XENOFOBE ROMEINEN


Van een bescheiden stadstaat steunend op een gemeenschap van wantrouwige boeren, was Rome tegen het begin van onze tijdrekening uitgegroeid tot het centrum van een sterk globaliserende wereld. Het aantal inwoners van de stad explodeerde door de toevloed van massa's vreemdelingen. Op zich zagen de autochtone Romeinen daar geen graten in, want zij behielden een exclusieve greep op de macht via het Romeins burgerschap dat alleen hen toegang gaf tot specifieke rechten zoals het stemrecht.


De angst om de eigen manier van leven te verliezen en overspoeld te worden door vreemde culturen, was echter bijzonder sterk aanwezig. Als die opspeelde, stemde de Senaat vruchteloze wetten ter verbanning van bepaalde bevolkingsgroepen of religies. Een tempel gewijd aan de (oorspronkelijk Egyptische) Godin Isis is in Pompeï één van de belangrijkste bezienswaardigheden. Maar nauwelijks een goede honderd jaar voor die stad voor eeuwig onder de lava verdween, had een consul in Rome nog hoogstpersoonlijk een Isis-tempel steen voor steen afgebroken. Rome wilde dus eigenlijk geen kosmopolitisch broeinest worden, maar er was nu eenmaal geen houden aan. Geen zinnig Romein peinsde er echter ooit over om zijn identiteit dan maar overboord te gooien als iets dat achterhaald zou zijn.

Met scha en schande leerde Rome om te gaan met de multiculturele uitdaging. Romeinen waren van oorsprong dan wel erg xenofoob, maar niet racistisch. Nieuwkomers die zich de Romeinse manier van leven eigen maakten, konden zelfs als vrijgelaten slaaf een grote sociale mobiliteit realiseren. De groeiende culturele diversiteit die gepaard ging met de uitbreiding van het rijk, was ook geen probleem op zich. Als culturele uitingen of religies niet beschouwd werden als bedreigend voor de Romeinse basiswaarden (zoals aanvankelijk met het christendom het geval was), werden ze getolereerd en zelfs geabsorbeerd. Essentieel was dat overal het Romeins recht werd toegepast. De hoeksteen van het Romeins succes was het burgerschap dat op dit Romeins recht gebaseerd was en waartoe men niet-Romeinen steeds meer toeliet als die voldoende ambitie toonden om bij de club te willen horen. Dat systeem werkte stabiliserend en verenigend zodat uiteindelijk in 212 na Christus volwaardig burgerschap verleend werd aan iedere provincie van het rijk.

Omnis comparatio claudicat, iedere vergelijking loopt mank. De Romeinse situatie kan je dus niet zomaar vergelijken met de bijzonder complexe samenlevingen waarin wij vandaag leven. Maar de transitie naar een identiteit gebaseerd op een burgerschap dat geschraagd wordt door een geheel van gedeelde basiswaarden, is toch wel de oefening die vandaag evenzeer aan de orde is. Het met veel poeha door Sarkozy gelanceerde debat over de nationale identiteit in Frankrijk was op dat vlak inderdaad een miskleun. Ook de president zelf moet dat beseft hebben, anders had hij de groots opgezette finale ervan niet vervangen door een persconferentie waarop hij zelf niet eens aanwezig was. Maandenlang kende Frankrijk een opbod tussen de linkerzijde, die nog altijd in een kramp schiet bij het aanhoren van het woord identiteit, en extreemrechts, dat er dankbaar een rondje islambashen van maakte. Ook Verhofstadt meende de Fransen zijn weinig originele visie op een beledigende manier kenbaar te moeten maken: identiteit is het verleden, non-identiteit de toekomst.

Die non-identiteit legde nochtans de basis voor het spaak lopen van het integratieproces van de recentste migrantengroepen. Wie geen basiswaarden meer koestert en gemeenschapsvorming afdoet als betutteling, kan moeilijk succesvol nieuwkomers opnemen. Zeker als die het vacuüm opvullen met een sterke beleving van de eigen culturele identiteit. De angst en het onbehagen dat West-Europa hierdoor in toenemende mate tekent, kunnen maar weggenomen worden door op een ernstige manier te antwoorden op de vraag wie wij zijn. Of beter nog, op de vraag wie wij allemaal samen willen worden. De dynamiek van een zich eeuwig hernieuwende gemeenschap moet hersteld worden. Want een gezonde, inclusieve identiteitsbeleving legt de basis van een ethische gemeenschap die de organisatie van solidariteit en democratie haar diepste fundamenten schenkt.


DS, 16-02-2010 (Bart De Wever)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB