BRUSSEL - Precies vijftig jaar geleden riep paus Johannes XXIII bisschoppen en kardinalen naar Rome voor een concilie dat de kerk ‘bij de tijd moest brengen'. Ondertussen lijkt de kloof tussen kerk en moderne maatschappij groter dan ooit. Is de kerk reddeloos verloren?
Het heeft iets aandoenlijks: in Rome zijn deze week meer dan 250 bisschoppen samengekomen – onder hen onze aartsbisschop Léonard – om na te denken over manieren waarop de katholieke kerk de westerse mens opnieuw voor zich kan winnen. Ze willen het Westen opnieuw ‘evangeliseren'.

Zelfs op de ‘betere' gelovige in het Westen – neem nu Jürgen Mettepenningen, theoloog aan de KU Leuven en oud-woordvoerder van Léonard – maakt die Vaticaanse vergadering nauwelijks indruk. ‘Ik verwacht er weinig van', zegt hij. ‘Voor de kerk in staat is de westerse mens opnieuw te overtuigen, moet ze eerst voor eigen deur vegen. Ik herinner me dat wijlen paus Johannes Paulus II tijdens zijn bezoek aan België in 1985 – de tribunes zaten toen nog vol – onze bisschoppen dezelfde opdracht meegaf. Ze moesten proberen de Belgen opnieuw te evangeliseren. De bisschoppen hebben daarover toen een mooi boekje geschreven en vervolgens zijn de Belgen alleen massaler weggelopen uit de kerk.'

De samenkomst van de bisschoppen in Rome valt – waarschijnlijk niet toevallig – samen met de vijftigste verjaardag van het Tweede Vaticaans Concilie. Op 11 oktober 1962 begon in Rome de grootste vergadering uit de hele kerkgeschiedenis. Doel: de katholieke kerk aansluiting doen vinden bij de moderne tijd. Want hoewel de kerken toen, ook in het Westen, nog vol zaten en de priesterroepingen talrijk waren, vond de toenmalige paus, de beroemde ‘dikkerd' Johannes XXIII, dat het dringend tijd was dat zijn kerk de deuren en de ramen openzette voor de moderne wereld.

Aaibaar

Drie jaar lang vergaderden twee- tot drieduizend bisschoppen, kardinalen en theologen in en rond de Sint-Pietersbasiliek. En in tegenstelling tot de bisschoppensynode van deze maand, kon het concilie toen onmiddellijk op grote mediabelangstelling rekenen. ‘De televisie maakte de kerkleiders aaibaar', zegt kerkjurist Rik Torfs. ‘Dat bleek op zich al een spectaculaire modernisering, nog vooraleer er één woord was gesproken.'

Toch was het zeker niet zo dat de Romeinse curie meteen voluit de moderniseringskaart trok. Integendeel zelfs. De teksten die ze had voorbereid, waren eerder behoudend. Ze wilde ook een strakke regie met weinig gelegenheid tot discussie. Maar dat was buiten een aantal – vooral Franse, Belgische en Duitse – bisschoppen gerekend. Samen met enkele jongere theologen legden die zich niet neer bij de poging van het Vaticaanse bestuur om de veranderingen niet al te drastisch te maken. Een van de invloedrijke, vernieuwende stemmen was die van Joseph Ratzinger, die toen adviseur was van kardinaal Jozef Frings van Keulen.

En dus duurde het concilie niet alleen veel langer dan gedacht – toen het in 1965 eindelijk werd afgesloten was Johannes XXIII al twee jaar overleden –, het leverde ook redelijk fundamentele veranderingen op. De kerk zou zich voortaan meer open en deemoedig opstellen en ze zou meer open staan voor de moderne maatschappij. De prioriteit was niet langer de wereld te missioneren.

‘Ik vind het nog altijd de belangrijkste kerkgebeurtenis in de twintigste eeuw', zegt Mettepenningen. ‘Het klopt dat de kerk op dat moment nog een dominante factor was in het Westen, maar ze was toen ook al de harten van de mensen aan het verliezen. Daarom was het zo belangrijk dat de priesters voortaan met hun gezicht, in plaats van met hun rug naar de gelovigen stonden. En ze spraken zelfs de volkstaal. Dat blijft toch een fenomenale verbetering.'

Massale vlucht

Alleen leken die gelovigen daar zo van te schrikken dat ze korte tijd later massaal de kerk begonnen uit te vluchten. Is het tragisch dat het concilie dat tot doel had de westerse mens beter aan te spreken, precies het tegenoverstelde effect had? Mettepenningen: ‘Maar dat heeft niets te maken met de besluiten van het concilie, maar alles met de westerse maatschappij zelf. Nauwelijks drie jaar later brak mei '68 aan en koos de westerse maatschappij voor de vlucht vooruit, waardoor de afstand opnieuw groter werd.'

‘Bovendien was er een nieuwe paus gekomen, Paulus VI, die daar zo van schrok dat hij in een kramp schoot. Het dialoogmodel tussen kerk en maatschappij werd snel opnieuw een conflictmodel. Toen Paulus VI dan ook nog eens de encycliek Humanae Vitae uitbracht, waarin de kerk zich bemoeide met de menselijke seksualiteit, was het hek helemaal van de dam.'

Torfs: ‘Het is juist dat de kerkelijke vernieuwing kopje onder is gegaan in de algemene emancipatiegolf die kort na het concilie de westerse wereld overspoelde. Maar we moeten ook toegeven dat Vaticanum II minder vernieuwend was dan het leek. De kerk nam geen voorsprong, ze verkleinde enkel haar achterstand. Bovendien bleken de kerkvernieuwers te lijden aan geloofstwijfel. Vaak was hun spirituele gedrevenheid beperkt, of werd ze beperkt tot verontwaardiging over sociaal onrecht. Maar ook de kerkleiders zelf waren meer bekommerd om het systeem dat ze overeind wilden houden dan om de existentiële vragen van de westerling. Ook intellectueel gingen ze vaak onder het koord door. Tegen de geest van het concilie in verloor de kerk contact met de intellectuele wereld. Het blijft een paradox: voor het grote aggiornamento hadden intellectuelen het minder moeilijk met het instituut, dan nadat deuren en vensters waren opengegooid. Bovendien gaf de nieuwe generatie priesterkandidaten blijk van een duidelijk gebrek aan denkkracht, waardoor de afstand met de moderne wereld alleen maar groter wordt.'

Reddeloos verloren

Moet er dan een nieuw concilie komen om de kerk te redden? Mettepenningen werpt de vraag op in een essay. Torfs is er geen voorstander van. ‘Daar is op dit moment de sfeer in de kerk te behoudend voor, en de kwaliteit van het huidige episcopaat te klein. Een nieuw concilie zou op een gemakkelijke overwinning van de behoudende strekking-Ratzinger uitdraaien.'

Mettepenningen nuanceert: ‘Ik ben ook geen voorstander van een kopie van het Tweede Vaticaans Concilie, toen alleen gemijterde heren vergaderden en de leken nergens waren, net als de vrouwen. Daarom ben ik ervan overtuigd dat een kerk vandaag zich maar kan vernieuwen als alle gedoopten mee aan tafel zitten. Voor mij staat immers het doopsel centraal: het sacrament dat alle katholieken en zelfs alle christenen met elkaar verbindt. Maar in Rome staat het priesterschap centraal: het sacrament dat de priesters scheidt van de gewone gelovigen. Daarom zeg ik: laat ons nog eens opnieuw samen zitten, maar dan van paus tot gewone leek. Daar moet toch iets positiefs kunnen uitkomen.'

‘Kijk, je moet geen pessimist zijn om zien dat de kerk kampt met een crisis van geloof, van leiderschap en van seksueel misbruik. Dat vormt een bijzonder gevaarlijke cocktail. Als dat geen reden genoeg is voor een nieuw concilie, dan weet ik het ook niet meer. Ik weiger te geloven dat alle bisschoppen en kardinalen geen vernieuwing willen.'

Maar misschien is de kerk gewoon reddeloos verloren? Dat gaat zelfs de immer kritische Torfs te ver. ‘Daarvoor blijft haar boodschap te sterk, zeker in harde kapitalistische tijden. En het is niet de eerste keer in de geschiedenis dat de kerk in een diepe crisis verkeert die uit haar eigen onvermogen voortvloeit.'

‘De bekoring van de wanhoop is groot', geeft Mettepenningen toe. ‘Maar toch blijf ik hopen. En dat doe ik op grond van de geschiedenis, en op grond van mijn geloof. Hoop en geloof zijn nu eenmaal tweelingen.'

Bron:
http://www.standaard.be/artikel/det...121010_00329433
De Standaard

Mijn mening:
De kerk is stilletjes aan in een neerwaartse spiraal aan het geraken, mede dankzij de problematiek rond de seksualiteit en de afnemende belangstelling van de christenen. Net zoals Rik Torfs ben ik het ermee eens dat een nieuw concilie niet meteen een oplossing biedt om de kerk weer populairder te maken. Volgens mij is de beste oplossing dat de kerk moderniseert, maar doordat ze te hard blijven vast hangen aan tradities is dit voor hen heel moeilijk. Te begrijpen ook. Sommige tradities moeten ook in stand worden gehouden, maar dat betekent niet dat ze daarom niet ligt gewijzigd kunnen worden?

Ik hoop van harte dat er iets positief uit deze vergadering komt, want zo kunnen we niet verder.