Rwanda-Frankrijk / Partijdig onderzoek naar dubieuze rol

door Sybilla Claus


Rwanda wil Frankrijks rol in de genocide van 1994 onderzoeken. Justitie in Parijs overweegt juist om Rwanda's president Kagame te vervolgen wegens de aanslag op zijn voorganger. Wil Rwanda slechts wraak, of speelde Frankrijk echt een bedenkelijke rol?


AMSTERDAM - Paul Kagame houdt Rwanda strak in zijn greep, sinds hij na de genocide van 1994 de macht greep. Critici kan hij met de aanklacht 'verdeeldheid zaaien' effectief uitschakelen. Zelfs het gebruik van de woorden Hutu of Tutsi is riskant.

Maar Kagame's strakke regie houdt op bij Rwanda's landsgrenzen. Frans politieonderzoek wees in maart dit jaar uit dat generaal Kagame in 1994 verantwoordelijk zou zijn voor het neerhalen van het vliegtuig met de presidenten van Rwanda en Burundi. Na die vonk in het kruitvat begon de lang geplande genocide op Tutsi's en gematigde Hutu's.

De fameuze Franse onderzoeksrechter Bruguière bepleit bij justitie diverse Rwandese leiders aan te klagen voor de aanslag. Rwanda's tegenzet: een onderzoek naar de Franse rol. Kan dat Franse oud-bewindslieden in de problemen brengen? ,,Er valt Frankrijk heel wat te verwijten, maar Rwanda gaat een stap verder'', zegt de Belgische Rwanda-expert professor Filip Reyntjens. Een Rwandese commissie moet immers gaan bewijzen dát Frankrijk betrokken was bij de genocide.

Buiten kijf staat dat Frankrijk het Hutu-bewind van 1990 tot 1994 militair en politiek intensief steunde. Frankrijk leverde militair materieel. En Franse officieren verhoorden in Rwanda Tutsi-rebellen. Bij ieder belangrijk offensief van de Tutsi-rebellen (zonen van eerder naar Oeganda en Burundi gevluchte Tutsi's) versterkte Frankrijk zijn contingent militairen, aldus Reyntjens in zijn boek 'Danse Macabre'.

De Franse officier en presidentieel adviseur Chollet was in feite opperbevelhebber van het Rwandese leger. Zijn dienst, de Dami, hielp met de opleiding van de Interahamwe-militie en de presidentiële wacht, die later de genocide zouden aanvoeren. ,,De militaire steun was dubieus, maar de Fransen zullen zeggen dat het niet verboden is'', concludeert Reyntjens.

,,Als zo'n dictatoriaal regime steeds afhankelijker van je wordt, ben je als land in de positie dat je veel druk kan en moet uitoefenen richting respect voor de mensenrechten en democratie'', meent Reyntjens. De Franse ambassade daarentegen schoof alarmerende rapporten over moorden door leger en milities als 'geruchten' terzijde. Van meer gewicht leek de vriendschap tussen twee presidentszonen: die van president Habyarimana, en Jean-Christophe Mitterrand, Afrika-adviseur van papa, president van Frankrijk. Hoofddoel van Parijs was simpelweg invloed in voormalig Belgisch Centraal-Afrika uit te breiden. De Engelstalige Tutsi-rebellen bedreigden die ambitie.

Toen in april 1994 Habyarimana's toestel werd neergeschoten en het moorden begon, was de Franse legermacht al vervangen door een regiment van 450 VN-blauwhelmen. Vrijwel onmiddellijk arriveerden 2000 elitetroepen uit diverse landen om hun burgers te evacueren. ,,Zij hadden de uitbreiding van de genocide kunnen voorkomen'', telt Reyntjens. ,,Maar deze elite redt uitsluitend de blanken en trekt daarna de deur dicht''. Wel blijven de Fransen nog vijf à tien dagen wapens leveren aan het Hutu-bewind, terwijl de ambassade Franse militairen Tutsi's verbiedt te redden.

Als daarna de VN hun Rwanda-missie beëindigen, kunnen de moordenaars ongestraft hun gang gaan. Pas in juni, na vele honderdduizenden doden, besluit Mitterrand -in Rwanda ook bekend als 'Mitterahamwe'- een interventiemacht te sturen. De Franse analist Gérard Prunier beschrijft in zijn boek 'Rwanda Crisis' hoe de 'betrokkenheid' bij Rwanda verwordt tot een pr-strijd tussen socialist Mitterrand en zijn rechtse premier Balladur.

Als de 'humanitaire Operatie Turquoise' op 23 juni begint, verwelkomen de Interahamwe de Franse troepen enthousiast. Tutsi's die uit hun schuilplaatsen komen, in de waan dat ze nu gered zijn, worden gelijk gedood door Hutusoldaten of -milities. Groepen Tutsi's die hulp vragen, worden afgewimpeld. De Fransen openen een corridor naar Congo. Een miljoen mensen vluchten; onder hen talloze massamoordenaars die burgers dwingen mee te komen. Prunier: ,,Schaamteloos betoogt Mitterrand dat Operatie Turquoise tienduizenden levens heeft gered.'' Minister Juppé zei in 1998 zelfs dat Frankrijk 'als enige honderdduizenden doden heeft voorkomen'.

Kagame stelde al in augustus 1994: ,,De Fransen zijn medeplichtigen van de Hutumilities. Ze laten moordenaars ontsnappen.'' ,,Dat laatste is een onterecht verwijt'', zegt Reyntjens, ,,ze konden naar alle kanten ontsnappen.''

Prunier oordeelt hard: ,,Frankrijk blijft Operatie Turquoise verheerlijken en hoopt zo elke genocidale bloedspat weg te wassen.'' Een Frans parlementair onderzoek concludeert in 1998 dat 'Frankrijk op geen enkele manier medeplichtig is aan de genocide'.''


Trouw, 06-08-2004

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB