Er komt geen Big Bang


Welke mogelijkheden zijn er nog, nu de zelfopgelegde deadline van 15 juli niet gehaald werd? MARC HOOGHE overloopt een aantal mogelijke scenario's: er zal in elk geval verder onderhandeld moeten worden - ook zonder Yves Leterme.


De deadline van 15 juli 2008 werd dus niet gehaald: er is geen globaal akkoord over een staatshervorming. Het was de kroniek van een aangekondigde mislukking geworden. Toen de deadline van 15 juli in maart voor het eerst opdook, was al meteen duidelijk dat de regering-Leterme vooral extra tijd wou kopen. We zijn nu vier maanden later en in feite staan we nog altijd even ver. Men kan zich trouwens de vraag stellen of het ooit daadwerkelijk de bedoeling is geweest die deadline te halen. Laten we zeggen dat het onderhandelingstempo stukken hoger had kunnen liggen, en de eindsprint van de afgelopen week heeft daar weinig aan kunnen veranderen.

Maar wat kon men anders verwachten? Dat er in enkele weken tijd een volledig uitgewerkt voorstel op tafel zou liggen? En waarom zou het dan in zo'n korte tijd wel lukken, als het hele debat al jaren aansleept? Zelf opgelegde deadlines werken zelden in de politiek, en dat blijkt vandaag opnieuw. De reden is eenvoudig: 15 juli was een willekeurig gekozen datum en er was voor de onderhandelaars geen enkele doorslaggevende reden om zich te laten opjagen door de kalender. Zoals Elio di Rupo fijntjes opmerkte: 15 juli was een deadline voor het kartel, niet voor zijn eigen PS. Dergelijke deadlines zijn bovendien puur kunstmatig: het zou absurd zijn het land nu in een chaos te storten om een symbolisch moment. Is er een goede reden om de 16de of 17de niet meer verder met elkaar te spreken? In onderhandelingssituaties werken deadlines over het algemeen enkel als ze van buitenaf worden opgelegd en er echt geen ontsnappen aan is. Maar zelfs dan gebeurt het geregeld op internationale conferenties dat de klok symbolisch wordt stilgezet enkele minuten voor middernacht, om zo toch nog de schijn te wekken dat de deadline echt wel werd gehaald.

Als je het van op enige afstand bekijkt, is het zelfs ronduit naïef de verwachting te koesteren dat premier Leterme zomaar, van de ene dag op de andere, een 'grote staatshervorming' uit zijn hoge hoed kon toveren. We zijn Kosovo niet. In Kosovo kan het parlement inderdaad op relatief korte tijd de onafhankelijkheid uitroepen. Het land moet toch in elk geval heropgebouwd worden, de economische ontwikkeling moet er nog starten, economisch is men niet echt aangewezen op Belgrado en de internationale gemeenschap heeft bovendien bijzonder weinig sympathie voor de Servische 'bezetter'. De kansen waren dus gunstig voor een onafhankelijkheidsscenario in Kosovo.

Maar in stabiele democratieën met een hoog economisch ontwikkelingsniveau is een dergelijke Big Bang-oplossing onmogelijk. Het economisch weefsel van de deelgebieden is zo sterk met elkaar vergroeid dat een radicale breuk tot onnoemelijk veel schade zou leiden. Een land met een volledig uitgebouwd bedrijfsleven, een financiële structuur, een logistiek netwerk en uitgebreide infrastructuur, splits je zomaar niet in tweeën. Er is in de moderne geschiedenis geen enkel voorbeeld van een rijk en hoogontwikkeld land dat op die manier uit elkaar is gevallen. Dertig jaar geleden droomden de nationalisten in Québec ook van een volledige onafhankelijkheid van de 'rest van Canada'. Nu weten ze wel beter: een dergelijke afsplitsing zou een economische ramp betekenen voor Québec. In de praktijk is er geen alternatief voor een federaal Canadees systeem met een heel grote mate van autonomie voor de Franstalige provincie. Ook nationalistische bewegingen in Catalonië en Schotland zijn er lang van overtuigd dat dromen over soevereiniteit weinig zin heeft. Wat wel kan, is dat de mate van autonomie binnen een federaal stelsel de komende jaren en decennia stelselmatig verder wordt uitgebreid.

De voorzitter van het Verbond van Belgische Ondernemingen heeft dan ook gelijk: 'Er is geen enkel geloofwaardig en realistisch Plan B.' Of laten we dat anders formuleren: het zou van intellectuele eerlijkheid getuigen indien diegenen die nu openlijk aansturen op een regimecrisis ook een economisch realistisch plan zouden voorleggen over de manier waarop een boedelscheiding moet worden voltrokken.

We hoeven echter niet eens naar andere federale landen te kijken om de holle retoriek van de afgelopen dagen en weken te doorprikken. Als je de Belgische politieke geschiedenis vanaf 1970 bekijkt, dan zie je dat er maar één manier is om de staat te hervormen: onderhandelen, desnoods nachten- en maandenlang. Er zijn eerder al momenten geweest waarop men aan de rand van de afgrond heeft gestaan, maar telkens heeft het gezond verstand het uiteindelijk gehaald. Een verrottingsstrategie heeft de Vlaamse autonomie nog geen millimeter dichterbij gebracht. En als je die geschiedenis van elkaar opvolgende staatshervormingen bekijkt, dan is het heus niet de eerste keer dat een 'onverbiddelijke deadline' toch niet helemaal gehaald werd. Wat telt, is het eindresultaat. In dit geval: het scenario waarbij de regio's betrokken worden bij de onderhandelingen over een volgende stap in de staatshervorming is geen geringe stap naar een confederale staatsstructuur. Een dergelijke stap zou neerkomen op het gedeeltelijk verwezenlijken van de 'Copernicaanse revolutie', waar minister-president Kris Peeters nu al meer dan een jaar voor pleit.

Wat moet er nu gebeuren? Er zijn niet zoveel scenario's mogelijk op korte termijn. De komende twee maanden zal er in elk geval moeten geregeerd worden en dat zal moeten gebeuren door de huidige regeringspartners. Wie ook de dans leidt, het zal geen wezenlijke invloed hebben op het tempo van de onderhandelingen. Er is geen reden om aan te nemen dat er sneller een akkoord wordt bereikt als Leterme wordt vervangen door een nieuwkomer. Als de onderhandelingen nu mislukt lijken, dan kan dit enkel betekenen dat er de komende weken en maanden verder moet worden gewerkt. Het is een vergissing te denken dat het mislukken van de onderhandelingen bijna 'vanzelf' zou leiden tot meer Vlaamse autonomie. Als de gesprekken volledig falen blijft op constitutioneel vlak gewoon alles bij het oude. Dat is de default option, waar niemand echt beter van wordt.

Marc Hooghe doceert politieke wetenschappen aan de KU Leuven


DS, 15-07-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB