28 ipv 44

[bijlinda]

In 2008 waren er 44 democratieën in de wereld, in 2025 zijn dat er nog 28


Sinds een week hangt er een poster op mijn raam met twee handen die een duif vormen. “Samen tegen fascisme” staat er heel groot op. Ik voelde schroom om de poster op te hangen, omdat ik het nogal een open deur vond. Natuurlijk zijn we tegen fascisme, we zijn ook tegen atoombommen, toch?


Als een steen des aanstoots lag de poster een tijdje op de eettafel, en toen ik op een avond thuiskwam, zag ik dat mijn huisgenoot hem had opgehangen. Ik kreeg de poster bij Dit is fascisme, het nieuwe boek van Rosan Smits. “Fascisme begint met taal, niet met tanks. Met democratische verkiezingen, niet met een staatsgreep. En het krijgt vrij spel, dankzij mensen die denken dat het allemaal zo’n vaart niet zal lopen, tot het dat wel doet”, staat op de achterflap.

Vanaf de dijk waar ik fietste zag ik de poster hangen en vond ik het ineens zo’n vergissing dat ik zo had zitten talmen. De poster hing daar heel mooi.

De voormalige journalist Kustaw Bessems zegt in een interview dat we de democratie niet zullen kwijtraken, maar dat dat kwijtraken nu aan het gebeuren is. Hij zit in allerlei clubjes na te denken, strategieën uit te denken zodat als het zover is, als de autocratie in de macht zit, we instituties hebben die sterk genoeg zijn om zich daartegen te wapenen. De instituties stutten, dat is zijn voornaamste doel op dit moment.

In 2008 waren er 44 democratieën in de wereld, in 2025 zijn dat er nog maar 28. Het tempo waartegen democratieën aan het verdwijnen zijn, ligt ongekend hoog. Bessems zei dat het invoeren van de democratie met de guillotine gepaard ging, dat er een soort revolutionaire energie hing aan de democratie. Die energie zit nu bij antidemocratische bewegingen.

Het is ook, moet ik toegeven, ongelooflijk treurig om zo’n poster te zien hangen. Maar als je het boek van Smits leest, dan is er maar één conclusie mogelijk: het fascisme is terug. Volgens Bessems zijn we de fase van de diagnose nu voorbij, en moeten we met z’n allen heel hard aan de slag om nog iets over te houden van de rechtsstaat.

Dat maakt me zo treurig over de afgelopen twintig jaar. Dat Wilders alleen maar heeft geroepen dat het migranten zijn die onze rechtsorde verstoren, en toen hij zelf voor de rechter moest komen na racistische uitspraken, min of meer tegen de rechter zei: dat is dan jouw mening. Wie is dan de rechtsorde aan het ondermijnen? Wilders heeft de boosheid en de teleurstelling in ons land georganiseerd, zei Bessems.

Het verbijstert me keer op keer: dat er met de komst van Wilders op het toneel geen grote gemene delers meer waren, vooral grote gemene verdelers, en dat hij dat prima vindt.

In het VPRO-interview Plakshot worden witte Nederlanders geïnterviewd over vluchtelingen en waar ze zelf heen zouden willen vluchten als het in Nederland oorlog wordt. De Costa del Sol, antwoordt een stel. Appartementje aan zee, wijntje erbij. Nederlanders weten niet dat zij, samen met de Denen, nogal hoog scoren op huftergedrag in het buitenland, en dat werkelijk niemand zit te wachten op een stel Nederlanders die vinden dat ze recht hebben op van alles.

Morgen ga ik naar de stembus, en ga ik niet meer verbijsterd zijn door het feit dat we weer een extreemrechtse regering gaan krijgen, ondanks dat dit kabinet werkelijk niks heeft klaargespeeld. Dat gebrek aan verbijstering is problematisch, vermoed ik, we beginnen eraan te wennen. Daarom alleen al is het goed om een poster op je raam te hangen waar het woord ‘fascisme’ heel groot op staat.


Blog DS, 30-10-2025 (Rebekka de Wit)