Thatcher met een snorretje


BRUSSEL - De meest eurosceptische president leidt sinds donderdag de Europese Unie: Vaclav Klaus (67), president van Tsjechië, ook 'Margaret Thatcher met een snorretje' genoemd.


Welk beeld hebben we van Tsjechië? In het algemeen rozengeur en maneschijn, zeker naar de maatstaven van de landen van het voormalige Oostblok. Voor de Eerste Wereldoorlog was Tsjechië - toen onderdeel van het Oostenrijks-Hongaarse rijk - een van de welvarendste regio's ter wereld en zijn hoofdstad Praag is al eeuwen een van de culturele hoofdsteden van Europa.

Tsjechen zijn notoire vrijdenkers en kwamen in 1969 in Praag in opstand tegen het communisme en de Sovjet-invloed. Met de schrijver Vaclav Havel had Tsjechië een van de bekendste dissidenten van het Oostblok in huis, en na de democratische 'Fluwelen revolutie' van 1989 werd diezelfde Havel een democratische icoon en president van het land, tot 2003.

De scheiding van Tsjechoslovakije, in 1993, leek aanvankelijk veel beter te worden verteerd in Tsjechië dan bij kleine broer Slovakije. Zodat Tsjechië een logische kandidaat was om in 1999 als een van de eerste ex-communistische landen in Centraal-Europa toe te treden tot de Navo, en in 2004 tot de EU. Voeg daaraan toe dat de Tsjechen de uitvinders van de pils zijn, en het is duidelijk welk sterk merk Tsjechië en Praag vormen.

Donderdag, op 1 januari, werd Tsjechië voor het eerst voorzitter van de Europese Unie. En plots blijkt er vooral bezorgdheid te heersen.

Begin december had een delegatie van het Europese Parlement een onderhoud met president Vaclav Klaus - de opvolger van Havel en in zowat alles dien tegenpool - en het gesprek eindigde in een schandaaltje. Het groene europarlementslid Daniel Cohn-Bendit had voor de Tsjechische president een cadeautje bij: een Europese vlag. Klaus weigert namelijk zo'n vlag uit te hangen in zijn ambtsgebouw, de statige Praagse burcht.

Onlangs ging Klaus op staatsbezoek in Ierland nog ostentatief dineren met de voortrekker van de Ierse neen-campagne tegen het nieuwe Europese Verdrag van Lissabon. Tsjechië is naast Ierland het enige EU-land dat het Verdrag nog niet heeft geratificeerd.

Na het gesprek met de europarlementsleden in de Praagse burcht liet Klaus verspreiden dat hij de kritische toon van de volksvertegenwoordigers niet had gesmaakt en dat hij 'in zes jaar (presidentschap, nvdr.) niet zo was behandeld'. Het bleek ook dat hij het 'vertrouwelijke gesprek' had laten opnemen en de details van het onderhoud stonden prompt op de presidentiële website, tot verbijstering van de europarlementsleden.

Diezelfde Klaus, omwille van zijn ultraliberale standpunten wel eens 'Margaret Thatcher met een snorretje' genoemd, is als president van Tsjechië sinds donderdag officieel voorzitter van de Europese Unie - hoewel het presidentschap in Tsjechië grotendeels ceremonieel is. De regering van premier Mirek Topolanek, van dezelfde centrumrechtse partij als Klaus, wil dan weer het beste maken van het prestigieuze voorzitterschap.

De onderlinge tweedracht komt nog sterker uit de verf omdat het Tsjechische voorzitterschap volgt op de wervelwind van de vorige voorzitter, de Franse president Nicolas Sarkozy. En net op de begindag van het Tsjechische EU-voorzitterschap, op 1 januari, trad het vroegere 'kleine broertje' Slovakije toe tot de euro - als tweede ex-communistische land na Slovenië. Een signaal dat Tsjechië, dat nog geen eurodatum in zicht heeft, zijn voorsprong op Slovakije kwijt is.

Wordt Europa stuurloos in het komende halfjaar? Als het niet zou zijn voor de dreigende slechte publiciteit, zou president Klaus alvast niet rouwig zijn om een signaal van 'minder Europa' in plaats van 'meer Europa'.

Vaclav Klaus (67) is tegelijk een van de meest controversiële politici van Tsjechië en de populairste politicus van het land. Aanvaringen heeft hij nooit geschuwd, al is zijn parcours zelf verre van rechtlijnig.

Anders dan vele huidige Tsjechische politici was Klaus nauwelijks actief tijdens de Praagse Lente van 1968. Meer: hij scheldt de anticommunistische dissidenten van toen, onder wie zijn voorganger Vaclav Havel, wel eens uit voor 'elitisten'. Tijdens de Praagse Lente schreef Klaus, een econoom van opleiding, wel enkele artikels over noodzakelijke economische hervormingen, maar terwijl de echte dissidenten de cel ingingen, ging Klaus na het oprukken van de Sovjet-tanks in Praag gewoon werken in de toenmalige Tsjechoslovaakse Nationale Bank, tot 1986.

Hij werd pas politiek actief in de relatief veilige tweede week van de democratische Fluwelen Revolutie van 1989, maar maakte dan als econoom snel carrière onder de economisch weinig geschoolde democratische voorhoede.

Hij kreeg ook al snel een kwalijke naam: Klaus werd en wordt altijd geassocieerd met corruptie, vriendjespolitiek en populisme. De toenmalige minister van Buitenlandse Zaken, de ex-dissident Jirzi Dienstbier, zei daarover: 'Terwijl wij bezig waren een land op te bouwen, was Klaus bezig een eigen machtsbasis op te bouwen door ons aan te vallen als zijnde “elitair,.' Vaclav Havel noemde Klaus' economische politiek eens 'gangsterkapitalisme'.

In 1991 won Klaus met zijn nieuwe Burgerdemocratische Partij (ODS) de verkiezingen en hij werd premier van het Tsjechische landsdeel van Tsjechoslovakije. In 1992 onderhandelde hij met de Slovaakse autocraat Vladimir Meciar de splitsing van Tsjechoslovakije, zeer tot ongenoegen van de toenmalige president Havel. Het typeert Klaus, die altijd pleit voor referenda over nieuwe EU-wetten, dat hijzelf een referendum over de Tsjechoslovaakse scheiding weigerde, omdat hij wist dat de bevolking de splitsing niet wou. Ze werd toch een feit, op 1 januari 1993, en wordt nauwelijks nog betreurd.

Daarna reed Klaus een hobbelig parcours. In 1997 moest hij aftreden als premier door een financieringsschandaal in zijn partij. De beide volgende verkiezingen verloor hij - maar hij wist zich persoonlijk staande te houden als parlementsvoorzitter, door een akkoordje met de sociaal-democratische regering. In 2003 aanvaardde hij, danig politiek verzwakt, voor zijn partij de kandidatuur voor het presidentschap, als 'uitboljob'.

In Tsjechië wordt de president verkozen door het parlement, en daar raakte de ultraliberale Klaus nipt verkozen met merkwaardige steun van de Communistische Partij. Ook zijn herverkiezing in 2008 dankte Klaus aan enkele bizarre stemmanoeuvres in een schandaalsfeer.

Als president bleef Klaus controverses uitlokken. Zo prijst hij zichzelf om zijn 'libertaire' standpunten, maar hij probeerde de wet op een geregistreerd partnerschap voor homo's tegen te houden met een presidentieel veto - dat werd ontkracht door het parlement, zodat het vrijdenkende Tsjechië het eerste ex-communistische land werd met zo'n legaal partnerschap.

Klaus sprak ook vergeefs een veto uit tegen een nieuwe antidiscriminatiewet, tegen de Tsjechische invoering van het Europees arrestatiebevel en tegen de toetreding tot het Internationaal Strafhof. Volgens Klaus gaat het telkens om 'politieke correcte projecten' die een aanslag zijn op de nationale soevereiniteit. Berucht is ook zijn verzet tegen het idee dat de mens een hand heeft in de klimaatopwarming, en hij noemt de milieubeweging geregeld 'de moderne tegenhanger van het communisme'.

Terwijl vele van zijn landgenoten slechte herinneringen hebben aan de Sovjet-tanks en kritisch zijn voor Poetins Rusland - oud-president Vaclav Havel op kop - vindt Klaus dat buitenstaanders geen recht hebben om de mensenrechtenschendingen in Rusland te veroordelen. Precies door die balorigheid heeft Klaus zijn aanhangers, maar politiek efficiënt is hij eigenlijk zelden geweest. Hoewel hij als president ostentatief geen openlijk standpunt innam voor het referendum over de toetreding tot de Europese Unie in 2003, stemde 77 procent van de bevolking voor het lidmaatschap.

Zijn halsstarrigheid heeft hem ook weinig vrienden bezorgd in zijn eigen partij, waar hij partijleider en premier Mirek Topolanek openlijk ten val probeert te brengen. Toen bij de recente ODS-voorzittersverkiezingen 'zijn' kandidaat dreigde te verliezen - wat ook gebeurde - stuurde Klaus een sms naar ODS-partijgenoten om te dreigen dat hij hen bij een verkeerde keuze uit zijn gsm zou schrappen. Daarna kondigde hij aan zijn eigen partij te zullen stichten.

Welke impact zal de onvoorspelbare Klaus op het EU-voorzitterschap hebben in de komende zes maanden? Europa staat voor een diepe economische crisis, zit met Rusland met een energie- en veiligheidsprobleem en moet voor het eigen Verdrag van Lissabon nog enkele moeilijke hordes nemen, onder meer in Tsjechië. Als nieuwe EU-voorzitter is Tsjechië zelf economisch aan het wankelen en het is politiek intern erg verdeeld.

'Het gedrag van Klaus wordt een van de grote vragen - en mogelijk een van de grote obstakels - van de komende zes maanden', zegt de Tsjechische politicoloog David Kral van de denktank Europeum in Praag. 'Het is wel duidelijk dat zijn partij en de regering hebben gekozen voor een pragmatische, meer pro-Europese koers. De regering heeft al uitgesloten dat hij de grote Europese raden mag voorzitten. Maar waarschijnlijk zal Klaus toch een rol voor zichzelf zoeken, al was het maar formeel.'

En zo wordt het wachten op de eerste rel.


DS, 03-01-2009 (Jorn De Cock)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB