Turks-Armeense relaties ontdooien


Het conflict in Georgië confronteerde Armenië pijnlijk met zijn grenzen. De banden met vijand Turkije aanhalen wordt almaar dwingender. Het historische blitzbezoek van de Turkse president Abdullah Gül aan Jerevan bracht zaterdag hoop en protest.


De Armeense hoofdstad lijkt zaterdagavond in oorlog. Duizenden politiemannen en soldaten nemen het centrum en de straten rond het Hrazdan-stadion in. Niets wordt aan het toeval overgelaten voor het historische bezoek van de Turkse president, Abdullah Gül, aan zijn Armeense ambtgenoot, Serzh Sargsyan. Het was bijna een eeuw wachten op een ontmoeting tussen staatshoofden van de twee landen. De kwalificatiewedstrijd voor het WK voetbal in 2010 is ook het eerste sportieve duel in jaren.

Op de heuvel langs het stadion maakt het genocidemuseum symbolisch een statement. Turkije weigert de anderhalf miljoen Armeense doden die in 1915 vielen, te erkennen als genocide. Geen enkele fan ontsnapt aan de wapperende rode vlaggen die aanhangers van de anti-Turkse Dashnaksutyun-partij er uitvouwen. Eerder op de dag protesteren nationalisten gehuld in zwarte T-shirts bedrukt met slogans als 'We vragen vergelding', of, extremer 'Armenia über alles'.

De geruchtenmolen in Jerevan sloeg de dagen voor de wedstrijd danig op hol. Her en der verspreidden Armeniërs het nieuws dat er liefst 20.000 Turkse supporters zouden komen opdagen. De kleine honderd Turken die ook echt naar Jerevan afzakten, boezemen in een bijna lege tribune van het stadion, tussen meer dan 40.000 Armeniërs, nochtans weinig angst in. 'Tijd voor een grenzeloze broederschap', staat er op hun spandoeken. Als de Turkse ploeg het veld oploopt, weergalmt een oorverdovend fluitconcert. Hier en daar zit een Armeense supporter gehuld in de vlag van Nagorno-Karabach, de Armeense enclave in buurland Azerbeidzjan die de twistappel vormt tussen de twee landen en ook roet strooit in de Armeens-Turkse relaties. Het is eigenaardig om in een stadion niet eens te horen dat er gescoord wordt. Alleen springende supporters in de Turkse tribune en het scorebord bevestigen de 0-2 nederlaag van het thuisland. Nog voor het einde van de wedstrijd verlaten de ontgoochelde fans massaal het stadion.

Jerevan zet de nacht rustig in. Maar niet zo kalm als de week voordien, toen de hoofdstad ongewild autovrij was. Door het conflict in buurland Georgië kwam er geen olie meer door, wat de auto's, maar ook veel bedrijven drie weken lang zo goed als drooglegde. Liefst 70 procent van alle import komt via Georgië het land binnen. De grens met de vijanden Turkije en Azerbeidzjan is al meer dan vijftien jaar gesloten. Alleen Iran is nog een aanvoerroute, maar instabiel genoeg om Armenië zijn slechte relaties met de Turken grondig in twijfel te doen trekken.

Armenië is geopolitiek stratego gewoon, maar de inzet van het spel wordt almaar groter. 'Augustus was een zware maand', vertelt minister van Financiën Tigran Davtyan. 'In drie weken tijd ging er naar schatting 500 miljoen dollar verloren. Bovendien kreeg het imago van de hele regio een deuk.' Door de recente spanningen in de Kaukasus wil Turkije zich meer in de regio profileren. Voor de Armeense overheid wordt de opening van de grens noodzakelijk om de afhankelijkheid van de Georgische handelsroutes in te perken. Het land staat economisch aan de rand van de afgrond en veel mensen leven in armoede. Meer dan een derde van de buitenlandse investeringen komt van de diaspora, de grote Armeense gemeenschap die na de genocide wegtrok. Armenië telt drie miljoen inwoners in het moederland en vier miljoen daarbuiten, in onder meer de Verenigde Staten en Rusland. Vooral die diaspora kwam massaal opdagen voor de historische voetbalwedstrijd. Ze houdt de herinnering aan de genocide levend.

Het lijkt onwaarschijnlijk dat Turkije de genocide ooit erkent. Het blijft vasthouden aan het excuus dat het oorlog was en dat beide partijen burgers verloren. Het wordt nu afwachten of Turkije de grens ook effectief opent, wat niet meteen het geval lijkt. Niet dat er nu geen handel is, alleen gebeurt die nogal omslachtig. Aan de grens met Georgië zijn enkel Turkse vrachtwagens te bespeuren.

De gesloten grens is zowat het middel bij uitstek dat Turkije heeft om Armenië onder druk te zetten in de kwestie rond Nagorno-Karabach. Turkije steunt daarin Azerbeidzjan. In de Azerbeidzjaanse pers wemelde het de voorbije dagen van de kritiek op het bezoek van Gül. Ankara besloot dan ook snel om de komende weken de president naar Bakoe te sturen.

De gemiddelde Armeniër reageert verdeeld op de toenaderingspogingen van de overheid. Alice Safaryan vindt dat de grens met Turkije snel open moet. 'Maar diep vanbinnen is geen enkele Armeniër pro-Turks. De last van de geschiedenis is loodzwaar. Het blijft raar om een Turk te zien, je denkt meteen aan het verleden', zegt de jonge vrouw. 'Vandaag zijn we met drie miljoen. Dat had wel anders kunnen zijn.' Tegelijk gelooft ze erin dat Turkije als potentieel lid van de EU wellicht zal moeten evolueren.

Kristine, die liever niet met haar achternaam in de krant komt, is sceptisch. 'Eerlijk gezegd geloof ik niet dat er veel aan onze relaties zal veranderen.' Zelf is ze wel tevreden dat de Turkse president naar haar stad afzakt. 'Maar het zal generaties duren eer volledig normale relaties mogelijk zijn. Kijk, het zit ook in kleine dingen. In het Westen is er de uitdrukking roken als een Turk. Toen ik als kind met mijn broer vocht, zei mijn moeder dat we vochten als een Turk.'


DS, 08-09-2008 (annelien de greef)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB