De dood van mijn vader

Benno Barnard


Op 21 november van het nu weldra voorbije jaar stierf mijn vader, negentig jaar oud.


Het was een zondag, meer bepaald de laatste zondag van het kerkelijk jaar, de zondag van Christus-Koning. Mijn vader — niet alleen een groot dichter, maar ook een groot kenner van de liturgie — was oud-katholiek, anglicaans op zijn Nederlands, zeg maar. In die denominatie is de gangbare aanduiding: de zondag van de Voleinding.

Voor degenen in wier belevingswereld het kerkelijk jaar een uitgestorven diersoort is: dat jaar volgt de voornaamste gebeurtenissen in de verwarrende en dikwijls hermetische bibliotheek die de naam De Boeken draagt, ta biblia in het Grieks, de Bijbel dus. De laatste ‘gebeurtenis' is de verheffing van Christus tot Koning, wat de voleinding van de christelijke geschiedenis inhoudt. Als je het zo opschrijft, klinkt het tamelijk absurd, maar enige absurditeit behoort tot de charme van het christelijk geloof.

De Franse Revolutie bepaalde dat het geklep van de kerkklokken het gezonde boerenverstand vertroebelde en hing een seculiere klok op ieder gemeentehuis in de Republiek. Frankrijk, de oudste dochter van de Kerk, beroofde de tijd dus per decreet van zijn mythische allure. Je zou kunnen zeggen dat het kerkelijk jaar zich tot de kalender verhoudt als de kerkklok tot dat uurwerk op de gevel van de mairie. De schoonheid van het kerkelijk jaar is zijn mythische ongevoeligheid voor de dictaten van de alledaagse banaliteit.

Maar ik had het over mijn vader.

Hij gaf de geest om halfelf 's ochtends, juist toen de klokken van de middeleeuwse kerk tegenover zijn huis plichtsbewust begonnen te beieren — op dat moment was de zondag van de Voleinding aangebroken.

Ook was het mijn zesenvijftigste verjaardag. Waarachtig, het leek wel alsof Mulisch postuum God van de Troon had gestoten.

Maar dat was nog lang niet alles.

Ik had drie dagen eerder afscheid van hem genomen. Hij kreeg via een pomp hoeveelheden morfine die indruk zouden hebben gemaakt op een negentiende-eeuwse Parijse dichter.

Zijn laatste woorden tegen mij waren: ‘Ken jij de etymologie van het woord oké?'

Die kende ik.

Dat stemde hem tevreden.

Toen verdween hij weer in de grot van Morpheus, die volgens de mythologie met klaprozen is versierd, als was die grot ergens in Vlaanderen gelegen.

Later op dezelfde dag begreep ik de volle omvang van zijn slotvraag pas.

Ergens in de vorige eeuw, kort na de dood van onze gemeenschappelijke vriend Herman de Coninck, die op het aandoenlijke af antiklerikaal was geweest, vergezelde ik mijn vader op Pasen voor het eerst naar zijn parochiekerk in Utrecht, de stad waar hij woonde. De pontificale hoogmis aldaar — esthetisch verfijnd, maar zonder in een concert te ontaarden, iedereen zong uit volle borst mee — beviel mij nogal. Ik kende het allemaal. Het stamde uit mijn kindertijd, die ik deels heb doorgebracht in Engeland. Ik overwoog toen voor het eerst ernstig om anglicaans te worden.

De nacht daarop droomde ik dat ik een kerkgebouw zag. Op een soort timpaan boven de ingang — daar waar op Franse gemeentehuizen een klok hangt — stond geschreven: O.K. KERK. Dat vertelde ik hem toen ik hem kort nadien weer opzocht. Hij moest er smakelijk om lachen: de oud-katholieke kerk was dus oké.

Zijn allerlaatste vraag aan mij betrof de wortelstok van dat woord. Een of andere synaps in zijn stervende brein zal wel de associatie hebben doorgegeven tussen de diepte van zijn levensovertuiging en de vraag of hij nu mocht sterven.

Na mijn vaders uitvaart kwam er een stokoude heer naar me toe — hij bleek in 1944 samen met mijn vader in Berlijn een diep gat te hebben gegraven. De Arbeitseinsatz had ze naar die stad gestuurd: ze werkten noodgedwongen in een fabriek van Siemens (in mijn ouderlijk huis trof men geen artikelen van die firma aan). De Amerikanen bombardeerden Berlijn en de twee twintigers kropen in het gat en baden voor hun leven. Een van de bommen ontplofte vlakbij hun open graf.

Mijn vader had dat bidden voorgesteld, zo vertelde de bejaarde heer.

De lezer moet weten dat mijn toekomstige verwekker zo rond zijn vijftiende levensjaar volstrekt ongelovig was, maar in 1939 om dezelfde reden als de dichter W.H. Auden was teruggekeerd naar het christendom van zijn kindertijd: tegenover het absolute Kwaad, zoals gestalte gegeven door Adolf Hitler, moest ook het absolute Goed bestaan, zoals vleesgeworden in Jezus van Nazareth. Auden en mijn vader omhelsden dus beiden het credo ut intelligam van Anselmus van Canterbury, ‘ik geloof om te begrijpen'.

Ik bedankte de oude heer geroerd en nam het rouwbeklag van de volgende gast in ontvangst.

Sinds deze gebeurtenissen is er alweer een maand verstreken. Ik zet de curve van mijn leven af tegen het assenstelsel van geografie en geschiedenis, en de uitkomst is dat ik het in dit tranendal al drie weken langer heb volgehouden dan de Führer.


DS, 31-12-2010 (Benno Barnard)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB