een nadeel van veel camera's is ook dat er niet genoeg mankracht is om die allemaal in de gaten te houden. In theorie lijkt het mij verdedigbaar dat meer transparantie het misdaadcijfer zou kunnen doen dalen. Het probleem is alleen dat de reden waaróm mensen misdaden plegen niet wordt weggenomen. Er zullen altijd mensen zijn die niets te verliezen hebben. Die zullen zich niet laten tegenhouden door camera's. Een controlestaat lijkt mij ook niet wenselijk. Dat kan zelfs provocerend en contraproductief werken. Misschien gaat men camera's viseren, zoals nu soms flitspalen in brand worden gestoken.'

‘Maar goed, misschien komt er inderdaad een dag dat we via Google Maps live kunnen volgen wat er in de publieke ruimte gebeurt', zegt Vivijs. ‘Maar of dat tot een betere samenleving leidt? Ik hoop het, maar ik vrees ervoor.'


DS, 01-12-2012 (Joël De Ceulaer)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB