Aankondiging ABP om uit fossiel te stappen kan sneeuwbaleffect hebben: ‘Het is een gigantisch signaal’


Op wereldschaal is de 15 miljard die ABP terugtrekt uit fossiele bedrijven misschien peanuts. Toch zal de stap van het ambtenarenfonds de financiële sector en de producenten van olie en gas flink aan het denken zetten.


In verschillende directiekamers zal dinsdagochtend minder vrolijk koffie gedronken zijn. Shell, BP, Exxon en andere opdiepers van fossiele brandstoffen kunnen niet meer rekenen op het geld van het grootste pensioenfonds van Europa. Ambtenarenfonds ABP gaat de belangen van fossiele producenten van de hand doen de komende anderhalf jaar, maakte het fonds van onder meer ambtenaren, leerkrachten en wetenschappers dinsdag bekend.

Voor hun tien anderen, zou de koffiedrinkende bedrijfsleiding kunnen denken, zo’n verweer gaf Ben van Beurden van Shell enige tijd geleden nog op een soortgelijke aankondiging. Maar de tijden veranderen snel, ziet hoogleraar Dirk Schoenmaker. “Als ik commissaris was bij zo’n bedrijf, en dat zou de reactie zijn, zou ik een pittig gesprek met de CEO voeren”, zegt hij. “Dit moet je wel aan het denken zetten. Het is een gigantisch signaal en zal wereldwijd invloed hebben. ABP is een hele grote belegger. Hun conclusie nu is dat het praten met deze bedrijven over een groenere koers te weinig oplevert. De veranderingen gaan te langzaam.”


Kritisch kijken naar fossiele belangen

Dat is een teken voor andere grote beleggers om nog eens kritisch naar hun fossiele belangen te kijken, verwacht Schoenmaker, hoogleraar Banking en Finance aan de Erasmus Universiteit. Maar belangrijker nog is de waarschuwing die deze stap geeft aan het bedrijfsleven. “Het legt de bal bij bedrijven om te bewegen. De boodschap is: dit kan zo niet langer, het tempo is te laag. Jullie moeten serieus met de energietransitie aan de gang. Op het moment dat deze bedrijven wél serieuze plannen hebben, kun je er pas weer geld in investeren, is het signaal.”

Strikt genomen gaat de reactie van de topman van Shell nog steeds op. Er zijn nog genoeg beleggers die de fossiele belangen wel willen kopen. Het effect van de wereldwijde beweging om uit zulke bedrijven te stappen, zogeheten divestment, kan niettemin zijn dat de kosten van het aantrekken van kapitaal stijgen. “Dat gebeurt, maar gaat heel geleidelijk. Het aantal aanbieders van kapitaal daalt en dus zal een bedrijf een hoger rendement moeten bieden om beleggers te verleiden. Dat is zo gegaan in de tabaksector, de paar die daar nog in investeren vragen een hoge winst.”

In de financiële wereld zal het besluit van ABP opzien baren, denkt Rens van Tilburg, directeur van het Sustainable Finance Lab en verbonden aan de Universiteit Utrecht. Pensioenfondsen PME en Horeca gingen het ambtenarenfonds eerder dit jaar voor. “Maar die twee zal niemand kennen in Amerika of Azië. ABP behoort tot de grotere pensioenbeleggers, onder die groep is dit nog wel revolutionair. Ze vormen ook samen tal van wereldwijde allianties. Daar zal zeker met interesse naar deze stap gekeken worden.”

Er zijn ook genoeg redenen om het terugtrekkende gebaar van ABP te relativeren, ziet Van Tilburg. “Het is de vraag hoe de echt grote vermogensbeheerders in de wereld, zoals BlackRock, hiermee omgaan. Dat is ook een uitvoerder voor een aantal Nederlandse pensioenfondsen. Als die om fossielvrije beleggingen vragen, moeten ze een aantal van hun producten aanpassen, maar de vraag is hoe snel dat gaat.”


In het niet vallen

Ook is te stellen dat die 15 miljard euro in fossiele beleggingen van ABP in het niet valt tegen het totale beurskapitaal in de wereld. “Er zullen ook altijd partijen zijn die zeggen: kom maar hier met die aandelen”, verwacht Van Tilburg. “Mocht de koers van fossiele bedrijven toch dalen, dan zullen die bedrijven daar niet direct last van hebben. Het idee dat je aan de beurs bent genoteerd om nieuw geld aan te trekken en daar een hoge koers voor nodig hebt, werkt niet meer zo. Ze geven daarvoor obligatieleningen uit en gebruiken hun eigen winsten. Maar indirect heeft het wel effect. Een lagere koers is lastig als je personeel wilt aantrekken, dat kun je moeilijker motiveren met een pakket aandelen. Het is al een probleem dat jong talent minder graag voor dit soort bedrijven werkt, het is lastig uit te leggen op een verjaardag welke bijdrage je aan een betere wereld levert.”

De kosten van geld aantrekken, zal dus niet de belangrijkste kopzorg in die directiekamers zijn, denkt ook Schoenmaker. De pijn zit elders. “Fossiele bedrijven zijn de ‘licence to operate’ aan het verliezen. Dat is het echte issue. De discussie kantelt”, ziet Schoenmaker. Of het nu de rechter is met het vonnis in de Shell-zaak, de klimaatresoluties op aandeelhoudersvergaderingen van activistische beleggersclub Follow This of de acties van ABP Fossielvrij. “Het net is zich aan het sluiten rond grote bedrijven die niet serieus de overgang naar schone energie maken. De druk wordt groter, dat is heel helder. Je zou hopen dat de regeringsleiders die druk op de komende klimaattop ook opvoeren.” Schoenmaker hoopt dat bedrijven uiteindelijk gevoelig zijn voor die maatschappelijke roep. “Ze moeten aan de gang gaan en weer investeerbaar worden. Het is toch de bedoeling dat we allemaal samen naar de nieuwe, schonere wereld gaan.”


Een pariastatus

Van Tilburg ziet ook het bredere effect van het terugtrekken van pensioengeld uit bedrijven als Shell. “Het zal bij de top een flinke klap geven. Dit soort bedrijven krijgt zo steeds meer een pariastatus. Dat zal ook gevolgen hebben voor hoe de overheid met ze omgaat. Er was altijd een open deur voor bijvoorbeeld Shell in Den Haag. Stappen als deze van ABP maken het steeds ingewikkelder om je met zo’n bedrijf te associëren.”

De aankondiging van ABP kan op die manier een sneeuwbaleffect hebben. “Je weet niet hoe dit gaat doorzetten. Het is vlak voor de klimaattop en allerlei partijen komen met mooie statements”, ziet Van Tilburg. “Maar het begint klein, met pensioenfondsen als dat van de horeca en PME, dat is het eerste gerommel. Dan volgen grotere, zoals ABP, bij pensioenfonds PFZW zal nu ook onmiddellijk de vraag binnenkomen of ze hetzelfde gaan doen. Zo gaat het sneeuwpakket schuiven. De oliebedrijven in de vallei zien de lawine op hun afrollen en moeten iets doen.”


Blog Trouw, 26-10-2021 (Esther Bijlo)