Geen Verlichting maar Reformatie


Met behoud van geloof moeten moslims zich aanpassen om zich thuis te voelen. Daarbij hebben zij een Reformatie nodig: terug naar de waardevolle bronnen van islam.


Minister Vogelaar van integratie zegt in Trouw van 14 juli dat zij wil helpen, dat moslims zich in de Nederlandse samenleving thuis kunnen voelen en kunnen wortelen. Mevrouw Vogelaar heeft gelijk, maar wat betekent zich thuis voelen en wortelen? Op de vraag of Nederland een land is van joods-christelijke-islamitische tradities, antwoordt de minister dat zij zich dat kan voorstellen, maar dat daar nog wel een paar eeuwen overheen zullen gaan. Eerder had zij opgemerkt: ‘Nederland is een samenleving die gevormd is op basis van joods-christelijke tradities. Dat zijn onze wortels’. Hier vergist zij zich.

De Nederlandse samenleving heeft in de loop van eeuwen vele invloeden ondergaan: de strijd om vrijheidsrechten van burgers in de steden, de Reformatie en Contrareformatie in Europa waardoor sefardisce joden uit Spanje en Portugal, hugenoten uit Frankrijk, katholieken uit Zuid-Duitsland en protestantse Moraviërs naar Nederland kwamen. Later kwamen asjkenazische joden, invloeden van de Verlichting en de Franse revolutie, liberale en socialistische invloeden, en een herlevend humanisme, katholicisme en neocalvinisme. Ik doe maar een greep.

Een mengvat van seculiere en religieuze stromingen en groepen, die geleerd hebben met elkaar te leven binnen een staatsverband dat zich heeft ontwikkeld tot een democratische rechtsstaat met een scheiding van staat en kerk. De Grondwet verschaft overheden en burgers bepaalde rechten, plichten en vrijheden, ook vrijheid van godsdienst die iedere burger in het publieke leven tot uitdrukking mag brengen. Daarom heeft de SGP haar rechtmatige plaats binnen onze rechtsstaat. Zij mag zeggen wat ze wil, ook al zijn vele anderen het er niet mee eens, mits gebruik van geweld, discriminatie en aanzetten tot haat achterwege blijven. En dat geldt voor moslims precies zo.

In de conceptgrondwet van de Europese Unie (2004) en andere Europese verdragen wordt gesproken over de waarden die de lidstaten samenbinden: eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten. Verder worden genoemd: non-discriminatie, verdraagzaamheid, rechtvaardigheid, solidariteit en gelijkheid van mannen en vrouwen. In de preambule van die conceptgrondwet wordt opgemerkt dat die waarden geïnspireerd zijn door de ‘culturele, religieuze en humanistische tradities van Europa’.

Van de Nederlandse noch van de Europese samenleving kan men zeggen dat haar basis wordt gevormd door joods-christelijke tradities; er is veel meer. De christelijke kerk in Europa is vele eeuwen dominant geweest; zij heeft onder anderen de joden vervolgd. Eeuwenlang heeft de kerk haar joodse oorsprong miskend. Pas na de Tweede Wereldoorlog is men gaan spreken over de joods-christelijke traditie; beter: joodse en christelijke tradities.

Maar verscheidene vroege kerkvaders ondergingen de invloeden van Griekse filosofen, en beschouwden bepaalde perioden in de Griekse filosofie als hoogtepunten van menselijkheid; zij spraken wel over de Griekse filosofie en cultuur als een voorbereiding voor de komst van het christendom. Ook waardeerden verscheidene kerkvaders het filosofisch en juridisch denken van de Romeinen, en verwezen naar wat Cicero had geschreven over menselijkheid. In hun theologie kamen zij tot een synthese van christelijk denken en Griekse en Romeinse inzichten. De ontwikkeling van de Europese cultuur is gevoed vanuit de joodse en christelijke bakermat Jeruzalem en vanuit Athene en Rome.

Athene, Rome en Jeruzalem zijn de pijlers van de Europese cultuur. Mekka hoort in dit rijtje niet thuis. Historisch niet, maar ook vandaag niet. Ondanks belangrijke waarden van menselijkheid, rechtvaardigheid en barmhartigheid die de Koran bevat, bestaan in verscheidene islamitische landen (legaal of niet) praktijken die in Europese rechtsstaten als onrecht strafbaar zijn (en strafbaar moeten blijven). Willen moslims zich in een democratische rechtsstaat thuis kunnen voelen en wortelen, dan zullen zij de Grondwet en andere wetten moeten aanvaarden; en 99 procent doet dat.

Met behoud van hun geloof moeten zij zich aanpassen, om zich thuis te kunnen voelen. Men zegt dat die aanpassing moeilijk is, doordat de cultuur van hun landen van herkomst geen Verlichting heeft gekend. Ik zou eerder denken aan zoiets als een reformatie: terug naar de waardevolle bronnen van de islam om uit de schaduw van nationale en etnische tradities te kunnen treden en in westerse democratieën te kunnen wortelen. Zich thuis voelen en wortelen betekenen niet alleen het gehoorzamen van wetten, maar ook het respecteren van de waarden die aan die wetten ten grondslag liggen. Wat nog verder gaat is proberen zich die waarden eigen te maken.

Om zich thuis te voelen en te wortelen in een democratische samenleving is meer nodig dan sociale integratie, namelijk een morele cohesie. Sociale integratie heeft betrekking op wetgeving en beleid inzake werkgelegenheid, scholing, woonomstandigheden en voorlichting over verkiezingen. Morele cohesie heeft betrekking op het respecteren, zich eigen maken en met anderen delen van waarden. Sociale integratie is een voorwaarde om tot morele cohesie te komen.

Of over enkele eeuwen Nederland een land zal zijn met joods-christelijk-islamitische tradities, is vandaag een non-probleem; uiteraard zullen alle groepen en levens- en wereldbeschouwingen hun tradities in een samenleving nalaten. Vandaag is aan de orde of burgers in een multireligieuze samenleving vreedzaam willen samenleven in een democratische rechtsstaat. Zo’n samenleving en rechtsstaat hebben gedeelde basale waarden nodig, die door burgers worden gedragen en gevoed. Respect voor menselijke waardigheid is daarvoor een eerste vereiste. Met dat respect begint de beschaving.

Henk E.S. Woldring, hoogleraar politieke filosofie aan de Vrije Universiteit, en oud-lid van de Eerste Kamer voor het CDA


Trouw, 21-07-2007

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB