Ottomaanse schemering


Veel Turken kijken met weemoed terug naar de hoogdagen van het Ottomaanse Rijk. Veel sporen hebben die echter niet nagelaten.


''JE was een droppel sperma, dat bloed werd, daarna groeide, tot zulk een schoonheid. O mens, kom dicht bij mij, zodat ik je beter dan dat, kan maken.'' Aan de pen van de dertiende-eeuwse dichter en filosoof Mevlana Jalaladdin Rumi ontsproot de Turkse verlichting. Na hem hebben andere troubadours de fakkel van de 'gouden tijd' van de islam overgenomen. Een eeuw later was die fakkel van de liefde gedoofd en heerste opnieuw de angst voor God.

Het Ottomaanse Rijk begon langzaamaan te veranderen in een oorlogsmachine. Na de verovering van Constantinopel in 1453 beleefden de Turken bijna twee eeuwen lang hun glorietijd. De Arabieren, de Balkanvolkeren en de volkeren in het Kaukasusgebied werden onderworpen aan de Ottomaanse leiding. Ze stonden zelfs voor de poorten van Wenen.

De Ottomanen zwaaiden de scepter over drie continenten. Er was geen genade voor wie in opstand durfde te komen. Tegelijkertijd hadden de sultans zich tot de kaliefs van de islam uitgeroepen. Dat betekende dat zij gemachtigd waren door profeet Mohammed om het geloof te verspreiden.

De meeste Turken van nu kijken met romantische gevoelens terug naar die tijd waarin de Ottomanen een enorm gebied bestuurden en vijanden overal met doodsangst naar hun legers uitkeken.

Maar hoeveel macht de Ottomanen toen ook hadden, het bleef een volk met een gespleten persoonlijkheid dat voortdurend naar het Westen lonkte. Hoewel de Turken meerdere oorlogen uitvochten met westerlingen, blijkt uit veel dat ze het Westen bewonderden.

In die oorlogen tegen de westerse 'heidenen' werden veelal soldaten uit Anatolië gerekruteerd. Jongemannen uit het oostelijke deel van het rijk moesten vaak meer dan tien jaar in het leger dienen. Maar het paleis deed niets terug voor Anatolië. Alle prestigieuze bouwwerken - moskeeën, bruggen, paleizen en scholen - werden ofwel in de hoofdstad Istanbul, ofwel in de steden ten westen van Istanbul opgetrokken. Op Anatolië werd neergekeken. Het lag toch maar in het oosten, ver weg van de beschaving.

Een goed voorbeeld is de Selimiye-moskee in Edirne. Volgens mondelinge overlevering wilde sultan Selim de Tweede zo graag Cyprus veroveren dat hij tot God bad en een dure eed zwoer. : ,,Mocht het mij lukken om Cyprus te veroveren, dan laat ik een prachtige moskee bouwen.'' Zijn wens kwam uit, maar de sultan vergat wat hij God had beloofd.

Tot de profeet Mohammed in zijn droom verscheen en de sultan herinnerde aan zijn eed. Met zijn wijsvinger maakte de profeet ook duidelijk waar de moskee moest komen. En zoals altijd ging ook dit megaproject naar het Westen.

Ook bekend is dat Ottomaanse sultans uit deze glorietijd, die belast waren met het verspreiden van de islam, in het geheim 'zondige' operatentoonstellingen hielden in afgesloten zalen in hun paleizen.

Terwijl ze zuchtend naar het Westen keken, is het de Ottomanen nooit gelukt om de fundamentalistische beleving van de islam los te laten. Pas vanaf de oprichting van de Turkse Republiek in de jaren twintig van de vorige eeuw zijn er concrete stappen gedaan richting verwesteren.

Wat er van de Ottomaanse hoogdagen overblijft, is dan ook niet meer dan een aantal reusachtige bouwprojecten. Op het gebied van kunst, literatuur en muziek hebben de Ottomanen nauwelijks sporen nagelaten.

Met zijn filosofie en dichtkunst slaagde Mevlana Jalaladdin Rumi er wel in zijn stempel te drukken op de Turkse geschiedenis. En hij deed dat toen het Ottomaanse Rijk nog in een mindere periode zat. Zonder 'gouden eeuw', maar geïnspireerd door de liefde.

,,We kunnen God nooit vinden, God zal ons vinden. We kunnen ophouden ons voor Hem te verbergen achter struiken van eigenbelang, kunnen ons naakt uitkleden zoals een minnaar die op zijn geliefde wacht en in weelderige stilte met nauwelijks bedwongen ongeduld zitten wachten, tot we op natuurlijke wijze rijp zijn en God ons van onze levenstak plukt.''


DS, 06-03-2007

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB