Wanneer worden we weer wakker?


De zomer van 2010 zal de geschiedenis ingaan als de zomer van het extreme weer. Is de opwarming van de aarde hiervoor verantwoordelijk? Een direct verband is er niet, maar ‘de opwarming zorgt er wel voor dat het weer extremer wordt en dat de extremen vaker voorkomen'. En ondertussen liggen de klimaatonderhandelingen op hun gat.


Voor Dmitri Medvedev, de president van Rusland, was het duidelijk: ‘Wat er nu in Centraal-Rusland gebeurt, is een bewijs van de globale klimaatverandering', zei hij op het hoogtepunt van de hittegolf en de bosbranden die zijn land teisterden. De Amerikaanse klimaatgezant Jonathan Pershing was iets voorzichtiger: deze natuurrampen zijn het soort veranderingen die door de opwarming veroorzaakt kunnen worden.

Maar is er een direct verband tussen de verwoestende moessons in Pakistan en de klimaatverandering? De meeste klimatologen willen niet zover gaan. Reindert Haarsma, klimaatonderzoeker aan het Nederlandse KMNI, is voorzichtig. ‘Wat de afgelopen weken plaatsvond in Pakistan en Rusland, is meteorologisch goed te begrijpen. De grote hitte in Rusland werd veroorzaakt door een langdurig hogedrukgebied dat depressies, die voor de aanvoer van regen moeten zorgen, op een afstand hield. Die depressies lieten hun regen vallen in Midden-Europa wat daar tot overstromingen leidde. Door het gebrek aan regen droogde de bodem in Rusland uit, wat de temperaturen nog sterker deed stijgen.'

‘De hevige regens in Pakistan en Zuid-China hangen samen met een zeer sterke Aziatische moesson. De moesson is dit jaar uitzonderlijk sterk vanwege een uitzonderlijk warme Indische oceaan en de aanwezigheid van een La Nina. Tijdens een La Nina is een groot gedeelte van de tropische Stille Oceaan kouder dan normaal. Dit intensiveert de Aziatische moesson. Bovendien werd de moesson in Pakistan nog versterkt door de bijzondere atmosferische circulatie die samenhing met het hogedrukgebied boven Rusland. Dus kan je wel zeggen dat die twee rampen met elkaar te maken hebben.'


Aarde blijft opwarmen

De directe link met klimaatverandering is veel moeilijker vast te stellen, aldus Haarsma. ‘Hoewel dat natuurlijk wel verleidelijk is. Maar individuele gebeurtenissen kun je niet koppelen aan klimaatverandering. Pas als de komende tien jaar dit soort extreme weersomstandigheden toenemen, kun je voorzichtig concluderen dat het te maken heeft met de opwarming van de aarde. Het is wel zo dat klimaatmodellen meer van die soort extreme weersituaties voorspellen. Ik verwacht dus ook dat die zich zullen voordoen.'

De Amerikaanse National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) publiceerde pas een rapport waaraan 300 wetenschappers uit 48 landen meewerkten. De conclusies zijn ondubbelzinnig: de aarde blijft opwarmen (zie tien alarmbellen). Haarsma: ‘Simulaties met klimaatmodellen laten zien dat in een warmer klimaat de kans op hittegolven en hevige neerslag toeneemt. Een warmere atmosfeer kan meer waterdamp bevatten, die er als regen ook weer uit kan vallen. Verder wordt door de opwarming van de aarde de cyclus van verdamping en neerslag ook intensiever.'

Dat is ook de mening van Stefan Rahmstorf, hoogleraar fysica van de oceanen aan de universiteit van Potsdam en auteur van het boek The Climate Crisis. ‘De opwarming zorgt ervoor dat het weer extremer wordt en dat de extremen vaker voorkomen', schrijft hij in een opiniestuk voor Project Syndicate. ‘Als je naar de extreme situaties apart kijkt, heb je natuurlijk geen zicht op de oorzaak. Net zoals je geen zicht krijgt op de plot van een film als je slechts enkele scènes te zien krijgt. Maar kijk je naar de bredere context en hou je rekening met de wetten van de fysica, dan begrijp je wel belangrijke delen van de plot.'

Rahmstorf kijkt dan ook niet alleen naar deze zomer. Hij somt enkele catastrofen van het voorbije decennium op: de hittegolf van 2003 maakte in Europa 70.000 doden. 2005 kende het zwaarste orkaanseizoen ooit met Katrina als uitschieter. In 2007 waren er ongeziene bosbranden in Griekenland en de noordwestelijke passage aan de Noordpool werd bevaarbaar. ‘Is deze aaneenrijging van rampen alleen maar tegenslag? Dat lijkt mij extreem onwaarschijnlijk. Veel meer waarschijnlijk is het een gevolg van de opwarming van de aarde.'

En hij waarschuwt. ‘Wat we nu meemaken, gebeurt bij een temperatuurstijging van ongeveer 0,8 graden, want daar staat de opwarming van de aarde op dit ogenblik. Als we nu krachtdadig ingrijpen, kunnen we de opwarming van de aarde beperken tot 2 graden. Maar zelfs dan zal het ons enorm veel energie kosten om aan de extremere weersomstandigheden het hoofd te bieden. Als we iets minder kordaat ingrijpen, gaat de temperatuur op aarde tegen 2100 omhoog met 3 tot 4 graden. En doen we niks, dan is een stijging tot 7 graden zelfs niet uitgesloten.'

Rahmstorf hoopt dat de zomer van 2010 alle alarmbellen weer doen rinkelen. Alleen stemmen de feiten op het terrein allesbehalve hoopvol. Na de mislukking van de grote VN-klimaatconferentie van Kopenhagen eind vorig jaar — toen een unieke kans op meer bindende afspraken rond de vermindering van broeikasgassen werd gemist — is het oorverdovend stil op het vlak van klimaatonderhandelingen. De opvolgingsconferenties van de voorbije maanden hebben totaal niets opgeleverd. Eind juli in Bonn sprak Christiana Figueres, de opvolgster van Yvo de Boer aan het hoofd van het VN-klimaatbureau, nog dramatische woorden. ‘Niets minder dan de toekomst van de mensheid staat op het spel. En de klok tikt.'


Patstelling over klimaat

Alleen lijkt geen enkele politieke leider het getik nog te horen. Nu al is zeker dat ook op de belangrijke nieuwe klimaatafspraak, eind november in Cancun, geen akkoord bereikt zal worden over een opvolger van het Kyoto-protocol, dat in 2012 afloopt. Het Kyoto-protocol verplicht de geïndustrialiseerde landen, behalve de VS, hun uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. Vooral de ontwikkelingslanden dringen aan op een opvolger van dat Kyoto-protocol, omdat zij de ontwikkelde wereld — terecht — verantwoordelijk stellen voor het gros van de uitstoot. Alleen zegt de ontwikkelde wereld — ook terecht — dat zij niet langer alleen verantwoordelijk is. China is sinds vorig jaar de grootste vervuiler op aarde. En ook India gaat hard. Een patstelling dus en volgens veel waarnemers zal de extreme zomer de onderhandelingen alleen maar bemoeilijken.

Nu moet niet alle heil van een nieuw Kyoto-protocol verwacht worden. Landen moeten ook uit zichzelf inspanningen doen om hun uitstoot terug te dringen. Maar ook daar ziet het plaatje er niet echt rooskleurig uit. Het enige positieve nieuws kwam vorige week van het Duitse Instituut voor Hernieuwbare Energie. Zij berekenden dat de uitstoot van CO2 vorig jaar met 1,3 procent was afgenomen en dat de investeringen in hernieuwbare energie gestegen waren van 120 miljard euro naar 125 miljard. Probleem is dat de daling van de uitstoot voornamelijk te maken heeft met de economische crisis. Onder druk van de recessie schrappen Europese landen ondertussensteeds vaker subsidies op duurzame energie.

Ook in de VS, 's werelds tweede grootste vervuiler, zit het klimaatbeleid muurvast. De Senaat heeft het debat over een klimaatwet — die de Amerikaanse economie voor het eerst zou verplichten haar uitstoot te verminderen — voorlopig opgeschort en de kans dat president Barack Obama dit jaar alsnog een klimaatwet door het Congres weet te loodsen is klein.

China heeft de afgelopen jaren met succes de uitstoot van broeikasgassen per eenheid van economische ontwikkeling fors teruggedrongen. Maar sinds kort stijgt die weer. En een uitspraak begin dit jaar van Xie Zhenhua, het hoofd van de machtige Commissie voor Ontwikkeling en Hervorming, klonk ook niet bemoedigend. Hij wees erop dat sommigen nog altijd geloven dat de klimaatverandering veroorzaakt wordt ‘door cycli in de natuur zelf'.


DS, 21-08-2010 (Dominique Minten)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Tien alarmbellen


1. Luchttemperatuur aan aardoppervlak. In de jaren 60 en 70 was het ongeveer 0,6 graden kouder dan in de jaren 2000. In de jaren 80 was het nog 0,36 graden kouder, en in de jaren 90 nog 0,2 graden.

2. Vochtigheid. Een warmere atmosfeer betekent dat het vochtiger wordt. Sinds de jaren zeventig is de atmosfeer duidelijk vochtiger geworden. Dat blijkt uit de hoeveelheid waterdamp en neerslag. De uitschieters waren de jaren 87-88, 97-98, 2002, 2006-2007 en 2009.

3. Gletsjers. 2008 was het 18de jaar op rij dat de gletsjers in de Alpen kleiner werden. Van de 93 geobserveerde gletsjers in Oostenrijk bijvoorbeeld werden er vorig jaar 85 kleiner, zeven waren stabiel en één is groter geworden. Groenland verloor vorig jaar 101 vierkante kilometer ijsoppervlakte.

4. Sneeuwval. Sinds 1970 nam elk decennium de hoeveelheid lentesneeuw af in het noordelijk halfrond. De hoeveelheid wintersneeuw daalde in de jaren 80 en 90, maar nam lichtjes toe in de jaren 2000.

5. Temperaturen boven oceanen. De temperatuur boven de oceanen is sinds 1970 geleidelijk toegenomen.

6. Temperaturen boven land. Hier geldt dezelfde trend als boven de oceanen, behalve dat de temperatuur boven land de jongste jaren iets minder fel is gestegen.

7. Temperatuur van oceanen. 2009 was het vierde warmste jaar voor het oceaanwater, na 1988, 2003 en 2005. Sinds 1980 neemt de temperatuur van het oceaanwater aan de oppervlakte geleidelijk toe.

8. Zeeniveau. Sinds 2003 stijgt het zeeniveau jaarlijks met 2 tot 3 millimeter.

9. Zee-ijs. De totale oppervlakte Arctische zeeën die bedekt zijn met drijvend ijs wordt jaarlijks 4 procent kleiner. Rond Antarctica zelf groeit het zee-ijs elk decennium wel met 1 procent.

10. CO2 in atmosfeer. CO2 is een broeikasgas. Hoe meer CO2, hoe warmer. De hoeveelheid CO2 bereikte in mei 2010 een piek van 392,94 ppm (parts per million). Bij het begin van de gedetailleerde metingen op Mauna Loa (Hawaï) in 1958 was de concentratie 316 ppm. Die 392 ppm is de hoogste waarde in 2 miljoen jaar. Tussen 2000 en 2050 zouden we maximaal 1.000 miljard ton CO2 mogen uitstoten om de temperatuurstijging binnen de perken te houden. Vorig jaar stootten we 31 miljard ton uit.


DS, 21-08-2010

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Niet alleen CO2 is een broeikasgas, maar ook waterdamp is een krachtig broeikasgas. En zoals je hierboven al kon lezen, stijgt de hoeveelheid waterdamp in de lucht als de temperaturen stijgen. Dit zorgt voor een hevig versterkend effect van het broeikaseffect, iets wat veel mensen wel eens vergeten.
Een ander versterkend effect: water neemt warmte op, sneeuw en ijs soten warmte (in de vorm van licht) af. Als ijskappen smelten (op groenland bijv.) wordt er minder licht weerkaatst en meer licht door het vrijgekomen water opgeslorpt. Met als gevolg dat het water opwarmt, er nóg meer ijs zal smelten enz. Een vicieuze cirkel dus, met desastreuze gevolgen.

__________________
"De jeugd van tegenwoordig houdt alleen maar van luxe, heeft slechte manieren en veracht de autoriteit.
Zij heeft geen respect voor oudere mensen. De jeugd verpraat de tijd terwijl er gewerkt moet worden, schrokt bij de maaltijden het voedsel naar binnen, legt de benen over elkaar en tiranniseert de ouders..."
- Socrates, 2400 jaar geleden... -