Welvaartsstaat / Zweden als ideaal


Het Zweedse sociaal-economische model staat te boek als links ideaal. Ook de PvdA van Wouter Bos dweept ermee. Economische groei, goede voorzieningen en gegarandeerd een baan; het kan niet op. Toch zijn er ook nadelen. Op deze pagina’s het Zweedse model door de ogen van Zweden zelf.


Anders en Ann-Sofie Wilhelmsson, juristen in Stockholm, vergaat het niet slecht in het Zweeds model. Maar er is ook een andere kant. „Het is een individualistische, egoïstische maatschappij.”

Zweden zijn verwend, zegt Ann-Sofie Wilhelmsson. De 32-jarige juriste zit ontspannen in haar fauteuil, model meer-dan-Ikea. Echtgenoot Anders Wilhelmsson heeft zojuist zijn bezwaren tegen de Zweedse gezondheidszorg uiteengezet. Niet dat hij, gezonde golfer van 35 jaar, daar zoveel ervaring mee heeft, maar ’af en toe hoor je over de wachtlijsten’.

Hij is één van die verwende Zweden, zegt Ann-Sofie. „Ik hoorde je net zeggen: ’natuurlijk, het is gratis, maar... ’ Het is zo vanzelfsprekend allemaal, gratis zorg, gratis onderwijs, we weten niet beter.” Anders: „Ze heeft wel een punt.”

De Wilhelmssons, beiden jurist en sportfanaat, wonen in de buurt Traneberg, ten westen van het centrum van Stockholm. Ooit was het merendeel van de huizen hier sociale woningbouw, nu worden ze in de verkoop gedaan. Anders en Ann-Sofie kochten hun appartement van 60 vierkante meter voor 170.000 euro. De huiskamer is smaakvol en spaarzaam ingericht; op de enorme flatscreen-tv, midden op de muur gemonteerd, is als levend behang geluidloos een quiz gaande.

Anders werkt bij een ombudsman tegen discriminatie, Ann-Sofie bij een net opgezet overheidsorgaan waar asielzoekers gehoord worden als ze in beroep gaan tegen een geweigerde verblijfsvergunning. Beiden werken fulltime, en ze verdienen samen zo’n 4.300 euro (40.000 Zweedse kronen) per maand.

En dat gaat bijna helemaal op. Na de hypotheek, energierekening en telefoon gaat er nog zo’n 700, 800 euro aan eten en kleren de deur uit. „We eten veel buiten de deur, we kopen veel kleren. En we golfen, dat is een dure sport.”

Betalen gaat pijnloos: met American Express en andere creditkaarten, zegt Ann-Sofie. „Een flesje water van 16 kronen betaal ik al met visa. Dat is onze generatie. Mijn vader heeft helemaal geen creditkaart; zelfs zijn vliegtickets betaalt hij contant.” Zo verdwijnt hun kapitaal wel snel, ze weet het. En dat terwijl ze eigenlijk nu al moeten sparen voor hun pensioen, want Zweden is in hoog tempo aan het vergrijzen. Nu krijgt Ann-Sofie’s vader nog pensioen van de staat, maar haar generatie zal het straks zelf moeten opbrengen. Anders lacht. „Als ik aan sparen denk, heb ik meteen het gevoel dat ik met één been in het graf sta.” Ann-Sofie: „Ik spaar” – blik opzij naar Anders – „dat weet jij niet – 5000 kronen per maand.”

„Oh!”, zegt hij verrast. „En na de vakantie gaan we naar de financieel adviseur”, zegt ze. „Maar eerst vakantie”, zegt Anders.

Van hun brutoloon gaat zo’n dertig procent naar de belasting, en daar komt gemiddeld twintig procent bovenop uit andere fiscale posten. Zweden verlangt veel van de belastingbetaler. Of dat zo moet blijven, is een van de kwesties in de parlementsverkiezingen van september. „Voor mij is het geen onderwerp”, zegt Ann-Sofie. „Ik sympathiseer met de regeringspartij, de sociaal-democraten.”

„Hoge belastingen zijn noodzakelijk om een hoge standaard op scholen en in de gezondheidszorg te behouden. Dat is voor mij een gegeven.” Sommige oppositiepartijen opperen dat de belastingen omlaag moeten. De gevolgen voor haar huishouden zijn dan niet zo groot, meent Ann-Sophie, maar des te meer voor de sociale voorzieningen.

Anders, na een kleine denkpauze: „Mmmm... Ik heb niets tegen hoge belastingen, als we de beste scholen en het beste sociale systeem zouden hebben. Maar we hebben slecht onderwijs, te weinig en zwak gemotiveerde leraren, te veel leerlingen in een klas en slechte schoolboeken.” Ik had oude schoolboeken op school, voegt hij er nog aan toe. Ann-Sofie, spottend: „Twintig jaar geleden.”

En dan die wachtlijsten in de gezondheidszorg, gaat Anders door. Een jaar voor een heupoperatie, heeft hij gehoord, zes maanden voor orthopedische chirurgie. Zij: „Je kunt voor gewone dingen elke dag terecht bij de dokter.” Hij: „Dat mag ook wel, met die hoge kosten die we betalen.” Zij: „Misschien kan je best een weekje wachten. Maar mensen worden tegenwoordig snel ongeduldig en agressief.”

Anders heeft meer klachten over de Zweedse welvaartsstaat. Hij en zijn vrouw hadden geluk: toen ze afstudeerden, waren er veel banen in de juridische sector. Maar de laatste tijd is het voor veel afgestudeerden moeilijk om binnen korte tijd een baan te vinden. „Wijzelf en onze vrienden zijn goed terechtgekomen. Maar in de wijdere kring kennen we mensen die met een universiteitsgraad in een winkel staan of ander werk doen waarvoor ze niet zijn opgeleid.”

Er zijn meer kanttekeningen bij wat de Wilhelmssons grinnikend ’ons model’ noemen. Ann-Sofie noemt de druk die op ’ons’ ligt – en daarmee bedoelt ze de Zweedse vrouwen van haar generatie. „We hebben het huishouden behoorlijk gelijk verdeeld – we moeten wel, we werken allebei fulltime. Anders kookt regelmatig, en ik houd het huis op orde.” En toch is er een bijna onzichtbaar verschil. Anders: „Vrouwen worden verondersteld om carrière te maken én thuis de eindverantwoordelijkheid te hebben. Veel mensen worden ziek, raken oververmoeid of depressief, vooral vrouwen.” Ze noemen op: mijn beste vriendin, jouw schoonzus, een vriendin van jou...

Ondanks haar trouw aan de partij van premier Göran Persson moet ook Ann-Sofie toegeven: zo mooi als de zorg in Zweden vroeger was, zo is ie niet meer. Na haar school werkte ze een jaar in de thuiszorg, maar wat daar toen kon – elke dag douchen bijvoorbeeld, of een ommetje onder begeleiding – kan nu niet meer, heeft ze gehoord. Ouderen zien hun kinderen niet veel. Anders’ ouders wonen in de buurt van Gotenburg, een kleine 500 kilometer verder, die van Ann-Sofie wonen nog redelijk dichtbij: op 100 kilometer. „Familie is niet zo belangrijk voor ons”, zegt ze. „Vrienden wel. Dat is de keerzijde van het Zweedse model. De maatschappij moet maar zorgen voor onze ouderen en zieken. Het is een individualistische, egoïstische maatschappij.”

„Best deprimerend, eigenlijk”, zegt Anders.

„Toch houd ik van Zweden”, zegt Ann-Sofie. „Anders was ik wel weggegaan, zoals veel vrienden doen.”


Trouw, 25-07-2006

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB