Je ziel aan de duivel verkopen


Achthonderd duizend pond per jaar is een boel geld voor iemand van halverwege de 30, en toch kapte Roger – niet zijn echte naam – ermee. Hij lijkt een enigszins gespannen maar oprecht aardige man. Meer dan tien jaar werkte hij als derivaten structurer bij een topbank, en toen hij eenmaal had uitgelegd wat dit inhield, begreep ik wel waarom hij ermee was gestopt. Zelf zei hij het even later zo:


‘Het was het verhaal van dr. Faust. Ik verkocht mijn ziel aan de duivel voor een zak met geld, en de duivel kreeg mijn morele integriteit ervoor terug. Dat vond ik lange tijd prima, en toen niet meer. Vanwaar die omslag? Het was niet één bepaald moment, geen donderslag van inzicht. Maar je moet jezelf iedere ochtend in de spiegel kijken. Ik ging me voorstellen hoe ik ooit een zoon of dochter zou hebben die zou vragen “papa wat doe jij eigenlijk voor werk?” Wat moest ik dan antwoorden? “Nou lieverd, papa belazert zijn klanten”?'

Wat doet een structurer? Simpel gezegd gaat het om financieel maatwerk met complexe contracten en derivaten. Een insider vergeleek ze met geheel verzorgde vakanties: ‘Je kunt natuurlijk zelf de beste deals gaan zoeken voor je hotel, ticket, rondreis et cetera. Maar net zoals de meeste toeristen dat overlaten aan een gespecialiseerd reisbureau, zo laten de meeste klanten het over aan hun bank om de optimale combinatie van financiële instrumenten te vinden.'

Roger legde uit: ‘Al dat gedoe in Griekenland, waarbij zakenbanken de regering hielpen bij het oplappen van hun begroting door allerlei schulden te verbergen – dat was een typische klus voor structurers. Andere mogelijkheid is dat een groot bedrijf meer belasting moet betalen als het een aandelenpakket langer dan 12 maanden in bezit heeft. Met een derivaat kun je zo'n bedrijf helpen om minder belasting te betalen.'

Hij praat erover op zakelijke en neutrale toon, alsof hij het heeft over het paringsgedrag van een of ander matig interessant knaagdier. ‘In het algemeen zou ik zeggen dat tachtig tot negentig procent van alle derivaten moreel ambigu van aard zijn. Het gaat bijna altijd om boekhoudkundige, juridische of fiscale trucs, om inhaligheid, angst of goklust. Dat klinkt niet best, maar ja, zo is het.'

Het wordt nog erger. Vaak wordt dit soort derivaten verkocht aan partijen die ze niet of niet goed genoeg begrijpen – met enorme winsten voor de bank. ‘In de financiële wereld heb je echt zeer hoogwaardige en sophisticated partijen. Maar je hebt ook kleinere spelers die eigenlijk gewoon geen idee hebben waar ze mee bezig zijn. Een of andere Spaanse spaarbank of een gemeente ergens in Zweden. Wat aan me ging vreten, mettertijd, was dat ik die mensen gewoon vol in het gezicht stond voor te liegen. Dan dacht ik bij mezelf: “wow, daar gaat het pensioengeld van mensen als mijn ouders”.'

Hij is zelf van eenvoudige komaf. ‘Mensen in mijn familie waren voorbestemd voor de lopende band. Ik was de eerste die naar de universiteit ging.' Misschien gingen dingen in de financiële wereld er vroeger netter toe, zegt hij, en was de sector ethischer. ‘Wat ik ervan heb begrepen is dat het toen meer een gemeenschap was. Iedereen kende iedereen dus je kon elkaar niet zo makkelijk naaien. Het was allemaal zoveel kleiner, dus was zelfregulering mogelijk. Van de andere kant was het toen ook veel meer clubby, veel elitairder. In die tijd kregen jongens uit de arbeidersklasse zoals ik geen enkele kans.'


DS, 05-04-2012 (Joris Luyendijk)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB