Zou bankieren volgens de sharia de crisis hebben voorkomen?

In Brussel starten twee opleidingen voor wie wil leren hoe je islamitisch bankiert. ‘Als iedereen dat zou doen, hadden we deze crisis niet gekend', beweert een van de organisatoren. Zou het?

Het stond eergisteren al in deze krant: afgelopen woensdagavond sprak ontslagnemend minister van Financiën Didier Reynders (MR) een aula vol jonge moslims toe. Die waren allemaal afgezakt naar het ING-gebouw in de Brusselse Troonstraat om te luisteren naar een aantal experts inzake islamitisch bankieren. Reynders toonde zich erg opgetogen over het initiatief. ‘Ik hoop dat onze banken zich hiervoor gaandeweg zullen openstellen', sprak hij de zaal toe. ‘Gelet op de recente financiële crisis is het een goede zaak dat wij dit debat openen. Wellicht moeten we een aantal fiscale regels aanpassen om de lancering van islamitische bankproducten mogelijk te maken. Belangrijk is wel dat die producten niet alleen door moslims kunnen worden benut, maar ook door niet-moslims. Ik denk dat iedereen hierbij kan winnen.'

De avond was georganiseerd door de financiële consultingfirma Al Maalya en het financiële opleidingscentrum Impact Cooremans. Samen hebben ze een opleiding islamitisch bankieren in elkaar gebokst, die begint op dinsdag 25 oktober. ‘Ik heb vijf jaar geleden al eens een poging gedaan om een paar Belgische banken ertoe te bewegen om islamitische producten te lanceren, maar dat is toen niet gelukt', zegt Mohamed Boulif, zaakvoerder van Al Maalya. ‘Wellicht omdat de islam een slecht imago heeft, en men zich daarmee niet wil associëren. Daarom veranderen we van strategie. We willen jonge professionals uit de sector een opleiding aanbieden, en hopen dat zij op hun beurt de voordelen van deze vorm van bankieren en beleggen zullen uitdragen.'

Geld is geen product

De islam heeft over alles een mening, dus ook over geld. Moslims die willen lenen of sparen of beleggen, doen dat conform de sharia, de islamitische wetgeving. Islamitisch geïnspireerde transacties op de moderne, commerciële manier – via heuse banken dus – zijn daarentegen een bijzonder recent verschijnsel. ‘Pas in de jaren veertig van de vorige eeuw verschenen de eerste theoretische artikels over het onderwerp', vertelt financieel consultant Imane Karich, die aan de Brusselse managementschool Ichec meewerkt aan nog een ándere opleiding islamitisch bankieren die deze maand van start gaat.

‘In de jaren zestig en zeventig ontstonden in het Oosten de eerste banken die volgens de principes van de sharia werken. Vandaag zijn die samen goed voor zo'n duizend miljard dollar per jaar. Dat stelt op zich nog niets voor, natuurlijk. Op de jaarrekening van één modale grootbank staan grotere bedragen.'

Maar de sector groeit, met meer dan 10procent per jaar. Veel sneller dan de conventionele banken. ‘Toch zal het altijd een nichemarkt blijven', denkt Karich. ‘Die markt situeert zich nog altijd vooral in Zuidoost-Azië en het Midden-Oosten. In Europa is Londen het belangrijkste centrum, mede dankzij de vele immigranten uit Pakistan, India en Bangladesh. Het systeem is ook niet noodzakelijk beter dan het klassieke systeem, maar voor een aantal mensen kan het een alternatief zijn. Het hoeft ook niet gepromoot te worden als islamitisch bankieren. We kunnen het evengoed gewoon ethisch bankieren noemen.'

Daarmee gaat Mohamed Boulif akkoord. ‘Er zijn veel raakvlakken met wat men ethisch bankieren noemt. Dus ook niet-moslims kunnen zich erdoor aangesproken voelen. In Zuidoost-Azië bestaat het cliënteel van een aantal islamitische grootbanken voor meer dan 70procent uit niet-moslims.'

Wat heeft islamitisch bankieren dat doordeweeks bankieren niet heeft? ‘Een paar zeer gezonde principes', legt Boulif uit. ‘Om te beginnen is geld geen product. Je mag dus geen geld verdienen met geld. Rente is verboden. Elke financiële transactie moet gelinkt zijn aan een reële economische activiteit. Transparantie is cruciaal. De bankier is verplicht om alles helder en eenvoudig uit te leggen. Kleine lettertjes in een contract zijn verboden. Bepaalde beleggingen zijn ook uitgesloten: dagtraden is bijvoorbeeld not done. Als je investeert in een bedrijf, doe je dat op een duurzame manier, voor een langere termijn.'

En dan zijn er uiteraard nog de sectoren die krachtens de islamitische wetgeving niet voor financiële transacties in aanmerking komen, legt Boulif uit: ‘Alles wat te maken heeft met onder meer alcohol, tabak, gokken, wapens en varkens.'

‘Islamitisch bankieren strookt met een grondgevoel dat de meeste gewone mensen hebben', vindt Mohamed Boulif. ‘Je hoeft er dus geen religieus etiket op te kleven. De huidige financiële crisis is voor ons in zekere zin een opportuniteit. Wat ligt immers aan de basis van deze crisis? Het feit dat schulden werden verkocht, verpakt en nog eens verkocht. Zo kreeg je op den duur die toxische kredieten, en dat zou volgens de principes van het islamitische bankieren niet mogelijk zijn. Ik zeg niet dat ons systeem immuun zou zijn geweest voor de crisis, zeker niet voor de economische crisis. Maar beter bestand tegen de financiële crisis is het zeker. Al die miljarden die in rook zijn opgegaan: dat zou bij ons niet kunnen. Vandaag leren wij dat niet alleen de islam, maar ook de oude Griekse filosofen gelijk hadden. Plato en Aristoteles wisten al dat geld niet gemaakt is om verkocht te worden. Dat doen mensen dus al eeuwenlang verkeerd.'

Imane Karich maakt zich sterk dat het islamitische systeem wel even vatbaar is voor een financiële crisis. ‘Maar dan spreek ik als expert, niet als moslim', zegt ze. ‘Het is nu eenmaal zo dat het altijd verkeerd kan lopen als mensen met geld omgaan. Mochten alle banken ter wereld volgens de principes van de sharia werken, we zouden vandaag vast vergelijkbare problemen hebben.'

Econoom Eric De Keuleneer, hoogleraar aan de ULB, velt een genuanceerd oordeel. ‘Zou het islamitische systeem ook deze crisis hebben gekend? Ja en nee', antwoordt hij. ‘Ja, omdat je in elk systeem voorbeelden hebt van misbruik en minder zorgvuldig beheer. Nee, omdat islamitische bankiers bijna per definitie niet zouden hebben meegedaan met die kosmetische verpakking van grote risico's in de zogenaamde CDO's.'

De Keuleneer is positief over de opleiding die Mohamed Boulif organiseert. ‘Ik heb vijftien jaar geleden al eens geprobeerd om samen met hem een islamitische hypotheek te ontwikkelen', zegt De Keuleneer. ‘Een van de mogelijkheden is dat de bank een huis koopt, het dan aan u verhuurt en aan het einde van het contract doorverkoopt. Dan hoef je niet te lenen. Vandaag zijn er moslims die geen huis kopen omdat ze volgens hun geloof geen rente mogen betalen op een hypothecair krediet. Dat is een belangrijke rem om eigendom te verwerven. Het zou goed zijn mochten we die rem kunnen wegnemen. Maar daarvoor moet ook de fiscale regelgeving worden aangepast.'

Tussen winst en ethiek

Net zoals Didier Reynders vindt ook De Keuleneer het goed dat het debat wordt geopend. ‘Ik vind vooral de islamitische vormen van ethisch beleggen zeer geschikt voor onze markt', zegt hij. ‘In het conventionele systeem kennen we dat natuurlijk ook, maar uiteindelijk blijft ethisch beleggen bij veel klassieke banken een manier om geld te verdienen. Winst maken is het dominante oogmerk. Dat is in het islamitische systeem toch anders, denk ik. Daar is rigoureus trouw blijven aan de principes het belangrijkste.'

Dat alle principes van het islamitische bankieren strikt theologisch gefundeerd zijn, vindt De Keuleneer ‘gênant'. ‘Omdat die principes voor het ogenblik nauwelijks evolueren. Maar het systeem van de zogenoemde sharia boards is wel interessant', geeft hij toe. ‘Elke islamitische bank heeft zo'n jury van geleerden die over elk nieuwe product hun fatwa moeten uitspreken. Zo'n systeem met een jury van experts zou ook in het conventionele systeem van ethische financiering bruikbaar kunnen zijn.'

Onze landgenoot Geert Bossuyt heeft beroepshalve te maken met zo'n board of scholars. Na een succesvolle carrière in de conventionele bankwereld, onder meer bij Deutsche Bank, ontpopte hij zich tot expert islamitisch bankieren. Vandaag is hij ceo van Dar Al Istithmar, een globale speler in de sector. ‘Die geleerden vellen hun oordeel over nieuwe producten, maar je kunt ze ook gebruiken als promotiemiddel', zegt hij. ‘Er zijn niet zoveel experts die wereldwijd serieus genomen worden. Zij die wel impact hebben, geven je producten een enorme geloofwaardigheid. Net zoals je bij ons mensen hebt die in verschillende raden van bestuur zetelen, heb je in de islamitische wereld geleerden die in verschillende boards of scholars zitten. En geloof me, zij verdienen ook goed hun boterham.'

Over de immuniteit van het islamitische systeem tegen crisissen zoals we er momenteel een beleven, is Bossuyt zeer sceptisch. ‘Ik maak mij niet populair als ik dat zeg, maar islamitisch bankieren kent natuurlijk ook vormen van spitstechnologie', legt hij uit. ‘Voor elk conventioneel product kan een islamitisch equivalent worden bedacht. Ook voor zogenoemde CDO's, die aan de basis lagen van deze crisis. Die equivalenten bestaan op dit moment nog niet, maar dat komt doordat het systeem nog niet gesofisticeerd genoeg is. Het staat nog in zijn kinderschoenen. Over tien jaar zal dat al anders zijn, vermoed ik. Want de groei is er wel degelijk.'

Bron: De Standaard.biz, Joël De Ceulaer

__________________
Everybody is a genius.
But if you judge a fish by its ability to climb a tree,
it will live its whole life believing that it is stupid. A. Einstein

Ik vind het interessant hoe men hier ( terug) grijpt naar een religie als gids voor ethiek. Vooral het feit dat de vraag naar ethiek vanuit de financiële sector komt is verwonderlijk ( maar begrijpelijk door de laatste ontwikkelingen die niets anders dan verontwaardiging opleverden).

Er valt heel wat te zeggen over dat bankieren volgens de wetten van de sharia. Om te beginnen zijn de regels van de Sharia niet vrijblijvend, het zijn wetten. Wat dus maakt dat de regels verplicht opgevolgd moeten worden. Enkele van die regels:

- Handel in schulden is verboden en laat dat nu net hetgeen zijn wat de financiële crisis veroorzaakt heeft. Schulden werden verpakt, nog eens verpakt en zonder onderpand doorverkocht.

- Gokken en speculeren is verboden.

- Er mag niet belegd of geïnvesteerd worden in de tabak- alcohol- of wapenindustrie.

- Kleine lettertjes in een contract zijn verboden, transparantie is verplicht.

- Verbod op het gebruik van interest of rente

…

Op zich kan niemand problemen hebben met dit soort ethisch verantwoorde wetten. Deze alternatieve manier van bankieren is dan ook aan een opmars bezig. Globaal gezien heeft het Islamitisch bankieren al een kapitaal van 300 miljard dollar.

Toch heb ik wel een aantal bedenkingen. Gaat dit product wel aanslaan in de westerse wereld indien men de naam “ bankieren volgens de sharia” gaat behouden? It’s all in the name en de sharia heeft, zeker in het westen, geen goede reputatie. Zoals in het artikel vermeld wordt lijkt het mij ook beter het een andere naam te geven zoals bv. ‘ethisch bankieren’.

Ten tweede is dit alternatief een nichemarkt waar uiteindelijk ook alleen maar resultaten tellen waarbij de cijfers moeten groeien. In hoeverre zullen deze regels dan standhouden? Het lijkt mij niet efficiënt om enkel in deze nichemarkt ethische beginselen te hanteren. Volgens mij moeten alle verhandelingplatforms gereguleerd worden door de overheden. Er mag gerust wat bewegingsruimte zijn op die markten maar de grenzen moeten duidelijk gemaakt worden. Ik denk dan aan enkele maatregelen die vooral de impulsiviteit van de speculanten onder controle moeten houden.

Kortom, interessant initiatief dat zeker een hoop aandacht verdient.

__________________
Everybody is a genius.
But if you judge a fish by its ability to climb a tree,
it will live its whole life believing that it is stupid. A. Einstein