Kiezen voor het mysterie


Academicus, politicus en auteur Mark Eyskens (72) werkt aan een ideeënroman waarin een professor in de fysica tot het inzicht komt dat het zinvoller is zich met metafysica bezig te houden. Ook in zijn eigen denken koppelt Eyskens het wetenschappelijke aan het mysterieuze.


Ik wens het vuur uit de brand te slepen.
Jean Cocteau


IK herinner me deze zin uit de briljante toespraak die Jean Cocteau hield toen hij verkozen werd als lid van de Académie française. Stel, zei hij, dat mijn huis afbrandt, met alle kunstwerken en boeken erbij. Als dan iemand me zou vragen wat ik uit de brand zou willen redden, dan zou ik zeggen: ,,Ik wens het vuur uit de brand te slepen.'' Ik heb dat altijd onthouden. We moeten het vuur redden, de vlam van de hartelijkheid, de steekvlam van de liefde, het licht van de kennis, de gloed van de waarheid. We moeten bestendig stoken, want vuur hebben we nodig.

Ja, ik denk dat we leven van het Licht. Al sinds mijn jaren van verstand worstel ik met wetenschap, filosofie en geloof. Ik heb ingezien dat ik niet mee kan met een causaal godsbeeld. De moderne wetenschap zegt dat er eigenlijk geen schepping is; er zijn scheppingen, in het meervoud. Wie toch die oude kerkelijke opvatting volgt dat God alles geschapen heeft, vertrekt vanuit een onvruchtbaar machtsdenken. Dit denken zorgt onvermijdelijk voor knopen, omdat de almachtige god toch het lijden en de dood toelaat.

Deze kwestie is volgens mij het grootste probleem voor het geloven in deze eeuw. God zou liefde zijn, maar tegelijk zie je rampen, ziekten, haat, en kan er iets gebeuren als in Auschwitz. De Kerk zegt dan dat dit alles mensenwerk is, dat het een gevolg is van de vrijheid van de mens. Met vrijheid en verantwoordelijkheid heeft God niets te maken, begrijp ik dan. En met alle slachtoffers ook niet? Neen, de verantwoordelijkheid van een almachtige god kan je niet wegcijferen met het argument van de vrijheid. Dat is manoeuvreren naar impasses.

Met de hulp van vooral de filosoof Teilhard de Chardin heb ik mijn godsbeeld uitgepuurd. God is voor mij het punt omega: verwachting, toekomstperspectief, of datgene wat alles aantrekt. In zekere zin betekent het ook 'hiernamaals' en 'verrijzenis'. Die begrippen zie ik in vele godsdiensten terugkomen. De mens aanvaardt de dood niet, dat is duidelijk.

En er zitten nog andere mislukkingen in het leven. We weten dat binnen vijf miljard jaar de zon zal zijn opgebrand en onze planeet zal verschroeien. Ons heelal dijt versneld uit. Er zal niet meer overblijven dan één grote ashoop. Het hele verhaal zal mislukken. Toch verzetten we ons daartegen. Waarom? Omdat er iets is dat het verhaal weer opneemt. Noem het hoe je het wilt. 'Leven na de dood' en 'verrijzenis' klinken vreemd, maar in de wetenschappelijke stringtheorie spreekt men van elf dimensies. Dan zouden er dus nog zeven andere dimensies zijn, zou er dus nog een extra werkelijkheid bestaan, een andere realiteit.

Aanvaarden dat het verhaal van het heelal een mislukking is, is zo absurd dat het niet waar kan zijn. Als ik moet kiezen tussen absurditeit en mysterie, dan kies ik mysterie.

Voor absurditeit kiezen, moet een beproeving zijn. Ik ken mensen die dan zeggen: de werkelijkheid is absurd, maar wij moeten er zelf zin aan geven. Wel, dan denk ik: zin geven aan het absurde, vindt u dat dan niet absurd? Dat betekent dat u een zingever bent, dat u de absurde natuur kunt overstijgen. En is dat dan niet een teken van transcendentie? Ik hoor daar zelfs de oude terminologie in van een mens die naar het beeld van god geschapen is.

Ook het omgekeerde is waar. God bestaat maar door mensen. Godsdienst is in de eerste plaats mensendienst. Mensen hebben geen boodschap aan een puur transcendente en dus onzichtbare god. God is ook immanent, in mensen aanwezig en dus zichtbaar. Kijk maar naar een bejaardenhuis waarin men goed is voor de mensen, naar ontwikkelingshelpers of naar al wat mensen deden voor de slachtoffers van de tsunami. Dan zie je God bezig.

Ik blijf de figuur van Jezus uitzonderlijk vinden. Los van de historische aspecten is zijn boodschap zeer essentieel. De Kerk doet die te weinig uit de doeken, vind ik. Jezus is een mutant, hij staat voor de ommekeer van egoïsme naar naastenliefde. Dat gaat lijnrecht in tegen ons instinct. Het recht van de zwakke is de plicht van de sterke. Een christen kan dus bijvoorbeeld nooit een racist zijn, of kiezen voor een partij die racistisch is.

Ook Jezus' laatste woorden betekenen veel voor mij. ,,God, mijn God, waarom heb je mij verlaten.'' Dat is geen vraag maar een bevestiging. Jezus breekt met het oude godsbeeld van de almachtige, de god die steden verwoest, legers laat verdrinken, en straffend ingrijpt. Het verhaal van de kruisiging is het verhaal van de zwakke god. Hij schuilt niet in macht, niet in een aardbeving of in kanker. Hij is daar tegen en probeert met mensen van goede wil daar wat aan te doen.

We moeten dus goed doen. Ik geloof dat onze toekomst ons verleden is. Niets is vruchteloos, niets gaat echt verloren, alles wordt geregistreerd en blijft eeuwig. Omdat alles onuitwisbaar is, zijn we ook zo kolossaal verantwoordelijk om het goede te doen. De zin van het leven wordt voor mij maar concreet in deze boodschap. De mens bestaat niet op zich, maar met, voor en door anderen. Het wordt pas zinvol als je steeds meer mens wordt en daardoor ook steeds meer god. Goedheid, waarheid en rechtvaardigheid zijn transcendent, want ze zijn niet in de natuur te vinden.

Ik geloof ondanks alles in de verbeterbaarheid. De wet van het verval is op te heffen. Dat helpt me door moeilijke dagen. Verder heb ik mijn eigen tranquillizers; mijn vrouw en mijn kinderen en de grote troost van de muziek. Ondertussen nadert de dood onvermijdelijk. Maar ook daar: ik kan niet geloven in de vergeefsheid van het leven. Er blijft wel wat. Tien jaar geleden bleek het felle licht na een operatie aan mijn kransslagaders een gewone neonlamp te zijn. Wat er na het leven komt, zal een onbekende dimensie zijn. En ondertussen blijf ik me afvragen of er voor iedereen wel een leven vóór de dood is.''

Het boek 'De oude prof en de zee' verschijnt in het najaar bij Lannoo.


©Copyright De Standaard, 20-06-2005

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB