Isolement leidt tot domme beslissingen


Interne revolutie bij de Vlaamse socialisten. Van kritiek op de partijleiding vanuit SP.A-rood en van parlementsleden als Maya Detiège kijkt niemand meer op, maar nu zelfs oude coryfeeën als Freddy Willockx en Louis Tobback openlijk de partijtop hebben aangevallen, zijn veel analisten met verstomming geslagen. De SP.A stond ooit synoniem voor partijdiscipline en een geoliede communicatie. Vandaag rollen de kopstukken echter vechtend over straat. Heeft het alleen maar te maken met nervositeit over de lijstvorming, of is er meer aan de hand?


Wanneer we de situatie van een afstand bekijken, neemt onze verbazing alleen maar toe. Enkelingen uit de absolute top van de partij hebben geprobeerd om tussen de soep en de patatten door even de partijnaam te veranderen. Over de beslissing was niet vooraf gecommuniceerd en ze werd verdoezeld onder de bespreking van de verkiezingsprogramma's. Het is een raadsel hoe men kon denken dat iedereen binnen de partij dat zo maar zou slikken. Hoe hebben Caroline Gennez en haar entourage zo'n inschattingsfout kunnen maken?

In de politieke wetenschappen zijn dergelijke situaties van falende besluitvorming al vaak het onderwerp geweest van onderzoek. Irving Janis bestudeerde in jaren zeventig onder meer de beslissing van de Amerikaanse president John F. Kennedy en zijn entourage om in 1961 met een groep anti-Castrorebellen Cuba binnen te vallen. Het Varkensbaai-incident - genoemd naar de plaats waar de invasie werd uitgevoerd - staat bekend als een van de grootste blunders uit de Amerikaanse geschiedenis. Zowel de keuze van de landingsplaats als de onderschatting van de populariteit van het Castro-regime hebben er (achteraf gezien) toe geleid dat het plan tot mislukken gedoemd was. Janis vroeg zich af hoe het kon dat teams van experts en ervaren vaklui toch overduidelijk domme beslissingen konden nemen. Hij analyseerde deze en andere fatale beslissingen van naaldje tot draadje en zag weerkerende condities en situaties, die hem een fenomeen deden ontwaren dat hij groepsdenken noemde.

Groepsdenken ontstaat wanneer kleine groepen mensen een belangrijke beslissing moeten nemen in een stressvolle omgeving, dikwijls veroorzaakt door een externe dreiging. In zo'n situatie heeft men vaak de neiging om zich te gaan isoleren van de buitenwereld en alleen nog met elkaar rekening houden om beslissingen te nemen. Het gevolg is dat men onvoldoende de verschillende alternatieven tegen elkaar afweegt en de tekortkomingen van de oplossingen die worden voorgesteld niet meer ziet.

Laten we deze theorie even toepassen op wat zich de afgelopen week bij de SP.A heeft voorgedaan. Caroline Gennez en haar directe omgeving opereren duidelijk onder stressvolle omstandigheden. De verkiezingsnederlaag, de manier waarop de kandidatuur van Gennez als het ware door de partijtop werd opgelegd, de interne oppositie van SP.A-Rood en het beperkt aantal mandaten dat bij de Vlaamse en Europese verkiezingen te verdelen zullen zijn, veroorzaken heel wat moeilijkheden binnen de partij. In deze omstandigheden moest een kleine groep besluitvormers rond de voorzitter een manier bedenken waarop Bert Anciaux en zijn aanhang in de partij konden worden binnengeloodst. Dat zelfs Louis Tobback niet op de hoogte was van de beslissing tot naamsverandering duidt er op dat de groep zich in een belangrijke mate van de buitenwereld heeft afgesloten: 'Men zit daar in een groepje samen en op het einde is dat een eigen logica.' Het zijn de woorden van Johan Vande Lanotte. Hij had het toen over de regering-Leterme die moest beslissen hoe ze zou reageren op de vernietigende brief van het Hof van Cassatie. Ze zijn net zo goed van toepassing op de beslissing over de naamsverandering van de SP.A. Een beslissing waar Vande Lanotte hoogstwaarschijnlijk zelf bij betrokken was.

Missen is menselijk. Echte intelligentie en bekwaamheid blijken niet uit een foutloos parcours, maar uit de bereidheid te leren uit je eigen falen. Janis en andere onderzoekers van mislukte besluitvorming formuleerden enkele aanbevelingen om niet in de val van het groepsdenken te trappen. De belangrijkste aanbevelingen komen steeds op hetzelfde neer: openheid. Besluitvormers wordt aangeraden naar buiten te treden, met zo veel mogelijk mensen te overleggen en zo veel mogelijk alternatieven in overweging te nemen. Het is voor organisaties die groepsdenken willen vermijden heel belangrijk in hun besluitvormingsproces momenten in te bouwen waarbij ze verplicht worden om met de buitenwereld te communiceren.

Eén manier om binnen een organisatie als een partij meer openheid in de besluitvorming te realiseren, is de interne democratie versterken. Als besluitvormers weten dat ze beslissingen die ze nemen een tijdje later bij een grote groep van mensen moeten verdedigen, zullen ze meer geneigd zijn vooraf die mensen te raadplegen. Zo wordt het risico dat men zich gaat isoleren voor een stuk verminderd. Bij de Vlaamse socialisten is de traditie misschien te sterk gericht op het beslissen in kleine clubjes en staat de top van oudsher weigerachtig tegenover inspraak van de basis. Dat is jammer, te meer daar het de socialisten geweest zijn die in België, net als in de rest van West-Europa, de democratie hebben gerealiseerd. Het zou wellicht geen slecht idee zijn om dat democratisch ideaal sterker op de interne partijwerking toe te passen. Dat lijkt me niet enkel een rechtvaardiger manier van werken, het zal de kwaliteit van de beslissingen ook ten goede komen.

Steven Lannoo is onderzoeker aan het Ghent Institute for Political Studies.


DS, 19-01-2009

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB