Van Euripides tot Sierens


Hoe is het mogelijk, vraagt Luc Devoldere zich af, dat leerkrachten Nederlands een slecht rapport krijgen omdat ze te veel literatuur gaven. 'Het in Keulen een treinkaartje kunnen bekomen, is een belangrijker doelstelling geworden in het vak Duits dan een gedicht van Goethe lezen.'


Er waart een spook door Europa, door Vlaanderen om precies te zijn. Het fluistert ons toe dat we de luisteraar, de kijker en de leerling niet mogen overschatten. Die zou niets willen leren en niet op zijn tenen willen gaan staan. Niets is minder waar. Er heerst koudwatervrees voor inhoud, voor een zekere ernst, voor drempels. Terwijl drempels bestaan om er overheen te stappen, al dan niet onder begeleiding. Een film die mag ingeleid worden op televisie, een boek waarover mag gesproken worden zonder dat er beeld bij hoeft, een taal die een standaard mag hebben. Omdat een standaard nodig is. Omdat pas een norm afwijkingen mogelijk en interessant maakt. Een canon omdat een canon het voortdurende gesprek is over de canon. Het stellen van een norm is democratisch. Men moet er wel alles aan doen dat zoveel mogelijk mensen opschuiven in de richting van die norm, die standaard en van alles vernemen over die canon.

Ik wil het hier op het einde van het schooljaar over onderwijs hebben. Scholen worden doorgelicht. Daar is niets mis mee. Maar ik hoorde onlangs over een school waar leerkrachten Nederlands in de derde graad van het middelbaar onderwijs een slecht rapport hadden gekregen. Zij gaven namelijk te veel literatuur. 'Door een gebrek aan leerplanstudie en aan de implementatie van het leerplan overheerst het literaire onderwijsleergesprek en sluiten de leerinhouden onvoldoende aan bij de belevingswereld van de leerlingen.' Leest u deze lelijke zin nog eens. De leerkrachten lazen te weinig 'zakelijke' teksten en maakten de grote fout de leerling niet 'centraal' te stellen in hun onderwijs maar de literatuur zelf. Ik citeer nog uit het rapport: 'De kennisoverdracht overheerst ten koste van de ontwikkeling van de actieve taalvaardigheid van de leerlingen. (…) Het aanreiken van de literaire component is vaak een doel op zich en niet bedoeld om leerlingen te versterken in het bewuster en preciezer verwoorden van hun leeservaringen.'

De humaniora was tot enkele decennia geleden een vormingsmodel, hoofdzakelijk gebaseerd op taal- en literatuuronderwijs, op het geloof dat de werkelijkheid adequaat, en als het even kon: esthetisch verantwoord, verwoord moest worden. Die tijd is voorbij.

Zonder over ontlezing te spreken, kunnen we niet heen om het feit dat langzaam maar zeker een andere omgang met geletterdheid aan het groeien is. Informatie wordt nu ook, en meer en meer, via andere dragers aangeboden dan die van het gedrukte woord. Informatie wordt geconsumeerd, op de maat van de eigen behoefte. Ze moet ook sneller en korter. De brede adem heeft het moeilijk. De diepgang en nuancering ook. Echte kritiek veronderstelt de gave der onderscheiding. Ze veronderstelt ook afstand van de waan van de dag.

Een samenleving heeft nochtans blijvend lezers nodig, goede lezers. Die een tekst kunnen ontleden, een boodschap kunnen ontrafelen, die een subtext herkennen en de context blijven zien.

De immer scherpzinnige Nietzsche schreef meer dan honderd jaar geleden het volgende: 'Onze “hogere, scholen zijn allemaal op de dubbelzinnigste middelmatigheid ingesteld, met leraren, met leerpakketten, met leerfinaliteiten. En overal heerst een onfatsoenlijke haast, alsof er iets verzuimd zou zijn indien een jongeman op zijn 23ste jaar nog niet 'klaar' is, nog geen antwoord weet op de 'hoofdvraag': welk beroep? Een hoger soort mens, met permissie, houdt niet van 'beroepen', omdat hij zich juist geroepen voelt... Hij neemt tijd voor zichzelf, hij denkt er helemaal niet aan 'gereed' te zijn - als je dertig bent, ben je in de zin van een hogere cultuur een beginneling, een kind.'

Overal zie je achter de façade van het onderwijs vandaag de onfatsoenlijke haast aan het werk. Iedereen is erdoor aangetast: ouders, leerlingen, zelfs leraren en scholen.

De 'leren leren'-ideologie (leren hoe aan informatie te geraken zonder de kennis zelf te bezitten) is die van de markt: in de overdaad van snel verouderde gegevens moeten werknemers het relevante materiaal weten te vinden. Informatie heeft slechts actuele waarde. Het hic et nunc: dat wat nu verschijnt op mijn scherm; niet wat ik in mijn hoofd heb hangen (een uit het hoofd geleerd gedicht bijvoorbeeld) Kennis an sich, eruditie is in die mentaliteit uit den boze, want overbodig en nutteloos. Ze levert namelijk niets op. J.C. Bloem zei over eruditie de onsterfelijke woorden: 'Ik zou ontzachlijk geleerd willen zijn - en er niets mee doen.' Kom daar vandaag maar eens mee om.

Het taalonderwijs is in de ban geraakt van het paradigma van de communicatie. In de wereld van reclame en politiek is de enige vraag die nog telt: hoe breng ik mijn boodschap zo efficiënt mogelijk over? Die communicatie is gericht op overtuiging, op aanvaarding en op kopen. Zo kwam het dat in Keulen een treinkaartje aan een loket kunnen bekomen, een belangrijker doelstelling werd in het vak Duits dan een gedicht van Goethe lezen.

Het grote belang van literatuur is nochtans weer duidelijk geworden door de herontdekking van de tweede en zo lang ondergesneeuwde traditie in de moderniteit, die van de sceptische, tolerante redelijkheid van Montaigne, Rabelais en Shakespeare. Naast de andere Cartesiaanse traditie van de abstracte en economische rationaliteit, die met zo weinig mogelijk inspanning een maximum rendement wil realiseren, die weten als meten beschouwt, heeft de traditie van Montaigne en Shakespeare oog voor context, voor de concrete situatie en de aan plaats en tijd gebonden mens, en voor het belang van literatuur. In literatuur wordt immers onnadrukkelijk en zijdelings een diep inzicht over de mens aangereikt. Literatuur biedt geen oplossingen voor problemen, maar ze kan door de schepping van een symbolische wereld de werkelijkheid wel inzichtelijker maken. In de grote literatuur komt men meer over de mens te weten dan men zelf in zijn beperktheid kan ervaren. Grote literatuur stelt op indirecte manier de vragen waar elke generatie mee worstelt. Ze biedt geen waarheid, en toch is haar waarheidsgehalte vaak immens.

In het rapport van de school en de leraar waar ik het hierboven over had, lees ik dat de basis van de kennisoverdracht in het laatste jaar toneel is 'van Euripides tot Arne Sierens'. Zalig die school waar dat het geval is.

Luc Devoldere gaf vele jaren les en is nu hoofdredacteur van Ons Erfdeel


DS, 25-06-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB