'Ik ben de inertie van Justitie beu'


De Gentse vrederechter Freddy Evers gaat vervroegd met pensioen, ontgoocheld over de mislukte hervorming van Justitie. 'Er is geen enkele visie, geen enkel beleid. We hebben een minister van Justitie met een slecht karakter nodig.'


De Gentse vrederechter Freddy Evers (62) neemt vervroegd afscheid van de magistratuur. Moegestreden, geeft hij toe. De voorzitter van de kritische denkgroep Magistratuur & Maatschappij is de inertie bij Justitie beu. 'Ik hoor mezelf altijd dezelfde pijnpunten aanklagen. Er is al die jaren bij Justitie niets veranderd, en het zal de komende jaren ook niet veranderen.'

Magistratuur & Maatschappij ontstond in 1991, als reactie op de eerste belangrijke verkiezingsoverwinning van extreem-rechts. Rechters moesten de kritiek over wat er misloopt bij Justitie ter harte nemen, vond de vereniging. Rechtbanken moesten efficiënter werken. De dienstverlening aan de burger moest beter. En ook aan de inmenging van de politiek in de benoeming van magistraten moest een einde komen.

Dat rechters zo openlijk aan zelfkritiek deden, was nooit gezien. Voor hun collega's waren de leden van Magistratuur & Maatschappij onruststokers en nestbevuilers.

Toch vonden hun progressieve ideeën over de hervorming van Justitie een weg naar de oppervlakte, zeker na de affaire Dutroux in 1996.

Twintig jaar later is de denkgroep doodgebloed. Jonge rechters zijn niet meer bereid hardop na te denken over hun rol in de samenleving. 'Niemand wil nog zijn nek uitsteken', zegt Evers. 'Zelfs de jonge generatie van magistraten heeft zich op zichzelf teruggeplooid. Het is een droeve geschiedenis.'


Kritiek op het gerecht moet net als twintig jaar geleden weer binnenskamers blijven. Dat merk je ook aan de heftige aanvallen op de media naar aanleiding van de zaak De Tandt.

'Het is voor de magistratuur natuurlijk niet prettig wanneer de media berichten over wat er misloopt bij Justitie. Het wordt ook niet altijd met de nodige nuances gebracht. Maar gelukkig zijn de media er om aan te klagen. Als de berichten over de voorzitter van de rechtbank van koophandel in Brussel kloppen, moet ze eruit. Simpel.'

'Maar rechters denken vaak dat ze het beter weten en dat niemand hen hoeft te zeggen hoe het moet, vooral journalisten niet. De relatie tussen Justitie en de media is de jongste tijd weer sterk verslechterd. De magistratuur heeft zich opnieuw in haar ivoren toren verschanst.'

'Het is ook bijzonder jammer wat er met Ghislain Londers (eerste voorzitter van het Hof van Cassatie) is gebeurd. Ik vond het heel positief dat hij bij zijn aantreden geprobeerd heeft om de deuren van Justitie open te gooien. Hij was de eerste magistraat van het allerhoogste niveau die dat gedaan heeft. Misschien heeft hij zich in de Fortis-zaak wat vergaloppeerd, ik weet het niet. Hij heeft in elk geval de boemerang in zijn gezicht gekregen. Tegenstanders van een open communicatie zeggen nu: zie je wat ervan komt als je als magistraat te veel naar buiten treedt? Op het gebied van communicatie is de klok jaren teruggedraaid.'


Kunnen rechters moeilijk kritiek verdragen?

'Er is in Vlaanderen geen debatcultuur. Elke kritiek wordt onmiddellijk persoonlijk opgevat. Ik heb soms scherpe zaken gezegd, ook over collega's. Ik beweer zeker niet dat ik de waarheid in pacht heb, maar we moeten toch kunnen discussiëren en hoffelijk van mening verschillen. Met Magistratuur & Maatschappij hebben we altijd alternatieve voorstellen geformuleerd om het debat op gang te brengen. Maar zelfs daarmee heeft men het in de magistratuur bijzonder moeilijk.'

'Rechters zijn ook te weinig kritisch voor zichzelf. Ik zie de jonge generatie rechters bovendien snel veranderen. In het begin van hun loopbaan durven ze zich nog eens kritisch uit te laten, bijvoorbeeld over de oubollige plechtstatigheid bij het hof van beroep. Maar eens ze zelf in het hof van beroep zijn beland, verstomt de kritiek. Iedereen speelt het spel mee. Niemand durft het hoofd boven de korenmaat uit te steken. Zo verandert er nooit iets.'


Waarom lukt de hervorming van Justitie niet, terwijl de politiediensten dankzij de affaire Dutroux wel zijn gemoderniseerd?

'In dit land moet er blijkbaar altijd eerst een groot accident gebeuren vooraleer men aan een hervorming begint. Maar we hebben ook nooit een minister van Justitie met een slecht karakter gehad. Ik bedoel dat positief: een minister die luistert naar het veld, maar dan resoluut beslist. Een minister die er met vuile voeten doorgaat, die visie heeft en voor tweehonderd procent zijn schouders onder de hervorming zet.'

'In de plaats daarvan heeft men altijd de kool en de geit willen sparen. De voormalige minister van Justitie, Jo Vandeurzen, zei dat hij had vastgesteld dat er bij de magistraten veel goodwill aanwezig is om te moderniseren. Hij vergist zich schromelijk. Iedereen beschermt zijn positie, zijn comfort. Zoals het gerecht vandaag werkt, kan het nochtans niet verder.'

'Neem nu de fusies van rechtbanken tot een groter geheel. Ik ben er rotsvast van overtuigd dat de magistratuur zich dankzij deze hervorming zal versterken. Er zal specialisatie mogelijk zijn en een flexibeler inzet van rechters. Maar dat willen de meeste magistraten niet inzien. Er heerst integendeel een verdeel-en heerspolitiek. De ene verwijt de andere dat hij te weinig werkt, en er gebeurt niets. Wat gepruts in de marge, maar geen fundamentele veranderingen. Er is geen enkele visie, geen enkel beleid.'


En dus verlaat u gefrustreerd het zinkende schip?

'Nee, niet gefrustreerd. Ik ga niet weg omdat ik de job van vrederechter niet meer graag deed. Maar ik ben stilaan op de justitie uitgekeken. Al die discussies over een efficiëntere organisatie, beter management... We weten onderhand wel wat er schort. Ik ben 62. Mijn vader is op zijn negenenzestigste overleden. Ik kon nog tot mijn zevenenzestigste doorgaan, maar dan blijft er misschien niet veel meer over van mijn pensioen. Ik wil nog wat reizen, nu ik dat nog kan. Dat heb ik nooit veel kunnen doen.'


Maar vooraleer u vertrekt, wilt u uw collega's nog even een geweten schoppen, met een colloquium over 'de keuze tussen recht of rechtvaardigheid'. Staat recht dan niet ten dienste van de rechtvaardigheid?

'Recht leidt helaas vaak tot onrechtvaardigheid. Als je louter de rechtsregels toepast, is het resultaat dan automatisch rechtvaardig? In veel gevallen niet.'

'Een rechter heeft geen glazen bol. Om de waarheid te achterhalen, moet hij steunen op wat de partijen zeggen en op de bewijzen die hij volgens de wet mag gebruiken. Dat heeft zijn beperkingen. Als de ene partij wit zegt en de andere zwart, wat doe je dan? Als iemand bijvoorbeeld te laat een bewijsstuk naar voren brengt, mag de rechter daar geen rekening mee houden. De juridische waarheid stemt daardoor niet altijd overeen met wat er echt is gebeurd. Dat komt bij de mensen slecht over.'

'Het spanningsveld tussen recht en rechtvaardigheid heeft me altijd beziggehouden. Als vrederechter had ik graag dat de mensen om wie het ging persoonlijk op de zitting of in mijn kantoor aanwezig waren. Als de partijen elkaar in de ogen kijken, wordt er toch iets minder gelogen en kom je dichter bij de realiteit.'

'De dialoog die je als rechter begeleidt, leidt in de meeste gevallen tot een oplossing waar de mensen zich kunnen in vinden, ook omdat ze er hun zeg in hebben gehad. Helaas is dat een manier van werken die je bijna uitsluitend aantreft bij vrederechters. Andere rechtbanken doen dat zelden. Het is een kwestie van ingesteldheid.'


Als rechter kan je toch de rechtsregels niet naast je neerleggen? Ook dat leidt tot willekeur.

'Een rechter kan wel de grenzen van de rechtsregels opzoeken, om op die manier de redelijkheid en billijkheid te vrijwaren. Een belangrijke opdracht van een rechter is volgens mij het evenwicht tussen ongelijke partijen herstellen. Het misbruik dat ik gezien heb door machtige procespartijen zoals banken, verzekeringsmaatschappijen en nutsbedrijven, was soms ongehoord. En de zwakkere partij, het individu, laat zich vaak bij verstek veroordelen.'

'Het begint ook soms met een klein bedrag dat mensen aan die maatschappijen verschuldigd zijn, maar de kosten kunnen door hoge intresten en schadevergoedingen flink oplopen. Die zijn vastgelegd in een contract van vijftien bladzijden dat de mensen reëel nooit hebben kunnen lezen. In dergelijke gevallen liet ik vaak mijn sociale reflex spelen en wees ik met een juridisch argument die bijkomende sommen af “omdat daarover geen geldige overeenkomst is aangegaan,.'

'Ik hechtte ook veel belang aan verzoening. Als de partijen niet tot een akkoord waren gekomen, probeerde ik toch nog te bemiddelen.'

'Daarvoor is er geen betere manier dan bij de mensen thuis rond de tafel te gaan zitten. In acht op de tien gevallen kwam het dan tot een verzoening.'

'Dat is psychologisch. Mensen zijn gecharmeerd dat een rechter interesse toont in hun zaak. Als die dan nog eens op hun dak klimt of door hun kelder vol water waadt, is het vertrouwen in zijn goede bedoelingen helemaal gewonnen.'


Hoe denkt u over uw collega-rechters?

'Het probleem met magistraten is niet dat het grote individualisten zijn. Ik ben ook een individualist. Maar rechters verschuilen zich nog altijd te veel achter hun onafhankelijkheid, terwijl die enkel en alleen speelt bij de beslissing van een rechter in een individueel dossier. Ze kan niet worden ingeroepen als het gaat om de organisatie van de rechtbank of de controle op het functioneren van een magistraat.'

'In al die jaren dat ik rechter ben geweest, heeft nooit iemand mijn werk gecontroleerd. Niemand heeft ooit mijn agenda opgevraagd of heeft nagegaan hoe ik mijn werkweek indeelde, wat mijn output was. Vind je dat normaal? Ik niet. Er is geen enkele controle op het werk van een magistraat. Dat kan vandaag toch niet meer.'


Naar aanleiding van de benoeming van enkele vrederechters in Gent klaagt u de politieke benoemingen van magistraten aan die opnieuw de kop opsteken.

'Ik had in het begin het grootste vertrouwen in de Hoge Raad voor de Justitie. Magistratuur & Maatschappij was een grote voorstander van zo'n instelling, die onder meer zou instaan voor gedepolitiseerde, objectieve benoemingen van magistraten. Maar wat er de jongste tijd allemaal is gebeurd, doet de deur dicht. Ik heb in die Raad niet het minste vertrouwen meer.'

'Twee voorbeelden: in het arrondissement Gent moesten onlangs op korte tijd verscheidene vrederechters worden vervangen die met pensioen gingen. Ik verklap geen geheim als ik zeg dat daar iets misliep met de adviezen die aan de Hoge Raad voor Justitie zijn bezorgd. Ik kan daar inhoudelijk niet dieper op ingaan. Maar één ding wil ik wel zeggen: drie Gentse vrederechters die bij die benoemingsprocedure betrokken waren, hebben malversaties gemeld aan de Hoge Raad voor Justitie. Die heeft daar niets mee gedaan bij het opstellen van zijn benoemingsadvies. De Raad noch de minister van Justitie hebben daarna geantwoord op de brief van de drie vrederechters die vroegen hierover te worden gehoord, om toelichting te geven bij wat er gebeurd was. Hierdoor waren schitterende kandidaten kansloos. Objectivering van de benoemingen? Vergeet het maar. Wat daar achter de schermen allemaal is gebeurd, zou best worden uitgeklaard.'

'In Antwerpen heeft de minister, op advies van de Hoge Raad, de kabinetschef van de toenmalige minister van Justitie Vandeurzen, benoemd tot procureur des Konings. Die man komt rechtstreeks uit de politiek. En hij was verwikkeld in de ontoelaatbare contacten tussen parketmagistraten en kabinetten over lopende dossiers (in de Fortis-affaire, red.). Waarschijnlijk is hij bekwaam, maar het gaat bij zo'n benoeming over meer dan dat. De Hoge Raad voor Justitie geeft het foute signaal dat depolitisering en deontologie niet haar doel is. En de ministers van Justitie volgen slaafs de adviezen van de Hoge Raad, uit angst voor procedures bij de Raad van State. Een regelrechte schande is het.'


Wat is het ontroerendste moment uit uw loopbaan?

'Er waren er heel wat in al die jaren, maar als rechter moet je die emoties onderdrukken, anders kan je niet behoorlijk functioneren. Soms kwam ik 's avonds thuis en dacht ik: in die en die zaak heb ik door overleg met de partijen toch een oplossing, een compromis bereikt. Heb ik hen verdere procedures en ellende bespaard. Dat heeft me het meeste voldoening gegeven. Vaak werd ik daarvoor uitdrukkelijk door de mensen bedankt. Geen dank, zei ik dan. Daarvoor word ik betaald.'


DS, 19-09-2009 (Filip Verhoest)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB