De Britten zijn echt de weg kwijt


Joris Luyendijk trekt van leer tegen het Brexit-kamp, dat volgens hem uit prutsers, leugenaars en fantasten bestaat. Een goede afloop is steeds moeilijker voor te stellen.


Een Britse collega – zelf binnenkort Duits staatsburger – wrijft zich in de ogen: ‘Alsof op 29 maart een ultimatum van de Verenigde Naties afloopt en de bombardementen beginnen. Zo moeten wij nu plannen.’ De collega heeft hoogbejaarde ouders. Waar kunnen die zich het best bevinden als het op 29 maart 2019 ‘B-day’ is en de Brexit officieel wordt? ‘Mijn vader slikt speciale medicijnen. Die hamsteren we nu. Maar wat als er iets mee gebeurt? Alternatief is hun tweede huis in Frankrijk. Maar geldt hun verzekering voor de auto daar nog na 29 maart 2019? Die voor ziektekosten en ongevallen? Wat is het pond straks waard, mogen ze als buitenlanders van buiten de EU überhaupt in Frankrijk zijn, en voor hoelang?’

De afgelopen dagen domineerde in het politieke nieuws over de Brexit het woord ‘chaos’. Maar een betere term zou ‘verlamming’ zijn. Meer dan tweeënhalf jaar na het EU-referendum heeft de Britse regering nog altijd niet gekozen tussen een harde Brexit, waarbij de soevereiniteit wordt hersteld maar de economie een ongenadige dreun krijgt en Noord-Ierland de facto van het Verenigd Koninkrijk afbreekt, en een zachte Brexit, waarbij alles economisch en staatkundig bij het oude blijft, behalve dat de Britten al hun invloed in Brussel verliezen – ook wel Bino genoemd ofwel Brexit in name only.


De boel belazerd

Tegen deze achtergrond van besluiteloosheid tekent zich nu een derde scenario af: een exit op B-day zónder overeenkomst met de EU. Wat dat precies inhoudt, weet niemand, maar in principe kan dan geen vliegtuig meer opstijgen, kunnen allerlei medicijnen niet meer worden ingevoerd, gelden de diploma’s van EU-burgers – onder wie medici – niet meer in het Verenigd Koninkrijk, net als die van Britten in de EU. Er moeten tarieven worden geheven op bijna alle handel met de EU en met de landen waarmee de Britten via de EU een handelsverdrag hebben. Wellicht een idee om de term ‘chaos’ voor dat scenario te reserveren.

Take back control was de Brexit-slogan, maar sinds het electoraat in juni 2016 hiervoor viel, zit de Britse politiek juist hopeloos vast. De oorzaak van die verlamming is dat de tegenstelling Remain-Leave en vervolgens hard-zacht niet parallel loopt met de grote partijen, maar deze beide doorklieft. Zowel Labour-leider Jeremy Corbyn als premier Theresa May heeft een achterban die deels pro-Remain en deels pro-Leave is, deels voor een zachte en deels voor een harde Brexit. Geen van beide leiders kan een kant op, want zodra ze kleur bekennen, valt de eigen partij uit elkaar en haakt een deel van de aanhang af.

Zevenhonderdduizend mensen demonstreerden eind oktober tegen de Brexit – het grootste protest sinds de Irakoorlog. Corbyn hield zich muisstil, en weigert intussen net als May zijn kiezers de waarheid te vertellen: het vertrek uit de EU kost heel veel geld, en hoe losser de toekomstige relatie, hoe groter de economische ravage.

Eigenlijk zou Groot-Brittannië eind maart ongenadig moeten worden geconfronteerd met de eigen incompetentie, frivoliteit en hoogmoed, zodat ze daar eindelijk leren inzien dat splendid isolation voor een Europees land begin 21ste eeuw neerkomt op irrelevantie en machteloosheid. Maar het zijn gewone mensen die de prijs zullen betalen van zo’n no deal-chaos, niet de brexiteers, die heel toevallig stuk voor stuk miljonair zijn. Ook is het een open vraag of de Britse politieke partijen ooit eerlijk aan de eigen bevolking zullen toegeven hoe ze de boel hebben belazerd. Ook de media hebben veel uit te leggen, maar hoe zullen ze dat ooit doen wanneer zoveel belangrijke kranten en tabloids in handen zijn van pro-Brexit-miljardairs?


Clown show

Hoe moeilijk dit misschien ook te accepteren is voor de vele anglofielen in continentaal Europa: het Groot-Brittannië uit onze jeugd is niet meer. De voormalige wereldmacht heeft zich de afgelopen tijd grondig belachelijk gemaakt en ondermijnd, en een goede afloop is steeds moeilijker voor te stellen. Niets polariseert zo als een referendum, en bij herroeping van de uitslag – de facto via een zachte Brexit of daadwerkelijk via een tweede referendum – zullen miljoenen kiezers zich ernstig bedrogen voelen. Omdat in dit scenario de werkelijke economische pijn uitblijft, zullen Britse brexiteers kunnen blijven beweren dat een pijnloze exit best kan. Het is immers niet beproefd. Oer-brexiteer Nigel Farage hitst al maanden op met termen als ‘landverraad’.

De Britten zijn fundamenteel de weg kwijt en intussen flirten steeds meer brexiteers met chaos op B-day. Een deel van hun donoren en geldschieters speculeert openlijk op een val van het pond, en de diepe recessie die zou volgen op de chaos, komt de brexiteers niet slecht uit: dan volgen bezuinigingen en kan het mes weer in de verzorgingsstaat. Ook kan eindelijk de gezondheidszorg worden geprivatiseerd – de Amerikaanse bedrijven staan al in de rij. Geen wonder dat Donald Trump zo’n fan is van de Brexit.

Met de juiste voorbereiding en ijzeren discipline hadden de brexiteers grote schade kunnen aanrichten in de EU: er zitten jaren tussen een referendumresultaat en het daadwerkelijke vertrek uit de EU en in die periode hadden ze EU-landen waarschijnlijk genadeloos tegen elkaar kunnen uitspelen. Een belangrijke reden dat de EU rond de Brexit zo eensgezind bleef, is dat de Britten maar niet kozen voor hard of zacht.

Gelukkig voor Europa bestaat het Brexit-kamp uit prutsers, leugenaars en fantasten. In het Engels bestaat een mooie term voor de vertoning die zij nu al bijna drie jaar opvoeren: clown show. Behalve dat er nu weinig te lachen valt, tenzij je in het Kremlin zit. Maar dan is het toch meer gniffelen.


DS, 19-11-2018 (Joris Luyendijk)