De universiteit, een stimulerende vrijhaven voor confrontatie van ideeën? Vergeet het maar


Het gaat niet goed met de vrijheid van meningsuiting aan de universiteiten, schrijft Freek Van de Velde. Van buitenaf beukt rechts erop in, van binnenuit probeert het woke-kamp alles aan banden te leggen.


De jongste weken hebben universiteiten af te rekenen met studenten die via bezettingen en acties het onderwijs boycotten. Een nieuwe golf van een trend die al enkele jaren opgang maakt. Sprekers met onwelgevallige ideeën krijgen te maken met ‘deplatforming’, ‘disinvites’ en ‘cancel culture’. Docenten krijgen vermanende instructies om hun cursussen te “dekoloniseren”, in extreme gevallen wordt hun ontslag geëist.

De intimidatie en het ostracisme zijn soms subtiel: je wordt niet uitgenodigd voor een panel, je ondervindt verdachte vertragingsmanoeuvres bij de publicatie van resultaten, je relevante onderzoek wordt genegeerd in verwante publicaties. Ik heb het zelf ervaren, terwijl ik lang geen ideologische scherpslijper ben.

Een interessante vaststelling is dat intimidatie van buitenaf vaak van de conservatieve zijde komt. In Nederland heb je de akelige actie ‘Vizier op links’, die stickers plakt op privéwoningen van linkse onderzoekers. In Vlaanderen kreeg Marc Van Ranst te maken met verbale én fysieke agressie. Vlaams Belang wil een kliklijn voor linkse wetenschappers.

Maar de kritiek van binnenuit, van collega’s en studenten, die komt vaker van de woke-zijde, die zichzelf juist als progressief ziet. Dat ideeëngoed is overgewaaid vanuit de Verenigde Staten, waar met name de cultuurwetenschappen besmet zijn met een virulent activisme dat voortspruit uit identitaire benaderingen zoals ‘radical feminism’ en ‘critical race theory’. De uitgangspunten zijn begrijpelijk en hartverwarmend: een betere wereld voor iedereen, maar in de praktijk draait het uit op een cultus van slachtofferschap van minderheden.

Dat gaat erg ver. Feministe Ruth Ginzburg vindt dat wetten uit de logica kwalijke uitwassen zijn van het patriarchaat, die mannelijke rationele rigiditeit opleggen aan ons denken. Filosofe Sandra Harding noemt de wetten van Newton “een handleiding voor verkrachting”. De Nederlandse docent Rogier Boers vindt dat de wiskunde gedekoloniseerd moet worden: het idee dat wiskundige wetten tot een hogere orde horen, boven de werkelijkheid, dat we kennis kunnen veroveren, en dat niet-rationele overtuigingen afgedaan worden als bijgeloof, is volgens hem een westerse afwijking. Zelfde geluid bij de Indiase wiskundige C.K. Raju.

De cultus van slachtofferschap en onderdrukking neemt groteske vormen aan, met een reeks witte academici die onlangs betrapt werden op confabulaties over een kleurling-achtergrond: BethAnn McLaughlin, Jessica Krug, C.V. Vitolo-Haddad, Andrea Smith en Rachel Dolezal. In Vlaanderen valt het nog mee met de ideologische hysterie, in de sussende woorden van Ive Marx, maar de spanningen lijken hand over hand toe te nemen.

Om na te gaan of de onverdraagzaamheid op universiteiten van links of van rechts komt, heb ik met mijn collega Benedikt Stemmler gekeken naar gegevens van de Foundation for Individual Rights and Expression (FIRE) en van College Pulse, die beide een rijke databank hebben met gegevens over vrijheid van meningsuiting aan Amerikaanse universiteiten, zowel topinstellingen als Harvard, Stanford en Yale, als minder bekende. Elke universiteit krijgt een score die uitdrukt hoe vrij mensen zich er voelen om hun gedachten te uiten, hoe tolerant de universiteit is voor afwijkende rechtse of linkse ideeën, of er ontregelende evenementen plaatsvinden. We hebben die gegevens statistisch onderzocht en gekeken of er een samenhang is tussen de free-speech-score en hoe prestigieus de universiteit is. Voor het prestige zijn we uitgegaan van hoe selectief de universiteit is, het toelatingspercentage dus, en hoeveel het kost om er te studeren. Verder ook of er een samenhang is tussen de free-speech-score en de mate waarin de universiteit meer links georiënteerd is.

Wat blijkt? Hoe prestigieuzer de universiteit, hoe slechter het gesteld is met de bescherming van de vrije meningsuiting. En hoe linkser de universiteit, hoe meer de gedachten ingesnoerd worden. Wie dacht zijn kinderen naar een stimulerende vrijhaven voor confrontatie van ideeën te sturen, heeft misschien spijt van de bestede dollars. Ik hoop dat het tij nog gekeerd kan worden. Geen gedachte zo vergezocht, abject of choquerend of ze mag onder de loep genomen worden door wetenschappers die wars van burgerlijk fatsoen bereid zijn de ideeën op hun waarheidsgehalte te beoordelen. Zonder intimidatie.

Freek Van de Velde is taalwetenschapper (KU Leuven)


Blog DS, 29-05-2024