Zwarte paus schaft zichzelf af


Bestaat de kans dat we in 2011 een moderne paus krijgen? En kan die de kerk redden? 'Ik vrees dat het antwoord twee keer neen is', zegt kerkhistoricus Peter Nissen. Maar hij heeft een kandidaat: Peter Turkson.


Vierentachtig wordt hij volgend jaar en hij heeft nog grote plannen -er staan acht reizen op zijn agenda. Maar zou het niet beter zijn dat Benedictus XVI aftreedt en de weg vrijmaakt voor een jonge paus? Helemaal uit te sluiten is de mogelijkheid niet. In zijn recente interviewboek met de Duitse journalist Peter Seewald laat Benedictus een opening. Hij zou eventueel terugtreden, als zijn gezondheid te slecht wordt. Maar voorlopig blijft hij redelijk kwiek, zeker voor een flinke tachtiger.

'Om andere dan gezondheidsredenen zie ik hem echt niet terugtreden', zegt Peter Nissen, kerkhistoricus aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. 'Terwijl zo'n symbolische daad heel verfrissend zou zijn, zeker na een annus horribilis. Maar Ratzinger is er de man niet naar. Het vermogen tot enig kritisch zelfonderzoek is helemaal afwezig.'

Nissen is al jaren een kritisch en intelligent observator van het reilen en zeilen in de kerk. De onthullingen over de misbruikschandalen en de weinig adequate reactie van de kerkleiders werden hem dit jaar te veel. Hij zei het instituut vaarwel. 'Ik heb mij niet laten uitschrijven, maar ik ben vriend geworden van de remonstrantse broedergenootschap (een vrijzinnig kerkgenootschap, red.). Ik heb nu een dubbel kerkelijk paspoort', lacht hij.Nissen wil, op onze vraag, wel eens dagdromen over een nieuwe, moderne kerk. Met een nieuwe, moderne paus.


Als we louter naar de leeftijd kijken, is de 58-jarige aartsbisschop van Boedapest, Peter Erdo, momenteel de jongste kardinaal. Zou hij een moderne paus kunnen zijn?

'Hij treedt in elk geval niet heel erg op de voorgrond, maar dat kan natuurlijk in zijn voordeel werken. Karel Woytila was 58 toen hij tot paus werd gekozen en had ook geen al te uitgesproken profiel. Het nadeel van een te jonge paus is dat zijn pontificaat lang zal duren. Daar zit niemand op te wachten. Als er in 2011 een conclaaf komt, zullen de kardinalen meer dan waarschijnlijk opnieuw voor continuïteit kiezen. Het enige waarop we kunnen hopen, zijn lichte bijstellingen.'


En die zijn?

'Onder veel kardinalen heerst onvrede over het communicatiebeleid naar de buitenwereld en de slechte communicatie tussen de verschillende departementen van de curie. Wie dat beter wil doen, heeft misschien een streepje voor.'


Ziet u kandidaten?

'Kardinaal Arinze zou een goede keuze kunnen zijn. De Nigeriaan heeft een lange staat van dienst in de curie, dus qua beleid zou hij zeker gaan voor continuïteit. Maar hij presenteert zich wel helemaal anders. Hij heeft gevoel voor humor en weet mensen voor zich in te nemen. Bovendien zou het Vaticaan een communicatieve slag kunnen slaan door een zwarte paus te kiezen.'

'Een andere kandidaat is kardinaal Schönborn, de aartsbisschop van Wenen. Hij heeft harde kritiek geuit op de werking van de curie. Dat zou hem natuurlijk stemmen kunnen kosten van de curiekardinalen, maar tot nader order zijn die niet in de meerderheid.'


Schönborn heeft dit jaar ook gepleit voor de wijding van gehuwde mannen tot priester.

'Als Schönborn, die een knap theoloog is, dat onderwerp durft te verdedigen, zou hij theologisch minder beslagen kardinalen over de streep kunnen trekken.'


En als we nu echt voor een vernieuwer gaan, wie moeten we dan kiezen?

'Mijn favoriet is Peter Turkson, een 62-jarige bijbelwetenschapper uit Ghana. Hij is vijftien jaar aartsbisschop in Cape Coast geweest. Sinds vorig jaar is hij president van de pauselijke raad “Gerechtigheid en Vrede,. Ik heb hem persoonlijk ontmoet, maar dat was voor hij naar Rome verhuisde en je weet nooit hoe iemand verandert als hij opklimt in de hierarchie. Ik heb hem leren kennen als een heel open man die de zaken in de kerk goed weet te relativeren. Net als Arinze zou hij een paus uit het zuidelijk halfrond zijn, het zwaartepunt van de kerk verschuift naar daar. Trouwens, een andere favoriet van mij komt uit Latijns-Amerika: Oscar Rodriguez Maradiaga uit Honduras.'


Is Turkson heel vooruitstrevend?

'Laten we het op gematigd vooruitstrevend houden. Wie heel vooruitstrevend is, wordt immers geen kardinaal. Maar van hem zouden we verrassende dingen kunnen horen als het gaat over gezinsplanning of de strijd tegen aids. Er zijn natuurlijk Afrikaanse bisschoppen die daarin heel star blijven, maar Turkson staat zeker open voor nieuwe antwoorden op nieuwe maatschappelijke vragen.'


Dé vraag blijft echter: kan deze katholieke kerk nog wel gered worden?

'Zeker in de westerse wereld kampt de kerk met een gebrek aan geloofwaardigheid. Het wordt dus zeer belangrijk dat men iemand kiest die helemaal niet belast is met een verleden waarin dossiers van kindermisbruik werden toegedekt. Op dat vlak is Turkson zeker een onbeschreven blad. En ik denk echt wel dat de kardinalen bij een conclaaf daarop letten. Een nieuw gezicht zou dus wel een verschil kunnen maken, maar of dat verschil groot genoeg is om het imago van de kerk in de westerse wereld te redden? Dat denk ik eerlijk gezegd niet. De crisis is ook een systeemcrisis. Een nieuwe paus kan dan wel met nieuwe ideeën komen, maar een log apparaat als de curie laat zich niet zomaar hervormen.'


Hoe ziet u die kerk in het Westen evolueren?

'Er lopen twee processen. In de eerste plaats is er de natuurlijke krimp die al jaren bezig is en almaar verder zal gaan. De starre houding van de kerkleiding leidt ertoe dat alleen de rechtzinnige vleugel overblijft. De kerk wordt dus behoudender en meer gesloten. Op dat proces heeft zich dit jaar die geloofwaardigheidcrisis geënt. Het gevolg is dat de kerk in het Westen nog sneller zal verschrompelen tot een restkerk van rechtzinnigen.'

'België en Nederland hebben geen systeem van kerkbelasting. Daarom nemen mensen nauwelijks de moeite om zich effectief uit die kerk uit te schrijven. Maar mensen haken wel stilzwijgend af. Mensen die nauwelijks nog naar de kerk gingen, hebben sinds dit jaar besloten zich helemaal af te keren, zonder de moeite te doen een briefje te schrijven dat ze niet meer in de registers willen staan. Die evolutie is zeker zo ingrijpend, alleen is ze niet heel direct merkbaar.'


Moeten we het erg vinden dat alleen een conservatieve restkerk overblijft?

'Ik vind van wel, want dat betekent ook dat de band met de christelijke traditie verloren gaat. En in die traditie zit heel veel waardevols. Voor veel mensen betekent het wegvallen van een band met de kerk ook een wegvallen van een band met die traditie. Maar misschien evolueren we in het Westen wel naar een soort van ongebonden religiositeit, die zich laat voeden door de bronnen van de christelijke en andere tradities.'


Ziet u de Vaticaanse curie de 21ste eeuw overleven?

'Als ik zou dagdromen, zou de nieuwe paus twee dingen moeten doen: hij zou afstand moeten doen van de volkenrechtelijke status van de Heilige Stoel. Hij zou moeten zeggen: het Vaticaan is voortaan alleen nog het hoofdkwartier van een internationale religieuze organisatie. Dat zou meteen het probleem oplossen van de diplomatieke onschendbaarheid van de paus en alle nuntii. Die kunnen daardoor niet meer weigeren gehoord te worden in de onderzoeken naar seksueel misbruik. Het zou mij niet verbazen dat in de nuntiatuur in Brussel en Den Haag daarover dossiers te vinden zijn.'

'En het tweede wat hij zou moeten doen, is zeggen: voortaan word ik niet meer gekozen door de kardinalen, maar door de gelovigen en religieuzen van het bisdom Rome. Want de paus is in de eerste plaats bisschop van Rome. Maar ik vrees dat het bij dagdromen blijft.'


DS, 02-01-2011 (Dominique Minten)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB