DE HANDELINGEN. Moed of pragmatiek


Wanneer getuigt een politicus van politieke moed? Is het voldoende dat hij een begin van perspectief biedt op een oplossing van het vergrijzingsvraagstuk, met het uitdrukkelijke voornemen om niemand te schofferen? Of moet hij echt durven in te grijpen, waarbij de maatregelen pijn doen?


HET is niet moeilijk om geld uit te delen. Er is niks zo leuk als met een belastingverlaging voor de pinnen te komen. Vergt dat politieke moed? Niet echt. Iedereen is gelukkig, want iedereen kan wat extra geld op zak houden. Dat de ene wat meer overhoudt dan de andere - eveneens een politieke afweging - speelt daarbij geen enkele rol, zolang iedereen er maar op vooruitgaat. Voor die belastingverlaging viel trouwens heel wat te zeggen, gezien de erg hoge aanslagvoeten die in dit land elke werknemer teisteren.

Soms zijn harde maatregelen noodzakelijk om de welvaart van het land te verzekeren. Dat was bijvoorbeeld de loodzware opdracht van eerste minister Wilfried Martens (CD&V), toen die begin jaren tachtig het financiële wanbeleid van de Belgische regeringen tijdens de jaren zeventig moest wegwerken. Dat was evengoed de uitdaging van Jean-Luc Dehaene (CD&V), tien jaar later, toen België financieel moest worden voorbereid op de toetreding tot de eenheidsmunt in 1999. En eigenlijk geldt dat nu ook voor de huidige paarse regering, die een antwoord moet bieden op het eindeloopbaandebat.

De uitdaging is groot. De vergrijzing van de babyboomgeneratie zet het systeem van sociale zekerheid aan de vraagzijde zwaar onder druk. De ronduit lage activiteitsgraad in België en de te korte loopbanen (gemiddeld 36,5 jaar, de kortste van alle EU-landen) hypothekeert bovendien de aanbodzijde. Vanaf 2010 vindt deze clash in alle hevigheid plaats, met een mogelijke verarming tot gevolg. Een regering die zichzelf respecteert, heeft geen andere keuze dan onze samenleving daarop voor te bereiden.

Begin dit jaar trokken de socialistische excellenties Johan Vande Lanotte en Frank Vandenbroucke de discussie op gang. 2004 moest een scharnierjaar worden om ,,beslissende maatschappelijke keuzes'' te maken. ,,De welvaartsstaat is als een tanker op zee. Een supertanker van koers laten veranderen vergt een ingewikkeld manoeuvre. De hele bemanning overtuigen dat de koers moet wijzigen en het manoeuvre goed voorbereiden zijn twee voorwaarden om te slagen'', schreven ze in een open brief in De Standaard .

Het jaar is bijna om. Maar inmiddels is de sfeer omgeslagen. In juni hebben de Vlaamse socialisten de regionale verkiezingen verloren. Veel zin in een harde confrontatie over wat als hun core business kan worden bestempeld (de sociale zekerheid), is er niet meer. Bovendien liep voorzitter Steve Stevaert van meet af aan niet zo hoog op met de sombere voorspellingen van zijn socialistische boegbeelden, want dat stond haaks op zijn zachte communicatie. Uitgerekend de onzekerheid over een zorgeloze oude dag doet weleens socialistische kiezers naar het Vlaams Blok overlopen. Maar ook de Vlaamse liberalen kregen electoraal slaag. Zij zijn er evenmin tuk op om als een asociale partij te worden afgeschilderd.

De jongste maanden werd het discours dan ook duchtig bijgespijkerd. De nieuwe minister van Werk, Freya Van den Bossche (Frank Vandenbroucke trok - vluchtte? - ondertussen naar de Vlaamse regering), vindt ,,paniek'' niet gepast. Zachte ,,bijsturingen'' blijken nu plots voldoende te zijn. De minister van Werk wil dat er ,,voorzorgen'' worden genomen. Premier Verhofstadt stelde de afgelopen week daarom een korf van dertig maatregelen voor waarover begin volgend jaar met de sociale partners kan worden gepraat.

Daarbij gaat het in de eerste plaats om incentives , om aanmoedigingen om mensen langer aan het werk te houden. Van het optrekken van de (brug)pensioenleeftijd of andere onpopulaire maatregelen is geen sprake. De regering hoopt met deze zachte aanpak een volksopstand zoals in Nederland, Duitsland of Italië te vermijden. Het paarse kabinet verafschuwt een harde confrontatie met de straat. De uitkomst van dat overleg in het voorjaar van 2005 valt anders niet zo moeilijk te voorspellen. Het zal een ingewikkeld compromis worden waarin alle partners voor de achterban aan cherry-picking kunnen doen.

Er valt best wat te zeggen voor een zachte aanpak. Goed twee jaar geleden wilde de Vlaamse minister van Onderwijs, Marleen Vanderpoorten (VLD), het systeem waarbij leerkrachten vanaf 55 jaar met pensioen konden gaan (TBS55+) ter discussie stellen. Een storm van protest steeg op. Wat eind jaren tachtig bedoeld was als een gunst om jongere leerkrachten sneller aan het werk te helpen, was uitgegroeid tot een verworven recht. Met de verzuurde verhouding tussen de overigens moedige minister en de vakbonden kwam het nooit meer goed.

Maar of de nu voorgestelde maatregelen voldoende zullen zijn, valt te betwijfelen. Van de werknemers tussen 55 en 64 jaar, bijvoorbeeld, is momenteel nog geen dertig procent aan het werk. Dat wil de regering tegen 2010 optrekken tot vijftig procent. Hoe ze zoiets met zachte maatregelen moet klaarspelen, blijft een raadsel. In 2002 maakten 768 oudere werklozen van de werkhervattingtoeslag van 162 euro gebruik om weer aan de slag te gaan.

Getuigt de regering-Verhofstadt II nu van een gebrek aan politieke moed of van een overdosis pragmatiek? Wie zal het zeggen? Is er dan onvoldoende vertrouwen tussen de partners om met een aantal gedurfde maatregelen voor de dag te komen? Zoiets suggereren lijkt tegenwoordig op vloeken in de kerk. Bezorgdheid uiten over de toekomst heeft nochtans niks met een anti-paarse campagne te maken. Evenmin mag het ontbreken van een alternatief voor deze regering het ultieme argument vormen om alles van paars te gedogen.

Niemand zal beweren dat het eenvoudig is. Maar recent verkiezingsonderzoek wijst uit dat de mensen geen boodschap hebben aan sterke beloftes of bevlogen ideeën. Mensen willen zekerheid over hun toekomst. In dit klimaat van globalisering en veroudering, waarin het economisch centrum van de wereld steeds meer wegtrekt uit Europa, is dat voor politici een aartsmoeilijke klus. Uitgerekend dat maakt het tot een verplichting om op te houden met allerlei spitsvondige,maar doelloze ideetjes.

Toegegeven, het Belgische systeem van checks and balances maakt het niet makkelijk om moeilijke en ambitieuze projecten door te voeren. Sociaal-economisch blijft paars een delicate combinatie - wie het tegendeel beweert, dwaalt - communautair liggen de stellingen meestal lijnrecht tegenover elkaar en ook de sociale partners spreken een hartig woordje mee. In 1993 slaagde Jean-Luc Dehaene er toch in om met een drastisch sociaal plan voor de pinnen te komen. Dat plan raakte elke Belg in zijn beurs. Ook daar blijft de vraag of socialisten en christen-democraten zo ver hadden kunnen gaan zonder de externe dwang van Europa. Het spookbeeld om na het verdrag van Maastricht in 1999 niet te kunnen toetreden tot het eerste peloton van de eurogebruikers, smoorde toen heel wat kritiek in de kiem.

Die externe dwang is momenteel afwezig, net zoals een ultieme vertrouwensband tussen de zwaargewichten in de regering - zoals destijds tussen Dehaene en Louis Tobback. Toch heeft paars geen enkele andere keuze dan het vergrijzingsdebat doortastend aan te pakken, zelfs wanneer dat tot offers zou leiden bij de bevolking. De terugkeer van de jaren zeventig moet koste wat het kost worden vermeden. Toen gingen de politici financieel totaal door het lint. Ze zadelden België op met een overheidsschuld waarvan zelfs een ontwikkelingsland zou blozen. De huidige generatie dertigers, veertigers en vijftigers moet haar leven lang betalen voor de stommiteiten die toen werden begaan. Laten we hopen dat dat droeve lot de tieners en twintigers van vandaag zal worden bespaard.


16/10/2004 Bart Brinckman

©Copyright De Standaard

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB