Broeikasfenomeen: tussen negationisme en collaboratie


MOMENTEEL wordt de discussie over klimaatverandering herleid tot een strijd tussen goed en kwaad. Frieda van Wijck vermocht het in De laatste show de brave Frank Deboosere een 'negationist' te noemen, vermoedelijk omdat Deboosere enige meteorologische kennis van zaken heeft. Het toont het katholieke sfeertje dat is gerezen: twijfel is niet alleen meer overbodig, het is zondig. De industrie is bij voorbaat verdacht, alles wat zij produceert is leugenachtig, onethisch, ja, misdadig. Nog even en de wetenschappers die wat meer willen dan hypothetische simulaties zijn nazi's.


Bij de evaluatie van een wetenschappelijke debat moet je de belangen mee in rekening brengen, en bij de industrie zijn dat de belangen van hun aandeelhouders. Maar alle wetenschappers die onderzoeksgeld van waar dan ook ontvangen, hebben ook belangen. Dat geldt zeker ook voor de laatste nieuwe wetenschapsbureaucratie, de broeikasindustrie. Industria betekent ijver, en alle ijveraars vormen een industrie, of ze nu auto's, kankerscreening of ontwikkelingshulp produceren. Dat klaart een boel gespoten mist op. IJveraars hebben belangen (noem mij een lid van de twijfelindustrie).

De broeikasindustrie is er succesvol in geslaagd om een wetenschappelijke pensee unique te scheppen waar de dwarsligger bij voorbaat veroordeeld is. Omdat kennisdebatten worden beslecht door de kracht van argumentatie moet de onafhankelijke wetenschapper toch verantwoording blijven eisen, en dus blijven dwarsliggen. Vooruitberekeningen over vele jaren van meteorologische condities die niet betrouwbaar kunnen worden voorspeld over een week zijn een zwak argument om zeer grote kosten te maken met geld dat mogelijk beter besteed wordt aan bestaande problemen.

Laten we wel wezen: in het Midden-Oosten woedt een oorlog om grondstoffen. Het is niet de eerste en het zal niet de laatste zijn. Voor 1990 was dezelfde Saddam Hoessein geen verwerpelijk misdadiger maar een gevierd bondgenoot. Denk de olie weg, en je kunt je bezwaarlijk indenken dat de VS deze woestijnstaat twee keer tereke zouden aanvallen. Denk de waanzinnige inkomsten aan olie weg en Al Qaeda wordt een gewone boerenopstand. Maar het krachtigste argument tegen onze grote honger naar energie en grondstoffen is dat mensen gelijke rechten hebben. Een Amerikaan heeft niet meer rechten dan een Indiër of een Chinees. Of die paar miljard andere Chinezen of Indiërs. Het is voor zover ik weet onmogelijk om met negen miljard te leven op Amerikaanse voet. Dat zal nochtans moeten tegen 2050, tenzij we de wereld blijvend beschouwen als een plaats voor haves en have-nots (met ons in de rol van haves , natuurlijk).

A N inconvenient truth is de naam van de film over het broeikaseffect die wordt gepromoot door de voormalige presidentskandidaat van de Verenigde Staten, Al Gore. Een ongemakkelijke waarheid is een uitstekende naam, zij het niet voor het broeikaseffect dan wel voor de onberekenbaarheid van het klimaat. Wij kunnen het klimaat niet voorspellen. Evenmin kunnen wij de gevolgen van klimaatveranderingen voorspellen, noch de gevolgen van onze interventies. Wij kunnen het klimaat daarom ook niet beheersen. Dat is niet door gebrek aan kennis, dat is een intrinsieke eigenschap van complexe systemen.

In de jaren zestig geloofden we dat we door steeds krachtiger computers steeds betere weersvoorspellingen konden maken, wel een maand vooruit. De zo uitermate succesvolle chaostheorie dook echter voor de eerste keer op in de meteorologie en dat was geen toeval. Naarmate onze kennis over chaos en complexiteit toenam, daalde onze pretentie. In de jaren tachtig hoopten we op betrouwbare weerberichten over de komende veertien dagen, in de jaren negentig waren dat er nog tien, in de eenentwintigste eeuw zijn we blij met vijf dagen. We kunnen er theoretisch zeven aan met uiterst krachtige machines en uiterst precieze metingen, maar de zeer hoge kosten zijn de baten niet waard. Het klimaat is letterlijk onberekenbaar, meer nog: de onberekenbaarheid is een intrinsieke eigenschap van het systeem.

Onvoorspelbaarheid ontstaat omdat metingen een eindige precisie hebben, en in complexe systemen zeer kleine afwijkingen razendsnel groeien tot zeer grote fouten. De opwarming van het klimaat is onmiskenbaar, de oorzaken zijn echter meervoudig en de gevolgen zijn volstrekt onberekenbaar. Naast de oneindige reeks potentiële tegenvallers in Al Gore's horrorinfotainment An Inconvenient Truth is er een even oneindige reeks potentiële meevallers in de nog te maken docusoap Being Warm and Happy. Neemt de waterspiegel toe door klimaatverandering? Dat kun je meten. Dat doet het al enige eeuwen en de snelheid neemt niet toe. Het sneeuwt onder andere meer dan voorzien op de Zuidpool. Natuurlijk neemt malaria niet toe door het broeikaseffect. De hoofdoorzaak van voorkoombare ziekte in de 21ste eeuw is armoede en slecht beleid, en dat geldt zeker voor malaria. In Nederland, in de zeer koude hongerwinter in 1945, waren er 45.000 aangegeven gevallen van het toen in Nederland endemische malaria. Natuurlijk is het broeikaseffect niet negatief in noordelijke rijke economieën. Wordt uw portemonnee lichter van een warme winter met minder stookkosten? In de VS is het gemeten: de warme winters waren een economische zegen. Het was ook een zegen voor de gezondheid: meer mensen gingen dood door de warmte, maar dat werd ruimschoots goedgemaakt door minder doden door de kou. Vindt u het echt zo vreselijk als we in België het klimaat terugkrijgen uit de vroege Middeleeuwen, vergelijkbaar met Lyon uit de 20ste eeuw? In sommige gebieden zal het droger worden, maar in andere wordt het dan weer natter. Dat gebeurt al duizenden jaren; minder dan tienduizend jaar geleden was de Sahara een vruchtbaar gebied. Being Warm and Happy zou op hetzelfde gebaseerd zijn als An Inconvenient Truth: éénzijdige rekeningen.

Kan het vriezen? Welzeker. De meteorologie voorspelt: het kan vriezen, het kan dooien. De Golfstroom kan omkeren, en zal dat ook doen, ooit, hopelijk niet te gauw. De laatste twee miljoen jaar overheersten de ijstijden - een nieuwe ijstijd is alleen daarom waarschijnlijker. De ijstijd is de default , de warme periode die we nu beleven is een uitzondering. Zo is de wereld: veranderlijk, wispelturig, onvoorspelbaar. Dat is de kern wat complexe systemen ons vertellen, of het nu over klimaat, gedrag of samenleving gaat. Gelukkig maar: de nachtmerrie als een bureaucratie of industrie uw gedrag zou kunnen voorspellen maakt van Orwell's 1984 een giller. In de jaren zestig wou de meteorologie het klimaat beïnvloeden door wolken op de juiste tijd en plaats te laten uitregenen, stormen te bombarderen. In de 21ste eeuw is de meteoroloog bescheiden: hij raadt zonneschermen aan bij zon en regenschermen bij regen, en dit voor de komende vier dagen.

ALS het klimaat onberekenbaar is, is het ook onbeheersbaar. Het Kyotoprotocol is best te vergelijken met een rituele regendans. Het punt is niet de opwarming van de Aarde. Die is al enige eeuwen bezig, maar is recent wel versneld. Het punt is ook niet het menselijke aandeel daarin. Energie levert welvaart, en er is een historische correlatie tussen toenemend energiegebruik en toenemende levensverwachting. Wie nu betreurt dat er zoveel CO2 in de atmosfeer geraakt is, moet ook betreuren dat de levensverwachting van de wereldbevolking met twintig jaar is toegenomen. Het punt is de 'evidence based policy'. Waar is het bewijs dat het Kyotoprotocol theoretisch werkt, dat het praktisch uitvoerbaar is en dat het goedkoper is dan het beste alternatief?

Over de Kyotoprotocollen als zinvol beleid is veel emotie, maar geen bewijsvoering over behaalde effecten voor gemaakte kosten. De klimaatmodellen zoals ze mij bekend zijn, zijn varianten van 'stock and flow'- modellen. Die kennen we ook in de epidemiologie: mensen die ziek zijn, zijn de stock; mensen die ziek worden, genezen of dood gaan, vormen de flows. Chronische aandoeningen reageren lastig en laat op veranderingen in flows. Terwijl er al bijna vijf decennia geen polio meer voorkomt door de poliovaccinatie, zijn er nog duizenden polioslachtoffers, de overlevers van de grote epidemies in de jaren vijftig. Als je nergens een kraan kunt openzetten om CO2 massaal uit de lucht te halen, betekent vertraging van de inflow van CO2 in het beste geval vertraging van het effect. De zin van het doen van zeer kostbare inspanningen om de opbouw te vertragen is tot nog toe geen onderwerp van enig rationeel debat. Dat is geen ernstig beleid. In plaats van grote bedragen te spenderen aan broeikasmodellering en blijkbaar niet erg haalbare plannen om de CO2-uitstoot te beperken, kun je je aanpassen aan verandering. Je tracht niet het klimaat te beheersen, wijs geworden uit ervaring, maar wel de ongewenste gevolgen van klimaatsverandering. Je pikt de meevallers mee (onder andere warme winters en mooie zomers in de gematigde streken) en tracht de gevolgen van de tegenvallers te beperken.

DE Nederlandse klimaatskepticus (en ex-directeur onderzoek van het KNMI, de Nederlandse tegenhanger van het Belgische KMI) Henk Tennekes vreesde dat weldra de dolgedraaide milieubeweging iedere storm, iedere droogte en iedere hobbel in het weer zouden aangrijpen om de burger angst aan te jagen om hun ideologische doelen te bereiken. Door het grillige weer zijn er voortdurend 'abnormale episoden' in een veelvoud van mogelijkheden. Het waren profetische woorden. Voor zover we dat kunnen nagaan, zijn er niet meer catastrofes en zijn ze ook niet erger dan vroeger. Er zijn wel meer slachtoffers omdat er meer mensen op de planeet zijn en vooral op de minder herbergzame en gevaarlijker plaatsen daarvan. Niet het wispelturige klimaat, maar de zware epidemie van de homo sapiens door de moordende bevolkingsgroei is het grote probleem van Moeder Aarde. In tegenstelling tot klimaat is demografie zeer voorspelbaar - de demografische crises die de basis vormen van de burgeroorlogen rond de Afrikaanse grote meren zijn decennia voordien voorspeld, op enige jaren na nauwkeurig.

Het zou zo mooi zijn als het afremmen van de bevolkingsgroei een even grote prioriteit zou vormen als de strijd tegen klimaatverandering. Maar dezelfde conservatief-religieuze ideologie die van de wereld een onveranderlijk Bokrijk wil maken, hindert ook een krachtiger familiebeleid. Overal waar de bevolking nog snel aangroeit, hebben vrouwen meer kinderen dan ze wensen. Het realiseren van de juiste kinderwens van moeders zou overal het scherp van de bevolkingsexplosie weghalen, de gezondheid en de welvaart snel bevorderen en op termijn de vraag naar energie spontaan doen dalen. Het zou de mensen toestaan om weer weg te trekken uit gevaarlijke, droge en ongezonde gebieden. Dit effect is berekenbaar, komt op korte termijn, is realistisch en beantwoordt aan de wens van vrouwen die nu niet de macht hebben om deze wens in realiteit om te zetten. Als de politiek geld en mensen weghaalt uit familiebeleid, zoals dat bijvoorbeeld gebeurt door de vermaledijde aids-hulp in Afrika, kost dat onmiddellijk ziekte, lijden en ellende en kost dat later onvermijdelijk energie.

De orkaan Katrina was helemaal niet zo ernstig. Het was een normale orkaan in wat sinds tijden orkaangebied is. Wat wel ernstig was, was de verwaarlozing van de dijken rond New Orleans. Geen Hollander had het ooit zover laten komen. De gevolgen van het broeikaseffect zijn onberekenbaar, de gevolgen van verwaarloosde dijken zijn dat niet. Het was gewoon wachten op het onvermijdelijke in New Orleans, een orkaan die de juiste verkeerde richting insloeg. De gevolgen van maatregelen tegen broeikasgassen zijn onvoorspelbaar, de gevolgen van een belachelijk onbekwaam waterschapsbeleid rond New Orleans waren dat niet.

ER zijn heel wat reële problemen, die ontstaan door overbevolking in de arme delen van de wereld en door hoge energieconsumptie in de rijke. Noemen we maar de samenlevingsproblematiek die ontstaat door de toenemende migratiedruk. De oorzaak van deze problemen, zowel de overbevolking als hoge consumptie, moet worden aangepakt bij de bron. Daarbij heeft de absolute daling van de energieconsumptie een veel lagere prioriteit dan een eerlijker verdeling. Als het de bedoeling van Al Gore is om de Amerikanen een geweten te schoppen, dan is dat goed. Het broeikaseffect is echter het meest grillige en het meest onberekenbare gevolg van overbevolking en hoog energieverbruik. Ondanks alle bangmakerij is het waarschijnlijk dat in vermogende landen een adaptief beleid de meeste problemen succesvol kan voorkomen. De broeikasindustrie werpt terecht op dat de arme landen de zwaarste klappen zullen krijgen. Maar is dat nu anders? We moeten niet de gevolgen van armoede bestrijden met hypothetische modellen, maar de oorzaken van armoede aanpakken. Terwijl in Nairobi de jetset van de broeikasindustrie zich in een duur hotel vermaakt, worden de grondstoffen van het nabije Congo solidair leeggeroofd in vruchtbare samenwerking met de parasitaire lokale elite. Het economisch ongetwijfeld nobele gesjacher met CO2-emissierechten verandert geen spat aan armoede, bevolkingsdruk en volksverhuizing als er geen globaal ontwikkelingsbeleid tegenover staat. Congo, een van de rijkste landen ter wereld, demonstreert overtuigend dat geld zonder beleid zinloos is.

Als er momenteel ergens nood is aan goed wetenschappelijk onderzoek en krachtig solidair internationaal beleid, dan is het wel in het ondermijnen van de vicieuze cirkels die de schaamteloze roofeconomieën in heel Zwart-Afrika in stand houden. Doem en dood, dat beleeft de bevolking van Zwart-Afrika dagelijks. Ondanks de verachtelijk racistische praatjes over de overlevingskunst van de blije zwarte zijn de armoedzaaiers letterlijk niet meer van onze dorpel weg te slaan. Dat is misschien nog maar goed ook: krab de nobele altruïst en zie de egoïstische hypocriet bloeden, schrijft de cynische sociobioloog. Alleen als het ons probleem wordt, zullen we er wat aan doen. Laten we dus in godsnaam ophouden met het achternahollen van het nieuwste modieuze doemscenario, na de dioxinecrisis (nog wat van gehoord?), de dollekoeienziekte (nog wat van gehoord?), de grieppandemie (nog wat van gehoord?), ongeveer even origineel als het jaarlijks wisselen van de lengte van de rokken.

Luc Bonneux is demografisch epidemioloog en werkt voor het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI)


DS, 18-11-2006

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB