Volksrepubliek van de Twijfel


Alle ogen zijn dezer dagen op de VS gericht en op wie daar de nieuwe president wordt. Daardoor lijkt het stil bij die andere, Aziatische, grootmacht, terwijl daar over enkele dagen toch het Nationale Volkscongres begint. De impact daarvan, aldus JONATHAN HOLSLAG, is voor de rest van de wereld haast net zo belangrijk als voor China zelf.


De politieke strijd in de Verenigde Staten en China hebben beide deels de stabiliteit van de wereld als inzet. Waar de twee politieke transities verschillen, is dat de machtswissel in China deze keer echt drama biedt. Een disciplinair onderzoek tegen Bo Xilai, een van de grote beloftes, leidt tot onthullingen in een moordcomplot. Xi Jinping, de gedoodverfde kandidaat om het roer van president Hu Jintao over te nemen, verdwijnt twee weken van het toneel, naar alle waarschijnlijkheid omdat hij onder vuur werd genomen door een aantal oudere partijbonzen. Hoewel politieke families in China er stuk voor stuk gigantische zakenimperia op na houden, waren het de bankrekeningen van de hervormingsgezinde eerste minister Wen Jiabao die twee pagina's lang in The New York Times werden uitgevlooid.

Hoezeer de Communistische Partij een vaste waarde blijft, Chinese politiek is intrigerend en onvoorspelbaar. Peking is wellicht het enige bastion van intrige dat de Heilige Stoel naar de kroon steekt. Dat de machtswissel deze keer zo turbulent verloopt, is slechts een van de aanwijzingen dat de politieke elite versplintert. China is in dat opzicht geen uitzondering op het politieke bedrijf elders: in tijden van intense sociale en economische onzekerheid wordt de strijd om de macht op het scherp van de snee gevoerd.


De macht der getallen

De politieke stoelendans waar de Volksrepubliek voor staat, is fenomenaal. Binnen de lokale en nationale beleidsorganen van de Communistische Partij, goed voor 81 miljoen leden, wordt ruim een derde van de beleidsmakers vervangen. In de provincies is dat al gebeurd het afgelopen jaar en nu komen de cruciale functies op nationaal niveau in het vizier. Officieel wordt over die benoemingen beslist tijdens het Nationale Volkscongres dat op 8 november aanvangt in Peking. Er is het omvangrijke Centrale Comité (380 mensen), het Politburo dat 25 leden telt, het Permanente Comité dat deze keer 7 leden zal tellen en tot slot de Partijvoorzitter die ook als President van de Volksrepubliek functioneert. De machtswissel binnen de Partij is op zijn beurt bepalend voor de aanstelling van ministers en andere uitvoerders binnen de overheid.

In de praktijk werden die benoemingen grotendeels bedisseld tussen een handvol oudgedienden in Beidahe, het officiële zomeroptrekje van de Partij. De zeven kopmannen van het Permanente Comité zijn een weerspiegeling van de politieke invloed van diversie fracties. Eén voor één gaat het om kleppers met een uitgebreide staat van dienst als lokaal bestuurder en nationaal beleidsmaker. De meesten zijn vertrouwd met complexe economische kwesties en zijn bereisd. Het blijft wel een bijzonder heterogene groep en Xi Jinping staat zeker niet bekend als charismatische hervormer.


Democratie? Amper

Nu al spreken ambtenaren en adviseurs in de geprivilegieerde netwerken van de Partij over een verdeelde generatie en laten zij zich sceptisch uit over het vooruitzicht op doortastende correcties in het politieke en economische systeem. Jazeker, de Centrale Partijschool, waarvan Xi de voorzitter is, heeft de afgelopen jaren diverse studies uitgevoerd over de mogelijkheden om China democratischer te maken.

Maar de aanbevelingen waren vooral gericht op democratie binnen de Partij: lokale verkiezingen, meer transparante procedures in opstellen van richtlijnen door de regering en een grotere rol van het Volkscongres in het formuleren en evalueren van strategieën. Maar er zijn geen aanwijzingen dat er ook gedacht wordt om de andere 7 partijen in China een meer prominente rol te geven binnen die regering of het Volkscongres. Ook bestaat er bijzonder veel terughoudendheid in het herzien van de benoemingspolitiek, waarbij het machtige Organisatiedepartement van de Partij het voorrecht houdt om rechters, hoge ambtenaren en toplui in staatsbedrijven te benoemen. In plaats daarvan ligt de nadruk op discipline en corruptiebestrijding. Veel politicologen geven grif toe dat de nieuw elite geen groot verschil zal maken in de enorme corruptie en clanpolitiek, net omdat ze blijft vasthouden aan het politieke monopolie van de Partij.

Al even sceptisch zijn insiders over de kans op economische hervormingen. ‘Als de nieuwe generatie politici over economische modernisering praat', zo legde een jonge econoom bij de Staatsraad me uit, ‘dan hebben die het vooral over het vergroten van de competitiviteit van de staatsgecontroleerde sector.' Weinigen in Peking gaan ervan uit dat er werk zal worden gemaakt van de verkwistende investeringspolitiek, waarbij de spaargelden van de gezinnen benut worden om infrastructuur uit te bouwen en fabrieken die de vraag van de Chinese markt ver overstijgen. Nog minder mensen met toegang tot het beleid veronderstellen dat staatsbedrijven zullen worden ontmanteld om meer zuurstof te geven aan kleine ondernemingen of dat de financiële sector zal worden gedereguleerd.

‘Gevestigde belangen' worden steevast ingeroepen als belangrijkste verklaring voor die terughoudendheid, maar ook de noodzaak om economische hefbomen te behouden in een klimaat van sociale spanningen, het risico om verder uit evenwicht te worden gesleurd door volatiele internationale kapitaalstromen en de urgentie om de nationale economie te beschermen in een internationale economische orde waarin protectionisme opnieuw prominent aanwezig is.


Het buitenland dan maar

We hebben dus vooral te maken met een conservatieve elite die intern verdeeld is en die liberalisering schuwt als gevolg van de onzekere binnenlandse en internationale context. Wat de nieuwe Partijtop wél wil herbekijken is de buitenlandpolitiek. We weten van Xi dat hij uit is op een visie die China een meer prominente plaats geeft op het nieuwe schaakbord, een China dat duidelijk maakt waar het voor staat en dat zijn belangen verdedigt zonder gêne voor westerse kritiek. Mijn inschatting is dan ook dat we vooral rekening moeten houden met een politieke generatie die zich krachtiger zal manifesteren op de internationale scène om het binnenlandse status-quo te verdedigen. Verwacht dus vooral géén charmeoffensief van een nieuwe schare hervormers.

Jonathan Holslag, China-expert, hoogleraar internationale politiek (VUB).


DS, 05-11-2012

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB