Hoeveel verschillende talen worden er in de wereld gesproken?


Liefst 6.700 talen telde de Unesco, die een dialect nogal gauw een taal vindt, eerder dit jaar. De organisatie noteert bijvoorbeeld in Frankrijk een flink dozijn talen: behalve het Frans ook het Bretoens, Catalaans, Baskisch, Picardisch, Provençaals, Occitaans en Gascons. Het Amerikaanse vakblad Ethnologue: languages of the world, eveneens gereputeerd inzake taaltellingen, doet nog beter en noemt 6.909 talen.


Maar hoeveel talen er ook zijn: het zijn er altijd minder dan vorig jaar. Ongeveer een kwart van de talen op de huidige Unescolijst telt nog minder dan duizend sprekers; taalkundigen zijn het erover eens dat ze het eind van de eeuw niet halen. De voorbije decennia stierven diverse talen uit, zoals in 1974 het Manx (de taal van het eiland Man) met het overlijden van de laatste spreker, Ned Madrell; of vorig jaar het Eyak, een Na-Denétaal uit Alaska, met de dood van Marie Smith Jones.

Evengoed komen er nu en dan nieuwe talen bij op de lijst. Echt nieuw zijn die natuurlijk niet, toch niet voor de mensen die ze spreken, wel voor de wetenschap die tot dan toe niet afwist van hun bestaan. Volgens schattingen liggen er honderden talen op ontdekking te wachten in de Chinese binnenlanden en het Amazonegebied.

Dat dit bergachtige of anderszins ondoordringbare gebieden zijn, verklaart deels waarom talen er lange tijd geheim kunnen blijven. Maar ook de angst van de Chinese eenheidsstaat voor verscheidenheid heeft geholpen bij het onder de pet houden van de talenrijkdom in het land. Tot in de jaren tachtig was het bijvoorbeeld verboden om te beweren dat China meer dan 55 talen had - al de rest werd weggezet als topolect: een taalvariant die wordt gesproken in een bepaald gebied.

Daarmee doen de Chinezen de boutade van Max Weinreich alle eer aan dat een taal 'een dialect met een leger en een vloot' is (Weinreich was een pleitbezorger van het Jiddisch). Voor Chinese linguïsten wordt een dialect voorts pas een taal als het zich in klankensysteem, spraakkunst én woordenschat van een ander onderscheidt. Anders gaat het in hun ogen om dialecten van een overkoepelende taal - volgens deze Chinese regel zijn de ruwweg 230 Europese talen tot een dozijn hoofdtalen te herleiden.

De Chinezen zijn met hun miljardenbevolking ook gewend aan grote getallen: geen haar op hun hoofd dat eraan denkt om iets wat slechts door honderd mensen wordt gesproken, aparte taalstatus toe te kennen. De Unesco doet dat wel: bij haar 6.700 talen zitten er tweehonderd die nog maar door minder dan tien mensen worden gebruikt.

In het Westen zijn taalkundigen gauwer dan in China geneigd om een dialect tot taal te verheffen - op de Unescolijst staan het Limburgs en het West-Vlaams als aparte talen genoteerd. Niet gek als je bedenkt dat een van de criteria om een 'dialect' tot taal te promoten, wederzijdse onverstaanbaarheid is: als twee dialectsprekers een tolk of een tolktaal nodig hebben om elkaar te begrijpen, behoren hun dialecten tot twee verschillende talen. Goede kans dat een West-Vlaming en een Limburger elkaar zonder Nederlands als tolktaal niet zouden begrijpen.

Daarnaast gebruikt het Westen wiskundige technieken, geleend uit de evolutiebiologie, om 'stambomen' van dialecten en talen op te stellen. Daaruit valt af te leiden hoe lang geleden dialecten uit elkaar evolueerden en hoe lang geleden ze nog aan kruisbevruchting hebben gedaan - criteria om over een eventuele upgrade naar taal te beslissen.


DS, 15-10-2009 (Hilde Van den Eynde)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB