Al Jazeera English / De kleur moet nog blijken


De vorige week gelanceerde tv-zender Al Jazeera International wil de wereldburger iets nieuws brengen. Maar wat precies is onduidelijk. „Ze hebben geen idee wat ze gaan doen. Of hoe.”


Al Jazeera International heeft twee gezichten. Er is het mooie gezicht, van een nieuwe Engelstalige zender waar gevestigde journalisten het anders gaan doen dan CNN en BBC. Het eerste internationale tv-station met de Arabische wereld als thuisbasis. Een uniek project, van groot belang voor de ontwikkeling van het Oosten.

En er is het gekwelde gezicht, van een zender die geen kleur kan bekennen uit angst zich te veel te verbinden aan de Arabische of westerse wereld. Waar achter de schermen gemopperd wordt over het aannamebeleid – te veel westerlingen, te weinig Arabieren. Het gelaat van een propagandamachine, omdat ze het zusje is van het omstreden Arabische tv-station Al Jazeera.

„Ik word moe van alle negatieve verhalen”, zegt Shahnaz Pakravan, presentatrice van vrouwenprogramma ’Everywoman’ van Al Jazeera International (AJI). „Elke journalist vraagt naar de propaganda. Maar waar zijn de harde feiten?”

Er zijn feiten. Zo heeft AJI dezelfde baas als Al Jazeera (’Het eiland’), de Arabische zender die bekend werd omdat Osama Bin Laden er zijn videoboodschappen afleverde. In Spanje werd een Jazeera-verslaggever tot zeven jaar cel veroordeeld, omdat hij terrorismeverdachten geholpen zou hebben. Een andere journalist zit vast in Guantánamo Bay.

„Alsof CNN geen video’s van Bin Laden uitzendt. Het is oneerlijk dat AJI hier als nieuwe baby last van heeft”, luidt Pakravans enige reactie. Verder wil ze er niet op ingaan. „Ons werk is de lucht in gaan en laten zien dat we journalisten zijn. Negatief gedoe is saai, het leidt af van wat we aan het doen zijn.”

Want AJI is nogal wat van plan. Het tv-station wil concurreren met internationale zenders als BBC World en CNN. In de aanloop naar de eerste uitzending, afgelopen woensdag, haalde AJI de ene na de andere grote journalistieke naam binnen. Zoals Pakravan, een presentatrice en producent die eerder werkte voor de BBC. De Britse interviewer David Frost tekende bij AJI, net als Jane Dutton - die onder meer een bekend ochtendprogramma presenteerde voor CNN. Nigel Parsons, vroeger manager bij BBC-radio, werd er directeur.

Ondertussen rommelde het achter de schermen, omdat Parsons vooral westerse journalisten aannam uit Groot Brittannië en Amerika. Dit voorjaar greep de emir van Katar in, financier van zowel de Arabische als Engelstalige Jazeera. De Arabische Jazeera-baas Wadah Khanfar kreeg ook de Engelse variant onder zich. Gevolg: een rits Arabische journalisten werd AJI binnengehaald.

,,Maar de redactie is nog steeds overwegend westers”, zegt Lawrence Pintak, directeur van het Adham centrum voor elektronische journalistiek in Caïro. Vanwege zijn werk heeft hij goede contacten bij Al Jazeera en Al Jazeera International (AJI). Hij spreekt regelmatig met het management van de zender en publiceert daar ook over. ,,Het is afwachten of die westerse journalisten echt iets nieuws gaan doen bij AJI.”

Step Vaessen denkt van wel. De NOS-correspondente in Indonesië werkt sinds kort voor AJI. ,,Als CNN en de BBC een onderwerp verslaan, doen ze dat op dezelfde manier. Al Jazeera International wil iets anders: veel van de straat, weinig institutionele bronnen. Bij AJI willen ze laten zien hoe mensen van over de hele wereld leven.” Westerse journaals berichten vaak nogal ’stereotiep’ over het Oosten, vindt Vaessen. ,,Op een simplistische manier. Bij Al Jazeera International zitten vooral verslaggevers die al heel lang op een bepaalde plek werken, waardoor ze de achtergronden goed kennen. Dat maakt hun berichtgeving een stuk realistischer.”

Ook koopt de zender veel reportages van plaatselijke filmmakers en freelancers. ,,Want wie kan er beter een verhaal uit Nigeria vertellen dan een Nigeriaan?”, zegt presentatrice Pakravan. In haar programma ’Everywoman’ discussiëren vrouwen van over de hele wereld met elkaar. ,,Van suikerziekte in New York tot schoonheidspecialisten in Afghanistan en over hoofddoekjes in zowel het Westen als het Oosten. Het zijn onderwerpen die in de hele wereld spelen. We willen controverses laten zien. Een vrouw in de Arabische wereld bekijkt emancipatie op een andere manier dan een vrouw in het Westen. Wij willen ze daarover met elkaar laten práten.”

Maar het is de vraag of AJI net zo’n revolutie teweeg brengt. Wordt AJI even revolutionair als de Arabische variant tien jaar geleden? Die zender veranderde alles.

Dat althans zegt Pintak: „Ineens sprak een Arabisch tv-station met Israëlische regeringswoordvoerders, met Saoedische dissidenten én met Arabische dictators. Al Jazeera sprak met iedereen. Er waren verder alleen staatsstations in de Arabische wereld, Al Jazeera was als eerste onafhankelijk.”

Het leverde het tv-station een miljoenenpubliek op, en harde kritiek uit zowel het Westen als het Oosten. De afgelopen jaren zijn Jazeera-journalisten onder meer Saoedi-Arabië en Bahrein uitgezet na kritische berichtgeving op de zender. Het Amerikaanse leger bombardeerde onder andere het Jazeera-kantoor in Afghanistan. Ambassadeurs uit verschillende landen werden uit Katar teruggetrokken vanwege verslaggeving op Al Jazeera. In oktober nog sloot Tunesië de ambassade in Katar vanwege negatieve berichten over het land op Al Jazeera.

Ook had het tv-station moeite om überhaupt in het Westen uit te zenden. In Canada bijvoorbeeld mochten kabelmaatschappijen Al Jazeera de afgelopen jaren wel doorgeven, maar alleen met een kwartier vertraging. Zo zou voorkomen worden dat ’kwetsende opmerkingen’ de huiskamers bereikten, aldus het besluit in 2004 van de CRTC, de commissie die in Canada bepaalt welke zenders de kabelmaatschappijen mogen aanbieden. Geen maatschappij in Canada die Al Jazeera in het pakket opnam. Het was immers te duur om iemand 24 uur per dag de zender te laten volgen om er zeker van te zijn dat er geen ’kwetsende opmerkingen’ werden gemaakt. Pintak snapt wel dat het Arabische tv-station in zowel het Westen als Oosten omstreden is. „Al Jazeera behandelt Arabische regeringen hetzelfde als westerse. Geen van beide vindt dat prettig.”

Het nieuwe AJI wordt eveneens argwanend gevolgd. De zender mag dan een eigen redactie hebben en eigen uitzendcentra in Katar, Maleisië, Londen en Washington, het blijft het zusje van de Arabische Jazeera. De Amerikaanse mediawaakhond Accuracy in Media noemt zowel Al Jazeera als Al Jazeera International ’terroristische organisaties’ die propaganda brengen op kosten van Arabische overheden.

Pintak: ,,Op de redactie van de Arabische Jazeera vragen journalisten zich alleen af welk effect berichtgeving heeft op de buitenlandse politiek van Katar. Verder zijn ze helemaal onafhankelijk.” Die overweging speelt bij de Engelstalige Jazeera zelfs helemaal niet, stelt Pintak. ,,Er werken stevige westerse journalisten bij Jazeera International. Die laten zich echt niet vertellen wat ze wel en wat ze niet mogen doen.”

Toch wordt de kleur van het nieuwe AJI pas duidelijk zodra de zender een groot conflict verslaat tussen Oost en West, verwacht Pintak. Zoals CNN haar naam vestigde tijdens de eerste Golfoorlog en de Arabische Jazeera dat deed gedurende de bombardementen op Afghanistan in 2001. „Bij zo’n conflict kunnen de journalisten laten zien wat ze waard zijn. Want die hebben zelf eigenlijk ook geen idee wat ze gaan doen. Of hoe.” Pintak vindt het jammer dat de zender niet, zoals gepland, dit voorjaar de lucht in is gegaan. ,,Ze hadden de Libanon-oorlog kunnen verslaan. Dat was het moment geweest om AJI neer te zetten.”

Maar die lancering werd uitgesteld, vanwege het gedoe rond het aannamebeleid en technische problemen. De zender maakte pas een dag voor de eerste uitzending bekend waar ze allemaal te zien zou zijn. Het is een indrukwekkend lijstje geworden, maar wie wat nauwkeuriger kijkt ziet dat het bereik in de Verenigde Staten en Europa klein is. In Nederland neemt slechts één grote kabelmaatschappij AJI op: Essent Kabelcom, dat in Noord- en Zuid-Nederland 1,8 miljoen kijkers bedient. Maar, om precies te zijn in het digitale pakket. Dus alleen een beperkte groep kan het volgen. Europa en Amerika zijn al voorzien van Engelstalige nieuwszenders, zoals CNN en BBC. Het Midden-Oosten heeft de Arabische Jazeera. Belangrijkste doelgroep zit voor AJI dan ook voorlopig in Azië en Afrika.

In de eerste dagen dat AJI uitzond was er onder andere veel aandacht voor Afrika, op het continent zitten ook verschillende redactiekantoren. De berichtgeving van de zender bestaat voor de helft uit nieuws en voor de andere helft uit achtergronden. Pintak hoopt dat AJI vernieuwend gaat zijn. ,,Het wordt interessant om te zien wat ze na de geijkte thema’s gaan doen. Als ze de hoofddoekjes, de emancipatie en de sharia hebben gehad. Ik hoop dat ze net als de Arabische Jazeera vooruitgang en vernieuwing kunnen inzetten.” Maar of dat lukt of niet, het is belangrijk dat de zender er is, vindt Pintak. „Alles wat nieuw is, voegt iets toe, is anders. En anders is goed. De wereld heeft zoveel mogelijk verschillende perspectieven nodig. AJI is er daar één van.”


Trouw, 20-11-2006 (Marlise Hamaker)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB