Achter de façade

Isa Van Dorsselaer, 'Gebroken prinsessen. Sterke vrouwen over hun gewelddadige man', Uitgeverij Van Halewyck.


Lang nadat de klappen opgehouden zijn, blijven vrouwen kampen met de fysieke, emotionele en psychologische gevolgen ervan. Is er leven na partnergeweld?


Zolang het gaat over allochtone vrouwen of vrouwen elders in de wereld, zijn commentatoren er vaak als de kippen bij om geweld op vrouwen aan te klagen. Het zit in hun cultuur, heet het dan, of in hun godsdienst. Maar diezelfde voorvechters van het vrouwenwelzijn blijven vaak doof en stom wanneer de schijnwerpers worden gericht op partnergeweld bij 'onze' vrouwen.

Niet alle slachtoffers van partnergeweld dragen een hoofddoek. Net zo min als de slachtoffers alleen te vinden zijn in sociale woontorens en achterstandswijken. Toch geloven we nog altijd graag dat zoiets 'bij ons' niet voorkomt. Dat een vrouw met een beetje hersenen zichzelf niet laat slaan. Het taboe op partnergeweld bij de middenklasse is zo mogelijk nog groter dan elders. De druk om de illusie van het perfecte gezin in stand te houden, is hoog. Deze vrouwen hebben een baan en een inkomen, ze zijn zelfbewust en zelfstandig. Ze mogen zoiets toch niet laten gebeuren? Andere vrouwen distantiëren zich graag van hen. Ze denken er immuun voor te zijn. Ze hebben niet altijd door dat partnergeweld een zaak is van macht.

Eén op de vijf vrouwen in de Europese Unie wordt door haar partner mishandeld. In België wordt - volgens het enige grootschalige onderzoek daarover, dat al elf jaar oud is - één op de zeven vrouwen fysiek mishandeld.

Renée Römkens, hoogleraar interpersoonlijk geweld aan de universiteit van het Nederlandse Tilburg, onderscheidt twee soorten van intrafamiliaal geweld. Er is het wederzijdse verbale, psychische of fysieke geweld, waarbij mannen en vrouwen in bijna even groten getale dader en slachtoffer zijn - vaak vanuit een onvermogen om te communiceren en met conflicten om te gaan.

Maar daarnaast is er wat zij 'structureel eenzijdig geweld' noemt. Dat komt frequenter voor en heeft veel zwaardere gevolgen voor het slachtoffer. Dat slachtoffer is disproportioneel vaak een vrouw, terwijl de meeste daders mannen zijn. Deze gewelddadige relaties draaien rond macht. Rond het verkrijgen en behouden van controle. Het doel is de geliefde te controleren en te domineren, via fysiek, emotioneel, psychisch, seksueel of economisch geweld.

Dat geweld heeft zijn wortels in aloude denkbeelden over mannen en vrouwen, over hun rollen in de samenleving en in een relatie, over vermeende privileges. Denkbeelden die westerse samenlevingen nog altijd minder achter zich hebben gelaten dan ze graag denken.


Schaamte

Waarom blijven mishandelde vrouwen bij hun partner, zeker vrouwen uit de middenklasse, die op eigen benen kunnen staan? Omdat vertrekken niet zo evident is als mensen denken. De dader slaat zelden vanaf dag één. Het slachtoffer denkt lang dat het een fase is - elke relatie heeft ups en downs. Of ze zoekt de schuld bij zichzelf.

Voor wie er middenin zit, is het niet altijd gemakkelijk om een gewelddadige relatie te herkennen. Er is telkens een andere aanleiding voor de incidenten, zodat het een tijd duurt voor het slachtoffer een patroon ziet. Het lijken in het begin altijd details, en het is dan makkelijker om toe te geven en zich aan te passen dan er tegenin te gaan. Na elke escalatie maakt de partner het goed en belooft beterschap. Na elke incident verschuift ook haar tolerantiedrempel. Ze overleeft door te ontkennen wat er gebeurt. Het blijkt een dynamiek die moeilijk te doorbreken is.

Tegenover de buitenwereld zwijgt ze. Ze schaamt zich om te zeggen dat ze zich vergist heeft in haar partner en dat ze mislukt is in haar relatie. Voor veel vrouwen is succes in het leven helaas nog altijd verbonden aan een man. Vrouwen uit de middenklasse hebben veel te verliezen en veel te bewijzen aan hun omgeving en aan zichzelf. Ze willen het beeld niet schaden dat de buitenwereld van hen heeft.

Weggaan vinden ze lang geen optie. Ze willen er niet alleen voorstaan met de kinderen. Ze weten niet hoe ze het financieel moeten redden. Ze willen niet verhuizen naar een benepen flatje. Er is de juridische mallemolen. En vaak zijn ze niet van hem af, want hij is de vader van hun kinderen.

Er zijn duizend redenen waarom een slachtoffer niet vertrekt, en zo houdt ze het geweld mee in stand. Maar als hij niets wil doen aan zijn gedrag, is weggaan de enige manier om het geweld te stoppen.


Time-out

In het boek Gebroken prinsessen, dat vorig jaar verscheen, getuigden acht vrouwen over partnergeweld. Zeven van hen waren weggegaan bij hun gewelddadige partner, een was gebleven. Maar wat met het leven erna? Twee getuigen vertellen, een jaar later.

Geert (35), een ambtenaar, intimideerde en kleineerde zijn vriendin, de muzikante Katja (28), met zwaar verbaal geweld. 'Je kunt iemand kraken zonder één klap.' Toen hij ook nog eens met opzet tegen haar aan begon te lopen, zag Katja daarin een teken dat hij zijn agressie niet meer in de hand had. 'Het leek of hij echte klappen onderdrukte.' Katja trok een rode kaart, Geert volgde een training in agressiebeheersing. Twee jaar later gaat het goed. Ze beseft dat ze net op tijd ingegrepen heeft.

'Er zijn nog momenten dat Geert hervalt, maar hij beseft het op tijd. “Ik ben niet goed bezig,, zegt hij, en dan is het voorbij. Na de training kon het nog enkele dagen duren voor hij in de gaten had dat hij zijn frustraties aan het opbouwen en afreageren was. Nu heeft hij het na een dag al door. We praten er nu ook over. Dat had ik vroeger niet moeten proberen.'

'Die ogen, die angstaanjagende zwarte ogen die hij kreeg tijdens zijn buien, heb ik niet meer gezien. Tenzij onlangs, bij zijn moeder, toen die uitvloog over iets wat haar niet zinde. Ik voelde me toen misselijk worden. Geert weet nu beter waar die agressie vandaan komt. Zijn vader, zijn moeder, zijn opa, bij wie hij ook heeft gewoond. Hij is na Time Out (groepstraining in agressiebeheersing, red.) nog naar een psychologe gegaan. Hij kreeg daar een spiegel voorgehouden.'

Geert had strak afgelijnde ideeën over mannen en vrouwen. Hij: heer en meester van zijn kasteel, zij: keuken en schoonmaak. Hij kleineerde haar. Hij alleen besliste. 'Hij respecteert nu mijn rol in huis. Hij vindt het niet meer vanzelfsprekend. En hij ziet het als onze thuis, waar we samen aan bouwen.'

'Zijn frustraties zijn er nog wel. Ik kan nooit echt zeggen waar ze vandaan komen. Het is vaak een opeenstapeling en hij moet nog leren om zijn frustaties te kanaliseren.'

'Maar hij wordt al veel sneller rustig dan vroeger. Toen moest hij urenlang muziek draaien of met de auto rijden om te kalmeren. Nu volstaan vaak vijf minuutjes alleen boven.'

In de training kreeg hij time-out aangeleerd: als een discussie of ruzie te veel wordt, vraag je partner dan om een time-out en ga iets doen waarvan je rustig wordt. 'Hij heeft die time-outs nu niet meer nodig. Maar ik let er ook zelf op. Als ik zie dat hij er een nodig heeft, laat ik hem met rust. Wij hebben niet het gevoel dat we ons moeten forceren. Er wordt geen toneel gespeeld.'

'Ik ben weer de Katja van vroeger. En ook Geert is weer de Geert die ik in het begin heb leren kennen. We hebben elkaar na de begeleiding echt weer opnieuw moeten ontdekken.' Geert rekende aanvankelijk erg op haar om hem op het goede spoor te houden. 'Maar ook dat heb ik losgelaten en aan hem overgedragen. Die donkere episode is nu voorbij. Ik denk er eigenlijk bijna nooit meer aan.'

'Er zijn mensen die Geert hebben laten vallen, omdat hij ook tegenover hen onhebbelijk was geweest. Maar er zijn er ook velen die hem een tweede kans hebben gegeven. Zijn beste vriend zei me: “Ik begreep niet waarom je bij hem bleef., Maar nu is hij er weer helemaal voor Geert. Dat waardeer ik.'

'Enkele mensen hebben ons herkend in het boek. Tegenover een vriendin ben ik eerlijk geweest, aan andere mensen heb ik gezegd dat er wel nog meer mensen in zo'n situatie zijn. Waarom ik geen open kaart speelde? Omdat ik Geert wilde beschermen. Soms hadden ze al geen goede indruk van hem en ik wilde hen niet de kans geven om te kunnen zeggen: zie je wel.'

'Want hij verdient dat niet, hij heeft zo hard aan zichzelf gewerkt. Dat zou voor hem een terugslag betekenen.'

'Intrafamiliaal geweld, het is een nieuw woord in ons woordenboek. Maar ik denk niet dat we ons schamen. Wij zijn er tenminste voor uitgekomen. En er is veel veranderd. Ik vertel het soms wel om anderen te helpen. Zoals onze buurvrouw, die verbaal en fysiek mishandeld wordt door haar man. Wij hebben het ook meegemaakt, zeg ik dan, en er is hulp te vinden.'

'“Je verdient dat niet,, zegt Geert elke keer opnieuw tegen onze buurvrouw. We vangen haar na elk incident op. We raden hen aan om naar Time Out te gaan. Elke keer zeggen we ook dat ze naar de politie moet gaan - een keer is dat ook gebeurd, maar ze heeft toen geen klacht willen indienen.'

“'De volgende keer bellen we zelf de politie', hebben we gezegd. En dat menen we. Geert wordt boos als hij ziet hoe die buurman ontkent wat hij doet, terwijl we hem met onze eigen ogen bezig hebben gezien.'

'Zij is bang voor haar man. Ze is ook bang om alles te verliezen. Ze is werkloos. Het is zijn huis. Ze blijft vooral om materiële redenen, denk ik. Het ene moment zegt ze dat ze zal weggaan, even later hoor ik dat ze hem een nieuwe kans wil geven, omdat hij zich verontschuldigd heeft.'

'Ze is er nog niet klaar voor en ik kan haar niet pushen. Ik zal er blijven zijn voor haar. Ik zal luisteren. Maar het is moeilijk. Ik vind niet dat je moét weggaan. Ik ben ook bij Geert gebleven. Maar je moet wel iets doén.'

'Op zo'n een moment, als we zien wat er elders gebeurt, voelen wij ons sterk. Omdat wij er wel iets aan gedaan hebben.'


Machteloosheid

Machteld (45), filologe, zat jarenlang gevangen in een huwelijk met een man die eindeloos schreeuwde en kleineerde, haar sloeg en stampte en als een vod bij enkels en polsen door het huis dweilde. Ze bleef lang. 'Ik ben gebleven om mijn kinderen te beschermen. Want vaders hebben rechten. Zolang we samen waren, was ik er tenminste de hele tijd voor hen.' En nu?

Zeven jaar later speelt dat haar het meest parten: het gevoel dat ze haar dochters niet kan beschermen. Wanneer ze een weekend bij hem zijn, gaat het nog geregeld fout.

'Ik ben er zelf niet meer bij. Ik weet alleen wat ze mij vertellen en wat ik zelf met hem heb meegemaakt.'

Ze had lang gezwegen over wat er gebeurde achter de muren van hun mooie huis. Ze kwam er uiteindelijk toch mee naar buiten om de veiligheid van haar kinderen te garanderen.

'Maar ik ben in de steek gelaten door justitie. De juridische waarheid is wat toevallig bewezen is. Maar dat is niet de waarheid. Die laat zich niet altijd gemakkelijk bewijzen.'

Die juridische waarheid is dat zij een boze, gefrustreerde moeder is, die een strakkere omgangsregeling wil. Geluisterd wordt er niet. 'Waarom zou ik dan nog proberen om via het gerecht iets recht te zetten? Het vreet tijd en energie, en uiteindelijk wordt de weinige hoop die je nog hebt, de grond in geboord.'

'Onlangs is mijn dochter gehoord door de jeugdrechter over de omgangsregeling. Ze was bang, maar ze wilde wel praten, zei ze tegen de consulente van de rechtbank, “als er ook echt naar mij geluisterd wordt.',

Maar aan het einde van de rit, zegt Machteld, is geen enkele van haar bekommernissen door de jeugdrechter opgepikt. 'Die man heeft herhaald tegenover haar vader en mij wat zij achter gesloten deuren had verteld. En ik werd er nog maar eens van beschuldigd haar op te stoken.' Maar er is een reden waarom Merel niet naar haar vader wil, en waarom Sterre klaagt over zijn agressie, zegt Machteld.

'Mijn gevoel van machteloosheid is enorm. En dan zegt Merel toch plots: “Positief denken, mama., Ik herken het zo goed: als je er niets aan kunt veranderen, verdring je de feiten, om het zo vol te houden. En je probeert de goede momenten te plukken wanneer ze er zijn.'

'Ik kan nu niets veranderen aan de situatie. Een kinderpsychiater heeft gezegd dat de mate waarin wat ze hebben meegemaakt, sporen zal nalaten, afhangt van de mate waarin er een tegengewicht is. Daar probeer ik voor te zorgen. Ik probeer die ellende te compenseren.'

'Ik geef mijn kinderen een geweldloze opvoeding waarin respect centraal staat. Als een van de kinderen in een conflict naar fysiek of verbaal geweld grijpt, word ik kwaad. Ik zal nooit zeggen: nu lijk je wel je papa. Wel: nu doe je precies waar je het bij papa moeilijk mee hebt. En dan praten we erover.'

'Ze lijken er beter tegen gewapend dan ik was, zeker Merel. Ze gaat blijkbaar al tegen hem in op een manier die ik lang niet aangedurfd heb. Ze gaan ook niet zo twijfelen aan zichzelf dat zij degenen zijn die altijd verkeerd zijn.'

'Want dat deed hij bij mij: mij doen geloven dat het allemaal mijn schuld was. Ik wil niet dat ze in dezelfde val trappen, dus praten we over wat er gebeurt. Iemand moet hen er toch op wijzen dat bepaalde dingen niet horen. Als ik ook nog eens doe alsof er geen vuiltje aan de lucht is, gaan ze nog geloven dat het normaal is.'

'Mensen staren zich zo blind op de buitenkant.' Machteld kreeg het letterlijk te horen van een rechter. 'Mensen zoals jullie zouden hier niet moeten zitten.' Mensen zoals zij: hogere middenklasse, hoogopgeleid, deftig. Maar het is die mooie buitenkant die verbergt wat er achter de schermen gebeurt, zegt Machteld.

'Ze kunnen zich niet voorstellen dat het voorkomt in die kringen. Sterre kloeg op school dagen van hoofdpijn na klappen van haar vader. De school wilde stappen ondernemen, tot de leerkracht de vader gezien had. Ze kon zich niet voorstellen dat die zoiets zou hebben gedaan. Daar waar je het niet voor mogelijk houdt, bestaat het écht wel. Door dat ongeloof kan het probleem zo hardnekkig voortwoekeren.'

'Ik heb er een afkeer aan overgehouden van al wat uiterlijk vertoon is. Ik ga nu het liefst zo eenvoudig mogelijk door het leven, bijna vanuit een tegenreactie. Mijn dochter trekt me soms wel eens aan mijn mouw. Ik moet wel respect blijven hebben voor mezelf.'

De namen van de getuigen zijn fictief.


DS, 07-03-2009 (Isa Van Dorsselaer)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB