Amerika tussen hoop en haat


Een jaar na zijn verkiezing is Barack Obama een van de minst populaire presidenten uit de naoorlogse Amerikaanse geschiedenis. Wat is er geworden van de ‘messias' die hoop predikte en verandering beloofde?


Obama's overwinning was voor veel Amerikanen een heel persoonlijke en heel emotionele gebeurtenis. Na acht donkere jaren onder George Bush konden ze weer fier zijn op hun land. Obama zou het Amerikaanse imago in de wereld, dat zo besmeurd was, weer opvijzelen. Bovendien schreven de VS op 4 november 2008 geschiedenis: met de verkiezing van de eerste zwarte president werd een donkere bladzijde van slavernij en discriminatie omgedraaid. Miljoenen mensen in heel de wereld projecteerden al hun hoop en dromen op hem. Zelden heerste zo'n euforie na een presidentsverkiezing.

Obama werd opgeblazen tot een messias, een soort tovenaar met een stokje. Maar negen maanden na zijn aantreden is zijn lijstje met verwezenlijkingen flinterdun, schamperen de critici. ‘Nonsens', oordeelt Ethel Morgan Smith, een van de Obama-fans die we een jaar geleden interviewden en nu met deze kritiek confronteerden. ‘Hij is niet eens een jaar president. De lat wordt belachelijk hoog gelegd. En bovendien krijgt hij niet voor alle verwezenlijkingen krediet.' Smith is schrijfster, hoogleraar Literatuur aan de University of West Virginia, én zwart. Na Obama's overwinning feestte ze een hele week. Een zwarte president betekende immers dat ze nu zelf ook niet langer een tweederangsburger was.

Een dun palmares? Susan, een milieu-econome uit Boston in Massachusetts, kan haar oren niet geloven bij het horen van die vraag. ‘Kan iemand nog meer op zijn bord hebben dan die arme, belaagde Obama? Een oorlog, neen maak daar maar twee oorlogen van, stijgende werkloosheid, de hervorming van de ziektekostenverzekering en een Congres dat niet mee wil. Vergeet niet dat hij onze economie behoedde voor een totale ineenstorting — hij bleef optimistisch voor ons allemaal.'

Dat Obama af te rekenen had met de diepste recessie sinds de jaren dertig, die veel tijd, geld en energie vergde, wordt door veel van zijn trouwe supporters als een zeer verzachtende omstandigheid in rekening gebracht. ‘En daar bovenop', gaat Susan verder, ‘werkt hij hard aan de uitvoering van zijn verkiezingsbeloften. Ik ben echt onder de indruk en ik vind dat Obama drie hoera's verdient.'

‘Hij maakt goede vorderingen', vindt ook Mary Dulle, een gepensioneerde public-relationsagente uit Fort Worth in Texas. ‘Er zijn een aantal actiegroepen die graag hadden gezien dat hij hun eisenpakket meteen verwezenlijkte en een deel van de luidruchtige ontgoocheling komt uit die hoek. Maar in hemelsnaam, de man is ook maar een mens en we leven in een democratie — hij kan niet zomaar decreteren dat iets moet veranderen. Bovendien zorgde de economische ramp die hij erfde van zijn voorganger, ervoor dat hij sommige plannen moest uitstellen. Ik vind trouwens dat hij de economische crisis bijzonder goed aanpakte.'


Overtrokken verwachtingen

Na negen maanden in het Witte Huis zijn verscheidene verkiezingsbeloften verwezenlijkt, enkele gebroken, een resem in uitvoering en sommige waaraan nog niet is begonnen. ‘De eerste zes maanden waren inderdaad bijzonder actief en leverden objectief gezien een record aan wetgevende verwezenlijkingen op', beaamt Thomas Mann van het neutrale Brookings Institution, die geldt als een van Amerika's meest vooraanstaande politologen.

Hij is lang niet de enige analist die Obama's palmares nog zo slecht niet vindt. In vergelijking met sommige van zijn voorgangers zette Obama een sneltrein op de sporen. Sommige presidenten waren na negen maanden nog bezig met hun regering samen te stellen.

De teleurstelling is vooral groot bij kiezers die, zoals Dulle aanstipt, concrete eisen hadden. ‘Sommige mensen verwachtten gewoon te veel van hem', meent Eugenie Ballering die les geeft aan migranten in Alexandria in Virginia. ‘Eén van de vrouwen in mijn klas noemde Obama vlakaf een leugenaar. Ze spreekt amper Engels, maar het was duidelijk dat ze diep ontgoocheld was omdat hij nog niets had gedaan voor de illegale immigranten. Maar dat kan Obama ook niet. De publieke opinie zou dat nooit aanvaarden.' Zelf verwachtte Ballering geen mirakels. Ze stemde voor Obama omdat ze van zijn verzoenende aanpak hield.

Maar heeft Obama de overtrokken verwachtingen die hem nu parten spelen, niet zelf gecreëerd, onder meer met zijn slogan ‘Yes, We Can'? ‘Yes, We can, betekent niet in minder dan een jaar', sneert Smith, al begrijpt ze het ongeduld van mensen die getroffen zijn door de crisis. ‘Maar veranderingen vergen tijd.' Ze is er trouwens rotsvast van overtuigd dat de president het allemaal voor elkaar zal krijgen.

‘De mensen zijn door de nieuwe technologieën, waarmee je in een mum van tijd de informatie kan vinden die je zoekt, zo geconditioneerd dat ze altijd en overal een quick fix verwachten, ook voor de economie', zegt Doug Fisher, die journalistiek doceert aan de University of South Carolina in Columbia.

‘Behalve het ongeduld van de moderne kiezers speelt toch ook de kloof tussen Obama's retoriek en zijn imago enerzijds en zijn daden anderzijds', stelt journalist Jim Lobe van IPS in Washington vast. ‘Obama's linkse supporters zagen hem als een revolutionair, terwijl hij eerder een man van de stapsgewijze aanpak is.'

‘Obama geeft de indruk dat hij Amerika en de wereld wil transformeren, terwijl zijn manier van werken niet zo erg verschilt van Bill Clintons “triangulation”, zijn geschipper tussen de standpunten van de linkse Democraten en de Republikeinse oppositie.'

Toch kan Obama bij zijn partijgenoten nog op heel veel vertrouwen rekenen. Dat blijkt ook uit de peilingen. Het zijn de partijlozen en vooral de Republikeinen die hem afvielen (zie inzet).

Het keerpunt kwam in de zomer en had een dubbele oorzaak. Obama had van zijn voorganger een land in lamentabele staat geërfd, maar die voorganger was al snel vergeten. De economische problemen werden Obama's problemen, de oorlogen werden zijn oorlogen. Of zoals historicus Douglas Brinkley van Rice University in Houston, in Texas, het uitdrukte: ‘Het land werd “Obama's Amerika”‘.

In de late lente begon het Congres — en dat was de tweede oorzaak van de ommekeer — te werken aan Obama's belangrijkste verkiezingsbelofte: een betere ziektekostenverzekering, zodat niemand nog zou moeten sterven omdat hij de dokter of het ziekenhuis niet kan betalen. Proberen alleen al getuigde vanwege Obama van enorme politieke moed. De poging van de vorige Democratische president, Bill Clinton, mislukte immers grandioos en hij verloor zijn meerderheid in het Congres.


Strategische fout

Er ging echter veel tijd verloren aan pogingen om met de Republikeinen een vergelijk te vinden. En Obama's fans zijn verdeeld over die tactiek. ‘Zo'n giftige oppositie als de Republikeinen moet je gewoon links laten liggen', meent Dave Ensign, die we destijds samen met zijn echtgenoot Mike Mills ontmoetten op een holebi-manifestatie in Boulder, in Colorado. ‘Het frustreert me dat de president zich zo verzoenend opstelt.'

Mary Dulle uit Texas is dan weer onder de indruk van Obama's ‘rustige, bedachtzame manier van beslissen', van zijn pogingen om een consensus te vinden. ‘Dat is zo verschillend van wat we de afgelopen jaren hebben ervaren dat het sommige mensen bang maakt.'

‘Toch maakte Obama hier wellicht een strategische fout', meent professor David King van Harvard University. Door te zoeken naar een consensus ging het momentum voor de hervorming verloren en werd de stemming in het Congres verdaagd tot na de vakantie.

Heel augustus lang spatte het protest tegen die hervorming van de tv-schermen. Dit was geen simpel protest tegen een wetsvoorstel. Dit was een explosie van haat. ‘Openlijk racisme', noemt Susan uit Boston de drijfveer van de betogers.


Vulkanische kracht

In oktober vorig jaar, de maand voor de verkiezingen, maakte ik voor De Standaard een lange reis door het Zuiden van de VS. Wat ik er te horen kreeg over Obama strookte niet met de peilingen die zijn overwinning voorspelden: hij werd uitgescholden voor socialist, moslim, terrorist... Er werd beweerd dat hij niet geboren is in de VS en dus niet gerechtigd op het presidentschap.

Die haat, die voor de verkiezingen nog onder de oppervlakte sudderde, barstte de voorbije zomer los met een vulkanische kracht. Aangewakkerd door een immer groeiende schare van extreem-rechtse bloggers en tv- en radiocommentatoren, vooral, maar niet alleen van Fox News.

Deze herauten van de onverdraagzaamheid speelden al een grote rol in het Lewinsky-schandaal rond Bill Clinton, maar nooit eerder gingen ze zo driest te werk. Rush Limbaugh, de oudste en beroemdste onder hen, bazuint openlijk rond dat hij hoopt dat Obama mislukt. Ze roepen zo hard, verspreiden met zo veel vuur hun hele leugens en halve waarheden, ze drenken hun pennen zo diep in het vitriool dat het lijkt alsof er geen andere mening meer bestaat.

Het verspreiden van leugens en haat is een beroep geworden. En er lijkt geen einde te komen aan de escalatie van het verbale geweld. Hoe lang en hoe ver kan dit doorgaan? ‘Ik word zo moe van al die wrok, rancune en haat', zucht Mary Dulle uit Texas. ‘Soms wil ik het gewoon niet meer horen.'


Kritiek verkoopt

Maar Doug Fisher, zelf een gewezen journalist, moet vaststellen dat ‘kritiek verkoopt'. Hij verwijst naar de kijkcijfers die vorige week werden bekendgemaakt. Daaruit blijkt dat CNN, een van de meer objectieve zenders, onderaan het lijstje bengelt. De links (MSNBC) en rechts (Fox) gekleurde kabelzenders hebben als nieuwsbron voor de Amerikanen meer en meer de plaats ingenomen van de drie grote netwerken die tot neutraliteit zijn verplicht. De kijkers willen hun eigen mening bevestigd zien, niet uitgedaagd worden tot nadenken.

‘Obama krijgt de schuld voor alles wat misloopt', zucht Ballering, die de kritiek hoogst onrechtvaardig vindt. ‘Hier in Virginia lijkt de Republikeinse kandidaat dinsdag de gouverneursverkiezingen te winnen. Ik begrijp er niets van. We hebben al zo lang Democratische gouverneurs gehad en bovendien is de Republikein een regelrechte dwaas.'

Tot Ballerings verbijstering ‘bekritiseert zelfs de Washington Post Obama'. Obama's behandeling door de Amerikaanse kwaliteitskranten volgde het beproefde patroon, waarin die media steeds lijken te vervallen: eerst de hemel in prijzen, dan verguizen. En de overgang tussen beide gaat almaar sneller. ‘We zijn geconditioneerd geraakt om het BV-schap als iets zeer tijdelijk te beschouwen', zegt Fisher. ‘Obama was lang “de celebrity-president”; nu is hij gewoon “de president”.'

Van een realistische benadering van Obama is zelden sprake geweest. Ook niet van zijn verkiezingsresultaat. Met 52 procent van de stemmen en 365 kiesmannen boekte Obama een stevige overwinning, maar geen landslide. Wel veroverde hij staten waar zijn partij in geen veertig jaar nog had gewonnen, en wellicht verblindde dat.

Maar hij kreeg van de Amerikanen geen carte blanche, geen mandaat om eender wat te doen. Al interpreteerde Obama's linkse aanhang het volgens journalist Lobe wel zo. En die linkervleugel van de Democraten stoort zich meer en meer aan Obama's compromisbereidheid.

Obama had zijn overwinning te danken aan drie factoren: een perfecte organisatie en veel geld, de afkeer van George W. Bush en de beurskrach van 15 september 2008.

‘De Amerikanen verlangen naar verandering, maar de issues — buitenlands beleid, economie, migratie, gezondheidszorg... — zullen niet meewerken. Op het moment dat er keuzes moeten worden gemaakt, zal dat duidelijk worden', voorspelde professor Thomas Patterson van Harvard University tien maanden voor de verkiezingen. Dat moment in Obama's presidentschap is al snel gekomen, precies vanwege de vaart die hij achter de uitvoering van zijn programma zette.


‘U liegt'

Ook in de politiek werd een grens overschreden toen Joe Wilson in het Congres ‘U liegt' schreeuwde naar de president. En toen de voorzitter van de Republikeinen, Michael Steele, vond dat de toekenning van de Nobelprijs voor de vrede aan Obama aantoonde ‘hoe betekenisloos deze eens zo eervolle en gerespecteerde prijs was geworden'.

Eén verkiezingsbelofte zal Obama niet kunnen houden. Dat staat nu alvast. ‘Ik wil Rood (Republikeins) en Blauw (Democratisch) Amerika niet tegen elkaar opzetten. Ik wil de president zijn van de Verenigde Staten van Amerika', herhaalde hij heel de campagne lang als een mantra. Maar vandaag is de polarisatie dieper dan op eender welk moment sinds de Burgeroorlog van midden 19de eeuw. De opstoot van verbondenheid na 9/11 was even kortstondig als intens.

Al-Qaeda en de Taliban slagen er niet in de Amerikanen bijeen te brengen zoals de communisten tijdens de Koude Oorlog. ‘Het land verenigen is een bewonderenswaardige doelstelling, maar ik denk niet dat dit land wil verenigd worden', zegt Ensign, de informaticaspecialist uit Colorado.

De twee partijen worden meer en meer twee uitersten op een ideologisch continuum. In hoofde van de kiezers valt ideologie, partij-aanhorigheid en stemkeuze sinds de late jaren zestig in toenemende mate samen. Het gevolg is dat er in het Congres geen gematigd blok meer bestaat dat over de grenzen van de partijen de handen in elkaar slaat. En zo komt het dat Obama nauwelijks een Republikein kan overhalen om zijn ziektekostenverzekering of zijn klimaatplan goed te keuren.

‘Obama zei wel degelijk Yes, We Can en niet I Can', merkt Lisa, een studente uit Los Angeles op. Maar de Republikeinen zijn alvast niet bereid hem te helpen. ‘De razende oppositie heeft zichzelf compleet opgenaaid om hem te bestrijden. Ik denk dat dit een teken is dat Obama in feite veel doeltreffender is dan je zou vermoeden op basis van wat je in onze kranten leest', zegt Mary Dulle. ‘De oppositie heeft schrik.'


Nieuw momentum

‘Misschien leek het de jongste maanden inderdaad dat de verandering was stilgevallen, maar recent, sinds een week of twee, is het duidelijk dat er weer schot in de zaak zit', zegt Mills. Ook in dossiers die de holebi's na aan het hart liggen. De holebi-gemeenschap heeft lange tijd gedacht dat Obama zijn beloften aan haar was vergeten, maar deze week ondertekende Obama een wet die geweld tegen holebi's even zwaar bestraft als racistische misdaden. En Mills voorspelt dat Obama's populariteitscijfers weer zullen stijgen als de hervorming van de ziektekostenverzekering tegen eind dit jaar rond is.

‘Ik heb niet het gevoel dat Obama's fans de hoop verliezen of cynisch worden', besluit Mills. Maar dat kan allemaal veranderen als Obama straks besluit tot een escalatie van de oorlog in Afghanistan. Afghanistan, dat ze als een tweede Vietnam beschouwen, wordt voor links Amerika de cruciale test.

Populariteitscijfers hebben de neiging op en neer te gaan als een jojo. Een lage score na negen maanden is geen ramp. Maar toch: een populaire president heeft meer gezag en krijgt meer gedaan. En Obama heeft nog veel werk op de plank.


DS, 31-10-2009 (Evita Neefs)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB