John Maynard Keynes en de clash der economen


Zelfs als ze het eens zijn over de feiten en de cijfers, kunnen economen nog altijd heftig van mening verschillen. Bijvoorbeeld over de vraag of nóg meer bezuinigingen de huidige crisis nu zullen oplossen of net verergeren. Oplossen, zegt Geert Noels. Verergeren, zegt Paul De Grauwe. Een pittig debat, met als centrale gast: een econoom die al zestig jaar dood is.


Hij wordt almaar bozer, zo lijkt het wel. Elke keer als Paul De Grauwe commentaar moet geven op de aanpak van de Europese crisis, is hij scherper en feller. Vooral de harde bezuinigingen die Griekenland krijgt opgelegd, stoten hem tegen de borst. Omdat die maatregelen de bevolking doen bloeden. Maar ook en vooral omdat ze volgens hem gewoon niet werken.

‘De Europese aanpak lijkt heel sterk op die van de klassieke economen in de jaren dertig van de vorige eeuw', zegt De Grauwe, die onlangs verhuisde van de KU Leuven naar de prestigieuze London School of Economics. ‘Toen dacht men ook dat een strenge begrotingsdiscipline de beste remedie was tegen de crisis. Tot John Maynard Keynes zich tegen die aanpak verzette. Als het slecht gaat, mogen landen zich vooral niet de dieperik in besparen, vond Keynes. Overheden moeten in tijden van recessie net investeren, om de groei aan te zwengelen.'

Keynes is al meer dan zestig jaar dood. Toch beheerst de legendarische Brit vandaag opnieuw het economische debat. Ook bij ons. Wie zowel De Grauwe als Geert Noels volgt op Twitter, zit bij dat debat op de eerste rij: De Grauwe waarschuwt bijna elke dag voor te veel besparingen, Noels waarschuwt bijna elke dag voor te veel schulden.

‘Maar laten we er geen persoonlijke strijd van maken', zegt Noels, stichter van Econopolis. ‘Ik voel mij sowieso niet lekker bij die overdreven personencultus. Op den duur wordt dat een soort reality-tv. En oplossingen zoeken is belangrijker dan in the picture komen.'

Toch is het meningsverschil fundamenteel. En het zal de komende weken alleen maar belangrijker worden, nu Europa lijkt weg te glijden in een recessie. ‘Wij voeren precies hetzelfde debat als in de jaren dertig bij de Grote Depressie', zegt De Grauwe. ‘Met precies dezelfde argumenten. De geschiedenis is zich gewoon aan het herhalen.'


De toren van Pisa

Ruim twee jaar geleden al, in volle financiële crisis, bekende De Grauwe in een interview met De Standaard dat hij te lang heeft geloofd in het zelfregulerende vermogen van de markt. Hij had het werk van Keynes herontdekt, en het economische belang van een sturende overheid. ‘De visie van Keynes steunt op een revolutionair inzicht', legt De Grauwe uit. ‘Hij noemde het de spaarparadox. Als het slecht gaat met de economie, beginnen mensen te sparen. Dat is slim, op individueel niveau is het een vorm van rationeel gedrag. Maar op collectief niveau kan het irrationeel worden: als iedereen begint te sparen, wordt er niet meer geconsumeerd en heeft niemand op den duur nog geld om te sparen. Die neerwaartse spiraal kun je volgens Keynes alleen stoppen door als overheid te ónt-sparen. Dat wil zeggen: door een begrotingstekort toe te laten, te investeren en de economie zuurstof te geven. Dat moeten we vandaag doen.'

‘Maar dat hébben we veel te lang gedaan', zegt Geert Noels, die de laatste jaren al vaker heeft geschreven en gezegd dat de naam van Keynes vandaag wordt misbruikt. ‘Ik heb het weleens vergeleken met de toren van Pisa. Toen die nog maar voor de helft klaar was, zag men dat hij scheef stond. Maar men bouwde gewoon verder. En zo geraakte de fout nooit rechtgezet. Zo is dat vandaag ook: onze overheden steken zich al jaren in de schulden. Het is onverantwoord om schulden te blijven maken zonder uitzicht op een duurzaam evenwicht. Als het om een tijdelijke crisis ging, zou je Keynes kunnen volgen. Maar wij beleven een crisis van het systeem, op vele fronten. Als de overheid niet bezuinigt, zullen de consumenten dat doen.'

Dat de VS het vandaag qua groei beter doen dan Europa, is volgens De Grauwe onder meer te danken aan de miljarden die president Obama in de Amerikaanse economie heeft gepompt. ‘Ook dat is weer precies zoals tachtig jaar geleden', zegt hij. ‘Ook toen drong het eerst in de VS door dat Keynes gelijk had, en daarna pas in Europa.'

Noels vindt het nog te vroeg om te zeggen of de VS er inderdaad beter aan toe zijn dan Europa. ‘Het hangt ervan af wat je meet', zegt hij. ‘De groei? De activiteitsgraad? De werkloosheid? Vergeet ook niet dat het een verkiezingsjaar is in Amerika, zodat nu vooral de korte termijn telt. Ik vind dat je zeker veel kunt leren van Keynes, maar vandaag is het onverantwoord als landen boven hun stand blijven leven.'

Is het een kwestie van ideologie, dit meningsverschil? ‘Helemaal niet', zegt Noels. ‘Ik behoor niet tot deze of gene ideologie, een mens kan van verschillende economen iets opsteken. Sommigen noemen mij een neoliberaal. Maar ik pleit al jaren voor duurzame groei, zo neoliberaal zal ik dus wel niet zijn.'


Academisch hoongelach

En toch. Toch werd de twintigste eeuw getekend door een ideologische clash van economen. Niet alleen tussen kapitalisten en communisten, maar ook tussen kapitalisten onderling. ‘De klassieke economen gingen ervan uit dat de markt spontaan een gezond evenwicht vindt', legt De Grauwe uit. ‘Keynes heeft ons geleerd dat de markt in een depressie kan blijven steken, tenzij de overheid ingrijpt. Hij wilde zo het kapitalistische systeem redden, als het ware. Keynes was helemaal geen antikapitalist.'

De visie van Keynes, die het marxisme maar ‘ingewikkelde hocus pocus' vond, domineerde het westen tot eind de jaren zeventig. Sindsdien inspireren politici zich weer meer op klassieker georiënteerde economen, onder wie Milton Friedman en Friedrich Hayek, die de overheid een veel kleinere rol toebedelen. Keynes wilde te allen prijze massale werkloosheid voorkomen. Friedman en Hayek wilden vooral te allen prijze inflatie voorkomen. ‘Zij hebben allemaal waardevolle en bruikbare ideeën', weet Noels. ‘Alleen als je een van hen tot in het extreme volgt, verval je in een ideologie.'

Noels is niet de enige econoom die vindt dat De Grauwe vandaag, net zoals Nobelprijswinnaar Paul Krugman in de VS, veel té keynesiaans denkt. Ook Itinera-boegbeeld Ivan Van de Cloot heeft al geschreven dat De Grauwe meer weerwerk verdient. De Grauwe zelf is niet onder de indruk van wat zijn niet-academische collega's beweren: ‘De opinies die je in de media hoort, stroken niet met het onderzoek dat vandaag aan universiteiten gebeurt.'

Het is ook niet zo gemakkelijk, legt De Grauwe uit. ‘Zelfs als economen het eens zijn over de feiten en de cijfers, kunnen ze er nog een totaal verschillende mening op na houden. Neem bijvoorbeeld het verband tussen economische groei en een budgettair evenwicht. Is dat een oorzakelijk verband? En in welke richting? Leidt economische groei tot budgettair evenwicht, of werkt budgettair evenwicht de economische groei in de hand? Niemand die het zeker weet.'

Noels gaat nog een stap verder. ‘Ik vind dat we ons hele groeimodel ter discussie moeten stellen', zegt hij. ‘Ik ben mij ervan bewust dat zo'n voorstel in academische kringen op hoongelach wordt onthaald, maar het is een debat waar we niet onderuit kunnen: moeten we dat model in stand houden, met alle ecologische en sociale schade die het aanricht? Moeten we vandaag bijvoorbeeld per se streven naar twee procent groei? Is één procent duurzame groei op de lange termijn niet beter? Dat is de vraag.'


Water en ijs

‘Het debat over Keynes en de rol van de overheid is nooit helemaal weggeweest', zegt Guido Erreygers, hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen. ‘Maar sinds de crisis van 2008 komt het weer op de voorgrond. Er is dus zeker discussie onder wetenschappers. Maar er is vandaag ook een groot verschil tussen het academische en het publieke debat. In academische kringen zal De Grauwe veel steun krijgen. Politiek gesproken gaat hij tegen de stroom in.'

Is economie al een volwassen wetenschap, als die meningsverschillen blijven duren? ‘Ik zou het zeker geen ónvolwassen wetenschap noemen', zegt Erreygers. ‘De werkelijkheid die economen proberen te vatten, is nu eenmaal verschrikkelijk complex. Zo blijft er ruimte voor onenigheid. Geen enkele theorie is dan ook volkomen waardenvrij. Klassieke economen zoals Hayek zien de markt als een mechanisme dat betere resultaten voortbrengt dan de overheid. Iemand zoals Keynes vond dat de overheid die markt soms een duwtje moest geven in de richting die wij wenselijk vinden, bijvoorbeeld door meer werkgelegenheid te creëren. Dat is een discussie die je niet kunt beslechten door alleen maar naar de feiten te kijken.'

‘Ik zal ook nooit beweren dat economie een wetenschap is', zegt Geert Noels. ‘Laat staan een exacte wetenschap. Het is bijzonder moeilijk om het gedrag van mensen in theoretische modellen te gieten. Vroeg of laat gebeurt er toch iets wat je niet had verwacht, en dan klopt je model niet meer. Economen gaan er bij wijze van spreken jarenlang vanuit dat H2O altijd water is, tot iemand met een blok ijs komt aanzetten en ze moeten vaststellen dat hun bootje niet meer vaart.'

En dan is er nog die ongrijpbare grondstof waar economen mee moeten werken: vertrouwen. Volgens Noels en vele anderen zullen burgers pas vertrouwen krijgen als overheden besparen en orde op zaken stellen in hun budget. De redenering luidt dan: vandaag een korte pijn, om gezond te worden op de lange termijn. Maar ook daarmee gaat De Grauwe niet akkoord. ‘Al vrees ik dat de Europese Commissie dat spoor zal blijven volgen', zegt hij. ‘Ze laat zich in de hoek zetten door de financiële markten. Met alle gevolgen vandien. Want die korte pijn, wie zal die voelen? Niet de politici, niet de economen. Trouwens, hoe meer we nu besparen, hoe langer de crisis zal duren. En, zoals Keynes al zei: op de lange termijn zijn we allemaal dood.'

‘Een dooddoener', vindt Noels dat. ‘De huidige schuldniveaus zijn niet te houden. Keynes zou vandaag grote ogen trekken, en zeggen dat we het geweer dringend van schouder moeten veranderen.'


DS, 25-02-2012 (Joël De Ceulaer)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB