Het wildste Westen

Joseph O'Connor, Redemption Falls


Hoe verging het Amerika na de burgeroorlog? De Ierse auteur Joseph O'Connor schreef er een meeslepende roman over. Historische romans hebben pas een waarde als ze ook iets vertellen over onze wereld vandaag, vindt O'Connor. 'Ik hoop dat mijn verhalen een hedendaagse hartslag hebben.'


Ik heb nog maar zelden een schrijver ontmoet die zoveel plezier schept in interviews als Joseph O'Connor. Met uitzondering van gretige debutanten schuiven de meeste auteurs niet dolenthousiast aan tafel voor een gesprek. O'Connor is nochtans geen beginneling. 'Als schrijver zit je constant geïsoleerd in je kantoor. Het is fijn om dat patroon te doorbreken en mensen te ontmoeten die over je boek willen praten. Het interesseert me echt wat jullie ervan denken.'

Redemption Falls is O'Connors zesde boek. Eerder verschenen De verkoper, Inishowen en Stella Maris in het Nederlands. Die laatste roman was de opener van een trilogie over Ierse immigratie. Het is een verhaal over Ierse migranten die de achttiende-eeuwse hongersnood in hun land ontvluchten en uitwijken naar de VS. O'Connors nieuwste roman is deel twee. Net als Stella Maris is het een turf die je heel wat winteravonden zoet zal houden. Redemption Falls is geen vervolg op Stella Maris. De setting en de personages zijn nieuw. Redemption Falls begint in 1865, net na het einde van de Amerikaanse burgeroorlog. Eliza Mooney trekt blootsvoets door verwoeste spookstadjes, op zoek naar haar broertje. Ze kruist het pad van James Con O'Keeffe, gouverneur van Redemption Falls, de hoofdstad van een wetteloos, nog niet in kaart gebracht gebied.

'Het begon voor mij allemaal met Eliza die door een verwoest landschap loopt. Dat beeld diende zich telkens weer aan en ik kon het niet loslaten. Nochtans was ik toen bezig met een hedendaags verhaal. Dat heb ik opzijgelegd voor wat Redemption Falls zou worden. Ik stelde me Eliza niet voor in Boston of New York, de traditionele locaties voor verhalen over migratie. Het landschap was veeleer onherbergzaam. Ze zwerft over moerasgrond en kaalgesleten terrein.'

Historische romans staan vaak stijf van de feitjes en details. Sommige schrijvers kunnen het nu eenmaal niet laten om te etaleren hoe grondig hun research wel was. Ze onderbreken hun verhaal voor een uiteenzetting over korsetten en dan krijg je de indruk naar een powerpointpresentatie te kijken. Niets daarvan bij O'Connor, die zich voor Redemption Falls nochtans heel grondig heeft gedocumenteerd. 'Ik heb veel gelezen en heb een jaar rondgetrokken in de VS. Ik wilde het landschap beter leren kennen, de regionale accenten bestuderen. Een Ierse migrant uit Louisiana klonk anders dan een uit Boston. In de New Yorkse bibliotheek vind je opnames van al die accenten. Ik krijg veel lof voor de manier waarop ik al die verschillende stemmen in het boek laat weerklinken, blank, zwart, rijk, arm. Toch liet ik me vooral leiden door mijn fantasie. Voor ik begon te schrijven, heb ik al dat vooronderzoek laten bezinken. De feiten zaten wel nog in mijn achterhoofd, maar de verbeelding nam het voortouw en zo moet dat ook. Het is trouwens een illusie dat je een honderd procent accuraat verhaal kunt schrijven over de negentiende eeuw. Hoe weet je bijvoorbeeld op welke manier mensen liefhadden, rouwden, boos werden? Je moet bedenken dat we het hier hebben over een tijdperk dat nog geen Freud, democratie of vrouwenrechten kende. De intellectuele en emotionele ingesteldheid van een negentiende-eeuwer was heel anders dan de onze.'


Hartslag

Voor O'Connor hebben historische romans pas een waarde als ze ook iets te vertellen hebben over de wereld van vandaag: 'Ik hoop zeer dat mijn verhalen een hedendaagse hartslag hebben. Neem bijvoorbeeld O'Keeffe en zijn houding tegenover het Zuiden. Hij streed aan de zijde van de Noorderlingen, maar was toch niet tegen slavernij. In O'Keeffes ogen is het Zuiden een paradijselijke, exotische plek met mooie vrouwen. Wij zouden zijn houding naïef noemen, maar ze was karakteristiek voor die tijd. Ook president Lincoln was bij het begin van de oorlog geen tegenstander van slavernij. Net als het gros van de Noorderlingen verkoos O'Keeffe de ogen te sluiten voor het onrecht in het Zuiden. Je kunt die houding vergelijken met de manier waarop hedendaagse westerlingen door Afrika reizen of omgaan met beelden van hongersnood. Af en toe geven we wat geld om ons geweten te sussen, maar in wezen zijn weinig westerlingen echt bereid om hun levensstijl te veranderen als dat Afrika ten goede zou komen. We moeten ons er dus voor hoeden ons moreel superieur te voelen als het om de slavernij in het Zuiden gaat. In die zin zijn Stella Maris en Redemption Falls de modernste boeken die ik al heb geschreven.'

'Daarnaast wilde ik ook de nog steeds hardnekkige mythe van de Amerikaanse droom doorprikken: dat is een heel nobel en bewonderenswaardig idee, maar het heeft weinig uitstaans met de werkelijkheid. Over de slaven sprak men in dezelfde termen als over vee. Veel Ierse of Chinese migranten waren er niet veel beter aan toe. Ze waren wel vrij, maar die vroegste migranten kenden veel honger en ontbering.'


Mannelijkheid

De spilfiguur in dit epische verhaal is de ongrijpbare O'Keeffe, een Ierse vrijheidsstrijder die verbannen werd naar Australië en vervolgens ontsnapte naar de VS: 'O'Keeffe is een modern personage, iemand die zichzelf niet begrijpt. Ik denk dat de lezer aan het eind beter weet hoe O'Keeffe in elkaar zit dan hijzelf. Hij voelt zich gevangen in de mannelijkheid die hem door de maatschappij wordt opgelegd. Hij doet me denken aan de mannelijke hoofdpersonages in opera's van Verdi, tragisch en romantisch. O'Keeffe zit vol contrasten en tegenstrijdigheden en die leiden tot permanente onvrede.'

'Ik denk dat hedendaagse lezers O'Keeffe herkenbaar zullen vinden. Voor zijn cv heb ik me laten inspireren door het leven van Thomas F. Meagher, die ook lezingen gaf in New York en daarna aan Noordelijke zijde vocht. Maar voor de emotionele invulling van zijn personage liet ik mijn verbeelding de vrije loop, want zelfs de liefdesbrieven van Meagher klinken zakelijk. Alsof hij wist dat zijn documenten honderd jaar later nog zouden worden gelezen.'

Als student hield O'Connor helemaal niet van negentiende-eeuwse schrijvers als Dickens of Hawthorne, hij vond hen veel te paternalistisch. Dat is nu anders. Redemption Falls is een speelse hommage aan het werk van de victoriaanse grootmeesters: 'Bij Dickens had je een alwetende verteller die je meetrok in het verhaal, bij mij heb je veel meer stemmen. Toch denk ik dat de stijl en structuur wat negentiende-eeuws aandoen. Je hebt lange titels aan het begin van elk hoofdstuk, net als in de feuilletonromans uit die tijd.'

'Ik voer ook Dickensiaanse personages op: het weesjongetje, de verraden vrouw. Ik hoop dat ik hen meer psychologische diepgang heb gegeven. Hoe meesterlijk de verhaallijnen bij Dickens ook zijn, hij creëerde toch vooral tweedimensionale personages.'

'Behalve negentiende-eeuwse literatuur heeft de muziek van Woody Guthrie en Bessie Smith me geïnspireerd bij het schrijven. Ook westerns hebben onrechtstreeks hun stempel op het boek gedrukt. De schietscènes spelen zich af in het donker, zodat ze niet de grote climax vormen. Ik verzet me tegen de manier waarop het pioniersleven in de westerntraditie wordt geportretteerd. Ik hoop dat mijn boek minder archetypisch is en dat het toont hoe chaotisch en multicultureel het Westen echt was.'


Geheugenverlies

Eliza Mooney trekt door een hallucinant Amerika. De gebieden die O'Connor beschrijft, waren in de jaren 1860 nog niet in kaart gebracht. Dit gaf O'Connor heel wat artistieke vrijheid: 'Ik kon me heel wat meer permitteren dan wanneer ik over een goed gedocumenteerde plek zou schrijven, zoals het negentiende-eeuwse New York. Toch dacht ik aan bestaande plaatsen tijdens het schrijven. Ik heb Montana bezocht om er de sfeer in wintertijd op te snuiven. Het is ook nu nog een moeilijk bereikbaar, nauwelijks bevolkt gebied met beruchte sneeuwstormen. Je kunt je er moeilijk verplaatsen. In de hoofdstad Helena duiken herten op tot diep in het centrum. Als de mens er zou verdwijnen, kreeg de natuur er zo weer de bovenhand.'

'In 1860 was Montana nog heel wat minder toegankelijk. Het gebied maakte toen nog geen deel uit van de VS. In brieven van pioniers aan familie in Washington of New York lees je voortdurend “How are things back in the States?, Die pioniers hadden het gevoel in een ander land te wonen. Redemption Falls ligt ook in zo'n onbestemd gebied.'

Het slot van O'Connors migrantentrilogie wordt een kleinschalig, intiem verhaal. In de jaren 1920 werd de beroemde Ierse theaterschrijver John Millington Synge verliefd op de veel jongere actrice Molly Allgood. Synge was Anglo-Iers, hij stamde uit een protestantse familie van landeigenaars. Allgood kwam uit de katholieke arbeidersklasse. Hun geheime romance was een Romeo- en Juliaverhaal met een ongelukkige afloop.

'Synge koos voor fatsoen en niet voor de liefde. Hij stierf jong en betreurde vlak voor zijn dood dat hij niet was gaan samenleven met Molly. Ik vind de schijnheiligheid die toen heerste bij de hogere klassen interessant. Yeats, een collega van Synge en Allgood bij het Abbey Theatre, verzette zich tegen de affaire. Toch had hij er blijkbaar geen enkel probleem mee om Ierse werkmeisjes als personages op te voeren op het toneel.'

'Hoe gaat een land om met zijn verleden? Dat is voor mij een van de belangrijkste thema's van de trilogie en die kwestie zal dus ook terugkeren in het derde deel. Hoe verwerkt Amerika zijn burgeroorlog of zijn geschiedenis van moeizame migraties? Door er een ongevaarlijke klucht van te maken. In de jaren 1920 zagen veel komische toneelstukken het licht met stereotiepe Ierse personages. Die hebben weinig te maken met de realiteit. Ook sentimentaliteit is een manier om het verleden een plaats te geven. Volgens mij heeft sentimentaliteit weinig te maken met herinneren, wel met vergeten. Walt Whitman zei ooit dat de echte burgeroorlog nooit in de boeken zou terechtkomen. Hij vond dat een goede zaak, omdat oorlogsgruwelen te pijnlijk zijn. Ik twijfel nog over de manier waarop je je het verleden het best kunt herinneren. Het Amerikaanse sentimentele “geheugenverlies, is niet ideaal, Ieren hebben dan weer de neiging zich te veel vast te klampen aan vroeger. Ze schrijven er liederen over en richten standbeelden op.'

'Mijn collega Colm Tóibín, ook een Ier, vertelde me dat zijn moeder onlangs boos op hem werd toen hij een oude schoolvriend aansprak. De reden was compleet absurd: de voorouders van die man hadden ooit meegedaan met de Engelsen. Meer dan tweehonderd jaar geleden! Ierse koppigheid is al net zo zinloos als de Amerikaanse sentimentele reflex.'

Wat vinden Amerikanen van de manier waarop een Europeaan over hun oorlog schrijft?

'Voorlopig is de respons positief, maar ik bereid me voor op negatieve kritiek. Er zijn heel veel Amerikaanse boeken over de burgeroorlog met een nette chronologie en een eenduidig verhaal. Je zou ze het geschreven equivalent kunnen noemen van de rollenspelen over de burgeroorlog die sommige Amerikanen tijdens het weekend opvoeren. Redemption Falls is helemaal anders.'

'Ach, eigenlijk maak ik me weinig zorgen om Amerikaanse reacties. Dat er een Italiaanse, Duitse en Nederlandse vertaling verschijnt, vind ik belangrijker dan de Amerikaanse uitgave. Vroeger waren Ierse auteurs erg gefocust op Angelsaksische landen. Nu zien we onszelf veel meer als Europeanen en we zijn gelukkig als ze onze boeken op het continent ook willen lezen.'


DSL, 11-01-2008 (Kathy Mathys)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB