Het neoliberalisme spreekt Engels


Het overwicht van het Engels aan de universiteit dreigt het Nederlands ongeschikt te maken als wetenschapstaal. En, meent Marc Reynebeau , taal is nooit waardevrij. Wie alleen het Engels in de wetenschap duldt, duldt daar ook alleen zijn liberale ideologie.


Het is met het Engels in het onderwijs net zoals met BHV: wie wil begrijpen waar al die politieke drukte er rond voor nodig is, moet wat afweten van de geschiedenis. Want beide kwesties gaan over historische trauma's, over de plaats van het Nederlands in de universiteit en rond Brussel.

Daarom is de vrees voor het voortbestaan van het Nederlands nog altijd niet weggeëbd. Toch is het Nederlands in België allicht de best door wetten beveiligde taal ter wereld, op het Frans in de Canadese provincie Québec na. En als het een vijand heeft, dan schuilt die in eigen haard, bij de verslonzing van het Nederlands in het dagelijkse taalgebruik.

Minister van Onderwijs Frank Vandenbroucke (SP.A) kreeg woensdag dus erg voorspelbaar tegenwind in het Vlaams Parlement. Hij wil namelijk enkele zandzakjes weghalen die het Nederlands in het hoger onderwijs beschermen tegen overspoeling door andere talen. Want daar bestaat weinig ruimte voor andere talen, versta: voor het Engels. En dat maakt het lastig om studenten uit het buitenland aan te trekken. Vanwaar overigens die obsessie voor buitenlandse studenten? Niet dat ze kwaad kunnen, integendeel. Maar de te honkvaste Vlaamse studenten zouden al heel wat internationaler gaan denken als ze zelf wat vaker de hort op gingen. De waarheid is dat het aantrekken van vreemde studenten vooral een geldkwestie is: ze brengen meer op.

Maar daarover ging het niet in de kritiek op Vandenbroucke, wel dat het Engels een extra drempel opwerpt voor kansarmen en allochtonen. Het is een roerendmaar niet zeer overtuigend argument, want het getuigt van selectieve verontwaardiging. Het strookt niet met de structurele verwaarlozing van kansarmen en allochtonen elders in het onderwijs en in de samenleving.

Of zouden zij intellectueel niet in staat zijn om Engels te leren? Niet-kansarme Vlamingen maken zich, anders dan ze denken, nochtans beter niet te veel illusies over de kwaliteit van hun Engels. Hun papers lijken daarvoor te vaak gesteld in een bedroevende mikmak van in Engelse woordjes omgezet 'Vlaams'.

Het probleem is nog erger voor de menswetenschappen. Moleculen gedragen zich overal ter wereld volgens dezelfde regels, zodat een Engelstalige studie daarover de grootste kans heeft om haar publiek te bereiken. Maar een in dito demografische studie over Limburg, zal misschien wel een welwillende lezer in Singapore vinden, maar verdwijnt uit het blikveld van wie ermee echt is gebaat, de Limburgers.

Maar ook in de menswetenschappen sloeg de anglomanie toe. Van moetens, want een wetenschapper, al werkt hij rond archeologische vindplaatsen in Oudenaarde, moet in Engeltalige internationale tijdschriften publiceren, of hij kan zijn carrière vergeten. Dat komt door een beate opvatting van de noodzakelijke internationalisering. En dat systeem produceert met belastinggeld betaalde vorsers die geen benul meer hebben van maatschappelijke dienstverlening, al is dat een essentiële opdracht van de universiteit.

Bovendien schaadt een eenzijdige verengelsing van de (mens)wetenschappen het Nederlands zelf. Een taal die niet (meer) wordt gebruikt in de wetenschap, ontwikkelt al evenmin de daarvoor noodzakelijke, gespecialiseerde terminologie. Ze wordt letterlijk woordeloos. De economie of de ICT kennen voor centrale vakgebieden al geen evenwaardige Nederlandse termen meer.

Er is niets mis met leenwoorden, maar als jargon onvertaald blijft, kan de wetenschap de taal niet langer voeden en wordt hij maatschappelijk nutteloos. Communautair België zou vast inspiratie kunnen putten uit de idee van multilevel governance, maar het kent niet eens het begrip, laat staan wat het betekent.

Idem voor de wetenschappelijke rol van de taal zelf. Een eeuw geleden maakte kardinaal Mercier zich erg onpopulair bij de flaminganten toen hij beweerde dat het Vlaamse boerentaaltje ongeschikt was voor de wetenschap. De vernederlandsing van de universiteiten bewees zijn ongelijk. Maar nu kan hij postuum toch gelijk krijgen. Een Nederlands zonder eigen terminologie wordt wetenschappelijk irrelevant.

Er komt nog iets bij, wat adepten van het beate geloof meestal over het hoofd zien. Tot deze believers behoort minister Patricia Ceyssens (Open VLD) van Wetenschapsbeleid. Zij heeft immers geen kinderen maar kids, of hoe zeggen ze dat in het Chinees?

Taal is nooit neutraal of waardevrij. Ze ontstaat en groeit in een specifieke context, met eigen ideeën, opvattingen en tradities, en ze draagt daar de sporen van, onder meer in de vorm van, vaak onbewuste, ideologische interpretaties. De taal brengt een specifieke, waardegeladen manier van denken met zich mee.

Een voorbeeld. Het belangrijke politicologische begrip 'republiek', dat ruimer is dan alleen de staatsvorm, heeft in de Angelsaksische traditie, om strikt historische redenen, een bij uitstek individualistisch karakter. De Franse politieke filosofie geeft er integendeel een veel meer staatse invulling aan. Met andere woorden, een student die alleen Engelstalige handboeken leest, neemt er onbewust die veel meer liberale bijbetekenis vanzelf bij.

Ironisch genoeg getuigt de grond van hele kwestie symbolisch net van dat verschil in waarden. De reden waarom de universiteiten moeten verengelsen, is dat ze zich mondiaal met elkaar moeten kunnen meten. Uit die gedachte spreekt een Angelsaksisch begrip van de mondialisering, die erg competitief is opgevat, terwijl de klassieke continentaal-Europese traditie veel meer coöperatief dan concurrentieel is ingesteld. Het neoliberalisme spreekt Engels.

Zoals de Gentse economist Marc Buelens het wat lapidair formuleert in de inleiding bij een handboek bedrijfskunde: het Engels bracht niet alleen Shakespeare, maar ook George Bush voort. Het is dus bepaald zorgwekkend om in de bibliografieën van de meeste menswetenschappelijke studies te moeten zien dat de overgrote meerderheid van de aangehaalde werken, zeker de theoretische, Engelstalig en zelfs vrijwel uitsluitend Amerikaans is.

Het probleem is niet zozeer het Engels op zichzelf, wel het English only. Een eenzijdige verengelsing doet de pluraliteit verschralen. Terwijl ze de illusie creëert dat ze de wereld opengooit, snijdt ze de wetenschapsbeoefening integendeel af van andere, niet-Angelsaksische tradities.

Wie geen benul heeft van de Duitse of Franse wetenschapsscholen, heeft geen besef van de invalshoeken die daarin bestaan. En wie verstoken blijft van de choc des idées, zal nooit het licht zien.

De gevolgen daarvan zijn soms onvermoed, bijvoorbeeld in de manier waarop de Wetstraat aankijkt tegen de jeugdpsychiatrie. Daar botst de psychoanalytische benadering, die zwaar doorweegt in de Franse traditie, met de Angelsaksisch geïnspireerde gedragspsychologie die vooral in Vlaanderen is verspreid.

Waarmee dit verhaal terug is bij zijn begin: meertaligheid. Als wetenschappers meer kennen dan alleen Engels (en Nederlands), kunnen zij het beste halen uit zoveel mogelijk verschillende taal- en cultuurgebieden, ook de Nederlandse. Alleen dat onderzoek kan garant staan voor uitmuntendheid. Of excellence, zoals ze zeggen. Tenzij pluralisme geen waarde zou zijn, maar ook dat is een ideologische keuze.

Marc Reynebeau is redacteur van deze krant.


DS, 19-01-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB