Als er een ramp gebeurd is, beginnen journalisten te praten alsof ze priesters zijn, vindt Jan Van den Bulck. Van den Bulck is hoogleraar aan de School voor Massacommunicatieresearch, KU Leuven


Rampen zijn per definitie erge en onverwachte gebeurtenissen van een omvang die men anders niet ziet. Het is daarom merkwaardig dat de manier waarop de media met een ramp omgaan een vast patroon lijkt te volgen. Bij het begin van de ramp gedraagt de pers zich als nieuwsorgaan. Men wil laten weten dat er iets ergs is gebeurd en men is op zoek naar informatie over de aard en de omvang van het incident. Er is een onmiddellijke fascinatie met de omvang van de ramp, wat tot uiting komt in een eindeloze reeks schattingen, correcties en (aanvankelijk) gissingen.

Die fascinatie neemt toe in stap twee, wanneer men de ramp probeert te 'ankeren' tegenover eerdere gebeurtenissen. De ramp is nu groot nieuws, maar de nieuwsgaring is nog volop aan de gang. Dat betekent veel aandacht voor de gebeurtenissen, maar een gebrek aan materiaal. En dus krijgt men de onvermijdelijke hitparades van eerdere rampen. Deze stap is nodig om aan het publiek de omvang van de ramp duidelijk te maken ("het ergste sinds...", "het eerste in Vlaanderen", enz.), maar het laat vooral toe om oude gegevens en beelden te gebruiken die het drama verder versterken, ook al hebben ze niets met de nieuwe gebeurtenissen te maken.

In stap drie wordt het nieuws zelf nieuws. De media presenteren een heroïsch beeld van hun eigen rol, alsof het live ter plaatse gaan een onderdeel van de hulpverlening is. Deze stap is emotioneel nodig voor de media om een gevoel van directe (en letterlijke) verbondenheid tussen het kanaal en de gebeurtenis te creëren. De inspanningen die de media zelf moeten ondergaan om aan verslaggeving te doen, worden een vast onderdeel van de berichtgeving. In het verlengde hiervan volgt een andere hitparade: het onvermijdelijke en regelmatig aangepaste overzicht van hoe buitenlandse media ons kleine landje op zo'n moment ontdekken.

Stap vier begint op het moment dat de media zich hebben kunnen organiseren. Cameraploegen zijn ter plaatse, redacties hebben getelefoneerd. Men begint zich af te vragen of men de ramp aan iemand kan wijten. Experts zijn in groten getale opgetrommeld om over alle denkbare aspecten hun mening te geven. Experts zijn vooral nodig om te leveren wat de media niet hebben: feiten die ontbreken (wat kan de verklaring van de gebeurtenis zijn?) en emoties die ontoegankelijk zijn (wat voelen de slachtoffers nu?). De experts zullen we blijven zien terugkomen. Ze zijn het media-equivalent van gepieker: het eindeloos herbeleven van de gebeurtenis en het genereren van oneindige reeksen 'wat als'-vragen.

Sacralisering
Het opmerkelijkste aan het gedrag van de media tijdens een ramp is dat een soort sacralisering optreedt. Journalisten beginnen te praten alsof ze priesters zijn. Er wordt veel nadruk gelegd op begrippen als rouw en sereniteit. Daar wordt ook vormelijk op ingespeeld met krantenvoorpagina's die op bidprentjes lijken, televisiebeelden van kinderen die bloemen leggen - zonder commentaar, beelden die uit de actualiteit worden gehaald door ze te vertragen en van plechtige muziek te voorzien, enzovoort. De media treden eveneens op als entiteit. Niet de grote baas of een netmanager, maar "de VRT" beslist om een programma niet uit te zenden.

Dat de media een andere rol dan gewoonlijk beginnen te spelen, valt ook op tijdens stap vijf: gedragsdragers zoals de premier of de koning bezoeken de plaats van het onheil. Er wordt veel ingezoomd op vlaggen en uniformen. Rampen zijn momenten van natievorming. Er wordt van uitgegaan dat de ramp in beide landsdelen even groot was. Hoewel dat vanzelfsprekend kan lijken, is dit eveneens een moment waarop journalisten hun journalistieke rol opgeven voor een priesterlijke: er wordt geen opiniepeiling gevraagd ter bevestiging en de goede intenties van politieke handelingen (wordt een protestactie opgezegd omdat het ongepast is of omdat er geen media-aandacht naartoe zou gaan?) worden even niet in vraag gesteld of kritisch bekeken. Nieuw is dat mediamensen elkaar uitvoerig feliciteren via sociale media als Twitter en Facebook waarbij dezelfde ordewoorden ("sereniteit") terugkomen. De normale concurrentie onder de media geldt even niet. Vaak zal men laten weten dat VRT en vtm bij een begrafenis samenwerkten om het geheel beter in beeld te brengen.

We kunnen ook voorspellen wat nog zal volgen. Vanaf dag 3 (vandaag) is het klassiek dat de media zichzelf (of beter, hun collega's) in vraag beginnen te stellen: zijn sommigen te ver gegaan? Het is een discussie over de vorm die de sacralisering moet aannemen (hoe ver mag men gaan?) en de duur ervan (wanneer vallen de beperkingen weg?). Dat laatste moet men goed beseffen. Er komt een moment waarop het gevoel van nationale rouw verdwijnt en het sacrale wegvalt. Op dat moment vallen journalisten terug in hun normale rol. Er begint een zoektocht naar schuldigen en naar emotie. Degenen die vandaag als heiligen worden opgevoerd, riskeren dan gekruisigd te worden (zie Pukkelpop).

Verjaardagen
Vanaf dag 7 begint een ander fenomeen: de verjaardagen. Nieuws wordt op dat moment nieuws alleen maar omdat het ooit nieuws is geweest. Men krijgt dan berichten die beginnen met "het is vandaag exact een week, een maand, een jaar... geleden". Begin maart besteedden de media aandacht aan de ramp met de Herald of Free Enterprise omdat dat "precies 25 jaar geleden" was.

Tot slot nog dit. Het menselijke aspect maakt een ramp zo dramatisch. Dat creëert de schizofrene situatie dat mensen die voldoende ver van de zaak verwijderd staan, hongeren naar nieuws, maar dat wie erg betrokken is met afkeer en onbegrip op het gedrag van de media reageert. Ik ben al vaak over media en rampen gaan spreken voor ambulanciers, brandweerlieden, politiemensen, spoedartsen en andere hulpverleners. De journalisten die elkaar zo plechtig feliciteren via Twitter beseffen volgens mij niet hoe schokkend en onethisch mensen de praktijk van de nieuwsgaring in emotionele situaties ervaren. Dat dubbeltje heeft echter twee kanten. Toen dit thema enkele jaren geleden voor een publiek van hulpverleners ter sprake kwam, merkte iemand in het publiek op dat mensen die commentaar geven op onze pers goed moeten beseffen dat de Belgische en Vlaamse pers nog erg voorzichtig met dit soort zaken omgaat. Wie met name de Herald of Free Enterprise in de praktijk meemaakte, kreeg de Britse tabloidpers over zich heen. Daar was van sereniteit, respectvolle afstand of andere grenzen geen sprake.

Bron:
DeMorgen op 16/03/12

Bespreking:
De stappen die deze journalist omschrijft kan ik ook vinden in de Facebookstatussen van verschillende mensen. Zo citeer ik letterlijk 2 statussen van één persoon:

1.
regelmatig refreche voor te blijven volgen RIP http://www.hln.be/hln/nl/13266/Buso...ver-doden.dhtml

2.
Vertrekken op 12 jarige leeftijd voor de vakantie van je leven, samen leren skiën met al je vriendjes, plezier maken en de tijd van je leven beleven, sneeuwballen gooien op juf of meester, ... niet wetende dat dit ook hun laatste reis zou worden. Nooit meer naar huis terug keren, nooit meer plezier maken, nooit meer! Voor altijd een sterretje aan de hemel. Veel sterkte aan, ouders, broertjes en zusjes, grootouders, familie en vrienden, leerkrachten, kinderen en directie van de betrokken scholen! RIP
like en plaats dit op je prikbord als je het erg vind


Wanneer en telkens zulke incidenten gebeuren (pukkelpopRAMP en busRAMP) staan de sociale netwerksites vol met dezelfde boodschappen. Eerst posten mensen een link van het artikel in hun status, zodat iedereen er zeker van op de hoogte is. Daarna posten ze een boodschap waarin ze hun medeleven betuigen aan de slachtoffers die deze boodschap toch nooit zullen lezen.
Het kan natuurlijk perfect dat je meeleeft met de ouders en familie van de overledenen. Het zou immers fout zijn als zulke berichten je niet raken. Daarentegen, als je dit echt wilt uiten, doe dan de moeite om het rouwregister te gaan tekenen, i.p.v. de woorden 'Rest In Peace' eenvoudig af te korten en op het internet te zetten.

Ik heb de indruk dat dit meer om sensatie draait, dan het meeleven met deze mensen. En ik ben er zeker van dat ik niet alleen ben. Iedereen zit 's avonds om 7u te wachten op het nieuws waarin de vermorzelde bus en wenende ouders te zien zijn. Is dit respect tonen? Ik kijk uit respect niet naar dit nieuws. Wie zou nu willen dat wanneer je je kinderen verliest, een horde camera's je constant volgen, om de meelevende, maar oh zo nieuwsgierige burgers te voorzien van hun dagelijkse portie nieuws
Het zou pas respectvol zijn als je eens een status schrijft over de kinderen die dagelijks sterven, door armoede. Kinderen die een miserabel leven achter de rug hebben, om daarna te kunnen sterven. En geloof me, dit is wel een RAMP. Deze kinderen sterven in nog groter aantallen, maar helaas dit is geen NIEUWS meer.

Ik vind het ook zeer schrijnend dat de media vele zaken opblaast, maar dat ook de burgers hier in meegaan. Het is gewoon te erg voor woorden hoe journalisten slachtoffers bestormen met vragen, en hoe men het nieuws probeert te vullen met informatie over een bepaalde 'ramp'.
Ik kan me dus zeker vinden in de mening van Jan. Het zou beter zijn dat men wat meer aandacht besteed aan de mensen die het moeilijker hebben. Die door armoede uiteindelijk sterven.
Ik vind het zelf ook zeer fout om in je status op een sociale netwerksite zulke boodschappen plaatst. Het is ten eerste al zeer onpersoonlijk en toont voor mij dan weinig blijk van 'echt' medeleven. Het is net zoals Jan zegt, is het dan niet beter om in het rouwregister je medeleven te betuigen?
Het is gewoon een zeer jammer feit dat mensen de media blindelings volgen in nieuwsberichten. Maar ook dat ze dit normaal vinden, de sensatie rondom bepaalde nieuwsfeiten.